در پاکستان، رابطه پیچیده میان صوفی‌های بزرگ، نفوذ معنوی آن‌ها و قدرت سیاسی، ساختار اجتماعی و سیاسی کشور را برای قرن‌ها شکل داده است. در حالی که پیرها به‌طور سنتی به‌عنوان متولیان مزارات صوفی و راهنمایان معنوی خدمت می‌کردند، نفوذ آن‌ها به حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و حتی بوروکراتیک گسترش یافته است. این پیوند میان پیرها و سیاستمداران، پدیده‌ای است که در آن تجمعات مذهبی و شبکه‌های اجتماعی برای تقویت بلوک‌های رأی‌گیری، تأثیرگذاری بر سیاست‌های دولت و حفظ ساختارهای قدرت استفاده می‌شود.

نقش پیرها در سیاست پاکستان

پیرها نفوذ قابل‌توجهی بر پیروان خود، یا مریدان، دارند که از طریق پیمان بیعت به آن‌ها وفادارند. مریدان اغلب دستورات پیرهای خود، حتی در مسائل سیاسی، را الهام‌گرفته از الهیات می‌دانند. این وفاداری، پیرها را قادر می‌سازد تا به‌عنوان واسطه‌های قدرت عمل کنند و بلوک‌های رأی‌گیری مهمی را که سیاستمداران برای پیروزی در انتخابات به آن نیاز دارند، در اختیار داشته باشند.

نفوذ پیرها با نقش آن‌ها به‌عنوان اربابان فئودال و متولیان زمین‌های وسیع مزارات تقویت می‌شود. برای مثال، سجاده نشین (متولی موروثی) مزار بابا فرید در پاکپتن، حدود ۴۳,۰۰۰ هکتار زمین را کنترل می‌کند که قدرت اقتصادی و سیاسی این خانواده را تثبیت کرده است.

پایه‌های تاریخی اتحاد پیرها و سیاستمداران

دخالت سیاسی پیرها به دوران استعماری بازمی‌گردد. در دوران حکومت بریتانیا، پیرها به سیستم‌های اداری وارد شدند و به‌دلیل وفاداری خود با زمین و معافیت‌های مالیاتی پاداش گرفتند. بسیاری از خانواده‌های مزارات در جریان شورش ۱۸۵۷ از بریتانیا حمایت کردند و با صدور فتواها پیروان خود را از شورش منع کردند. در عوض، بریتانیا نفوذ آن‌ها را با قوانینی مانند قانون انزوای زمین پنجاب ۱۹۰۰ تثبیت کرد که به آن‌ها اجازه داد زمین‌های وسیعی را به دست آورند.

پس از استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷، پیرها به سیاست مدرن انتقال یافتند. ژنرال ایوب خان، اولین دیکتاتور نظامی پاکستان، در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۹۶۵ از نفوذ آن‌ها بهره برد. پیرهای برجسته‌ای مانند عبدالمجید از دیوال شریف، مریدان خود را ترغیب کردند که به‌طور دسته‌جمعی به ایوب رأی دهند و مشروعیت مذهبی به رژیم او بخشیدند. این الگوی همکاری میان رهبران معنوی و سیاسی در تاریخ پاکستان ادامه یافت.

اهمیت سیاسی مدرن پیرها

در پاکستان امروزی، پیرها همچنان تأثیرگذارند؛ برخی به‌طور مستقیم در سیاست شرکت می‌کنند و برخی دیگر با سیاستمداران اتحاد برقرار می‌کنند. شخصیت‌هایی مانند شاه محمود قریشی، متولی مزار بهاالدین زکریا در مولتان، و پیر پاگارو، که فرمانده یک میلیشیای ۶۰,۰۰۰ نفری است، نشان‌دهنده قدرت سیاسی پایدار خانواده‌های مزارات هستند.

این رابطه فراتر از سیاست، به زندگی شخصی نیز گسترش یافته است. عمران خان، نخست‌وزیر پیشین پاکستان، از بشری مانیکا، همسر سوم خود و یک پیرنی از سلسله بابا فرید، راهنمایی معنوی می‌گرفت. اتهامات مربوط به دخالت او در معاملات سیاسی، خطوط مبهم بین قدرت معنوی و دسیسه‌های سیاسی را نشان می‌دهد.

چالش‌های پیش روی پیوند پیرها و سیاستمداران

تسلط پیرها با چالش‌هایی از سوی مدارس اسلامی متفاوت مواجه است. ظهور تفاسیر سخت‌گیرانه‌تر از اسلام، مانند تفاسیر دیوبندی، منجر به رقابت ایدئولوژیک شده است. دیوبندی‌ها، مزارات را غیر اسلامی می‌دانند و آن‌ها را با حملات لفظی و گاه خشونت‌آمیز هدف قرار داده‌اند.

مزارات همچنین مورد حملات گروه‌های جهادی قرار گرفته‌اند. در سال ۲۰۱۷، یک حمله انتحاری به مزار لعل‌شهباز قلندر در سیهون بیش از ۹۰ نفر را کشت و آسیب‌پذیری این مکان‌ها را نشان داد. با این حال، شبکه‌های مزارات همچنان نفوذ خود را حفظ کرده‌اند.

نفوذ پایدار پیرها

پیوند میان صوفی‌های بزرگ و سیاستمداران در پاکستان به‌شدت ریشه‌دار است و توسط عوامل تاریخی، مذهبی و سیاسی شکل گرفته است. این رابطه همزیستی تضمین می‌کند که پیرها همچنان مرتبط باقی بمانند و به‌عنوان واسطه میان دولت و جامعه عمل کنند.

تا زمانی که مزارات همچنان دارای اهمیت معنوی، اقتصادی و اجتماعی باشند، پیرها نیرویی قدرتمند در چشم‌انداز سیاسی پاکستان باقی خواهند ماند و نفوذ آن‌ها فراتر از تجمعات مذهبی گسترش خواهد یافت.

https://newlinesmag.com/essays/the-nexus-of-sufi-saints-and-politicians-in-pakistan/