بسته شدن تجارت بین پاکستان و  افغانستان  

در کشور همسایۀ برادر، افغانستان، ملا عبدالغنی برادر ، معاون نخست‌وزیر در امور اقتصادیِ حکومت طالبان که از حمایت جهانی نیز محروم است از تاجران کشورش خواسته است که به‌جای تجارت با پاکستان، بازارهای دیگر کشورها را جست‌وجو کنند. او می‌خواهد که طی سه ماه آینده تمام حساب‌وکتاب‌ها تسویه شود و هیچ داروی دیگری از پاکستان وارد نشود.

حکومت طالبان اکنون به‌صورتی آشکار اعلام کرده است که تاجران افغان دیگر با پاکستان تجارت نخواهند کرد. معاون وزارت اقتصاد افغانستان همچنین این دستور را صادر کرده است که در مدت سه ماه، همۀ فعالیت‌های تجاری از مسیر پاکستان متوقف شود و به گفتۀ وی، راه‌های جایگزین تجاری از طریق ایران، ترکمنستان و کشورهای آسیای مرکزی در حال جست‌وجو است.

دولت افغانستان حتی واردات داروهای حیاتی پاکستانی‌ را نیز «غیرقانونی» اعلام کرده است؛ اما نکتۀ شگفت‌انگیز آن است که طالبان تا این لحظه به هیچ افغانِ مقیم پاکستان نگفته‌اند که پاکستان را ترک کرده و به کشور خود بازگردند کشوری که به‌هرحال وطن اصلی آنان است.

به‌دلیل تنش‌های مرزی میان پاکستان و افغانستان و تعطیلی هشت گذرگاه مرزی، دو کشور با زیان‌های مالی سنگینی روبه‌رو شده‌اند و در نتیجه، تجارت دوجانبه و مسیرهای ترانزیت منطقه‌ای به‌شدت آسیب دیده است. بسته شدن تمامی هشت نقطۀ مرزی پاکستان و افغانستان موجب شده است که صادرات پاکستان به کشورهای آسیای مرکزی نیز تحت تأثیر قرار گیرد، و اکنون بیش از هزار کامیون در بندر کراچی متوقف مانده‌اند.

در شرایط عادی، افغانستان هر ماه حدود ۱۵۰ میلیون دلار کالا از پاکستان وارد می‌کرد و در مقابل، صادرات افغانستان به پاکستان نیز نزدیک به ۶۰ میلیون دلار در ماه بود.

افغانستان که با وجود همسایگی، از نخستین روز تأسیس پاکستان، این کشور را با روی باز و بی‌درنگ به رسمیت نشناخت و همواره با تردید و تعلل برخورد کرد رفتاری نشان داد که مشابه رفتار هند بود؛ کشوری که تاکنون پاکستان را از سرِ دل نپذیرفته و بارها جنگ‌هایی را بر پاکستان تحمیل کرده است و این دشمنی هنوز هم ادامه دارد.

اکنون افغانستانِ دوستِ هند آشکارا در برابر پاکستان صف‌آرایی کرده است؛ در حالی که به‌خوبی می‌داند پاکستان از نظر جغرافیایی تنها کشوری در این منطقه است که خصومت با آن، افغانستانِ از پیش منزوی را بیش از پیش در انزوای منطقه‌ای فرو خواهد برد. با این همه، کابل همچنان بر سرسختی و لجاجت خود پافشاری می‌کند.

از سوی دیگر، پاکستان تلاشِ افغانستان برای واردات میوۀ تازه از مسیر ایران را ناکام ساخت؛ تلاشی که هدف آن، یافتن راهی جایگزین برای جلوگیری از توقف کامل تجارت دوجانبه بود. در حال حاضر، بیش از پنج‌هزار و پانصد کانتینر ترانزیتی افغانستان به‌سبب بسته بودن مرزهای بین‌المللی در خاک پاکستان گرفتار مانده‌اند.

با وجود افزایش موانع در مسیر انتقال کالا به افغانستان، این وضعیت نشان می‌دهد که کابل همچنان وابستگی عمیقی به پاکستان دارد، هرچند در پی جست‌وجوی مسیرهای تجاری جایگزین نیز هست. در این شرایط، به‌منظور جلوگیری از تأثیر منفی تعلیق تجارت بین‌المللی بر دولت‌های آسیای مرکزی، پاکستان تصمیم گرفته است که پنج محمولۀ باری را از طریق هوا به ازبکستان ارسال کند و نیز بیست‌ونُه کانتینر دیگر را از مسیر چین انتقال دهد. این اقدام بر اساس کنوانسیون بین‌المللی‌ای صورت می‌گیرد که تمامی کشورهای منطقه آن را امضا کرده‌اند.

افغانستان، این همسایۀ شرارت‌پیشه، برای صادرات خود و برای دسترسی به بندرگاه‌های دریایی به کشورهای همجوار وابسته است. بسته شدن مرزها مشکل‌های شدیدی برای صادرکنندگان افغان، به‌ویژه کشاورزان ایجاد کرده است؛ کسانی که درآمدشان از فروش میوه و سبزی در بازارهای پاکستان و دیگر بازارهای منطقه تأمین می‌شد و اکنون با زیان‌های سنگین و خسارت‌های آشکار روبه‌رو شده‌اند.چند روز پیش، یکی از واردکنندگان تلاش کرد تا محمولۀ بیست‌وسه میلیون تُن میوۀ تازه را از مسیر ایران وارد پاکستان کند، اما این اقدام ناکام ماند. اگر چشم‌انداز سود و زیان تجاری را با دقت بنگریم، افغانستان سالانه نزدیک به هشت‌صد میلیون دلار کالا از پاکستان خریداری می‌کند و حدود هفت‌صد میلیون دلار نیز به پاکستان می‌فروشد. بنابراین، اگر از میان سی‌ودو میلیارد دلار صادرات سالانۀ پاکستان، پنج یا شش‌صد میلیون دلار کاهش یابد، عملاً هیچ خللی در اقتصاد پاکستان ایجاد نخواهد شد؛ پاکستان به‌راحتی می‌تواند بازارهای جدید پیدا کند.

پاکستان نیز با نرسیدن انار، انگور و خشکبار افغانستان، دچار کمبود چشمگیری نخواهد شد. چلغوزۀ پاکستان تولید داخلی است؛ بادام‌هندی از سری‌لانکا و پسته از ایران وارد می‌شود. بخشی از زغال‌سنگ را پاکستان از افغانستان خریداری می‌کرد، اما در خودِ پاکستان نیز کمبود زغال‌سنگ وجود ندارد. در مقابل، کالاهایی که افغانستان از پاکستان وارد می‌کند، اگر بخواهد آن‌ها را از چین یا هند از طریق ایران تهیه کند، برایش پنجاه درصد گران‌تر تمام خواهد شد. افزون بر این، افغانستان بسیاری از کالاهای وارداتی از پاکستان را پس از دریافت، دوباره به خود پاکستان صادر کرده و در آنجا می‌فروشد. اما کالاهایی که افغانستان به پاکستان می‌فرستد، به‌ویژه سبزیجات و میوه‌ها، به‌هیچ‌روی قابل صادرات به هند یا کشورهای دیگر نیستند، و ایران و کشورهای آسیای مرکزی نیز هیچ نیازی به آن‌ها ندارند. بزرگ‌ترین خریدار زغال‌سنگ افغانستان نیز پاکستان بوده است؛ از این رو، بیشترین خسارت این تعطیلی تجاری متوجه خود افغانستان است. به همین دلیل طالبان همواره بر بازگشایی مسیرهای تجاری اصرار می‌ورزند.

همۀ این شرایط، واقعیات و آمارها بی‌تردید بر زمامداران افغانستان روشن است؛ بااین‌همه، همچنان به جای عبرت گرفتن و تدبیر کردن، مسیری خلاف عقلانیت در پیش گرفته‌اند. ایشان به‌جای تکیه بر یک کشور دانا و برادر، دست دوستی به‌سوی هند دشمنِ در لباس دوست دراز کرده‌اند؛ اقدامی که بی‌شک برای افغانستان زیانبار و «معاملۀ کاملاً خسارت‌آفرین» ثابت خواهد شد.[1]

نویسنده: مشتاق احمد قریشی[2]

مترجم:دکتر عسکری

منابع: روزنامه جنگ[3]