کریم آقاخان چهارم (شاهزاده کریم الحسینی) نام کامل او «مولا حسین علی خان» است، در ۱۳ دسامبر ۱۹۳۶ در ژنو، سوئیس به دنیا آمد. او چهل و نهمین امام اسماعیلیان نزاری است که در سن ۲۰ سالگی و در تاریخ ۱۱ جولای ۱۹۵۷، پس از درگذشت پدرش، شاهزاده علی‌خان، به این مقام منصوب شد.

پدر او آقاخان سوم (سلطان محمد شاه) که از سال ۱۸۸۵ تا ۱۹۵۷ میلادی امام اسماعیلیان نزاری بود، یکی از شخصیت‌های برجسته و تأثیرگذار در تاریخ اسماعیلیه و جامعه مسلمانان به شمار می‌رود. مادر آقاخان چهارم، پرنسس نازلی، از خانواده‌ای برجسته در ایران و از اعضای خاندان سلطنتی قاجاریه بود.

کریم آقاخان چهارم در واقع در یک محیط بین‌المللی و با پیشینه‌ی مذهبی خاص به دنیا آمد و با تربیت و آموزش‌های جامع، از سنین جوانی وارد مسیر رهبری اسماعیلیان شد و پس از درگذشت پدرش در سال ۱۹۵۷ به رهبری این طایفه منصوب شد. او تحصیلات خود را در مدارس معتبر غربی مانند دانشگاه هاروارد گذراند و در طول دوران زندگی خود، توانست به عنوان یک شخصیت مذهبی و اجتماعی تأثیرات گسترده‌ای بر جوامع مختلف بگذارد.
 
خط فکری دینی، مذهبی و سیاسی:

آقاخان چهارم با برخورداری از تحصیلات علمی و دینی، خط فکری خود را بر اساس تفسیر اجتهادی و معاصر از اسلام بنا کرد. او همواره بر تطابق آموزه‌های اسلامی با تحولات معاصر تأکید داشت و به این اعتقاد داشت که دینی بودن، نباید مانع پیشرفت و سازگاری با دنیای مدرن شود. علاوه بر آن، او به اصلاحات و تجدید نظر در شیوه‌های مذهبی اهمیت می‌داد و سعی می‌کرد آموزه‌های دینی اسماعیلیه را با نیازهای روز جامعه و مشکلات اجتماعی وفق دهد.

در حوزه سیاسی؛ آقاخان چهارم به صلح، همکاری بین‌فرهنگی و تعاملات جهانی پایبند بود. او معتقد بود که باید از نزاع‌ها اجتناب شده و روابط میان مسلمانان و دیگر جوامع جهانی تقویت گردد. به همین دلیل، آقاخان چهارم همواره حامی دیپلماسی و گفتگوهای بین‌المللی بود و در چندین مورد با رهبران جهان اسلام و حتی سران دولت‌های غیرمسلمان به گفتگو پرداخته است.

 
مهم‌ترین برنامه‌ها و کارکردها:

آقاخان چهارم بیش از ۶۰ سال از عمر خود را در جهت توسعه و بهبود کیفیت زندگی جوامع مسلمان و غیرمسلمان در سرتاسر جهان صرف کرده است. از مهم‌ترین فعالیت‌های او می‌توان به تأسیس شبکه گسترده مؤسسات توسعه‌ای و فرهنگی اشاره کرد:

۱. شبکه توسعه آقاخان:

این شبکه شامل بیش از ۲۰۰ مؤسسه فعال در زمینه‌های آموزش، بهداشت، هنر، معماری، کشاورزی، توسعه روستایی، و حقوق بشر است. مهم‌ترین نهادهای این شبکه عبارتند از:

• مؤسسه آقاخان برای آموزش:  (AKE)این مؤسسه مدارس و دانشگاه‌هایی را در کشورهای مختلف تأسیس کرده است که به آموزش نسل‌های جدید و تقویت فرصت‌های آموزشی در کشورهای در حال توسعه کمک می‌کند.
• مؤسسه آقاخان برای هنر: (Aga Khan Trust for Culture) این مؤسسه در زمینه حفاظت از میراث فرهنگی، به ویژه در کشورهای اسلامی، فعالیت می‌کند و پروژه‌های معماری و مرمت آثار تاریخی را انجام می‌هد.
•  مؤسسه آقاخان برای توسعه:(AKDN)  این مؤسسه در زمینه توسعه اجتماعی و اقتصادی، از جمله پروژه‌های زیرساختی، بهداشت، و آموزش فعالیت می‌کند.

 
۲. آموزش و سلامت:

آقاخان چهارم همواره بر اهمیت آموزش و سلامت تأکید داشت. او بسیاری از مدارس، بیمارستان‌ها و مؤسسات آموزشی را در مناطق محروم و در کشورهای در حال توسعه راه‌اندازی کرده است. این مؤسسات به ویژه در مناطق اسماعیلی‌نشین در آسیای مرکزی، آفریقا و خاورمیانه تأسیس شدند.

 
۳. حمایت از جامعه مدنی:

آقاخان چهارم به عنوان یک رهبر مذهبی، به تقویت جامعه مدنی و حمایت از حقوق بشر علاقه‌مند بود. او در پروژه‌هایی که به تأسیس سازمان‌های غیردولتی، نهادهای فرهنگی و خیریه‌ها کمک می‌کرد، نقشی محوری داشت.
 
کارکردها و فعالیت‌ها در افغانستان:

آقاخان چهارم در افغانستان نیز نقش بسیار مهمی ایفا کرده است. او در سال‌های پس از 2001، کمک‌های چشمگیری به بازسازی کشور انجام داد. از جمله مهم‌ترین کارکردهای او در افغانستان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. آموزش:

آقاخان چهارم به توسعه سیستم آموزشی در افغانستان توجه ویژه‌ای داشت. مؤسسه آقاخان برای آموزش مدارس و دانشگاه‌هایی را در سراسر کشور راه‌اندازی کرده و هزاران دانش‌آموز و دانشجوی را تربیت کرده است. این مدارس به ویژه در مناطق روستایی و محروم تأسیس شده‌اند.

۲. توسعه زیرساخت‌ها:

آقاخان در بازسازی زیرساخت‌های افغانستان در دوران پس از جنگ بسیار فعال بود. او به اجرای پروژه‌های بزرگ عمرانی، از جمله ساخت جاده‌ها، پل‌ها و تأسیسات آبی در مناطق مختلف کمک کرد.

۳. کمک‌های بشردوستانه:

او همچنین در زمینه تأمین نیازهای بشردوستانه در افغانستان فعالیت‌های گسترده‌ای انجام داده است. این کمک‌ها شامل تأمین مواد غذایی، درمان و بهداشت، و کمک به بازسازی خانه‌ها و بیمارستان‌ها بود.

 
ارتباط با اسماعیلیان افغانستان:

آقاخان چهارم ارتباط نزدیکی با جامعه اسماعیلیان افغانستان داشت. اسماعیلیان افغانستان بخش قابل توجهی از پیروان او را تشکیل می‌دهند و او در طی سال‌ها، همواره به آن‌ها توجه خاصی داشته است. آقاخان چهارم به طور منظم به افغانستان سفر می‌کرد و در این سفرها با رهبران محلی و اعضای جامعه اسماعیلی دیدار می‌کرد. او با حمایت از پروژه‌های مختلف در کشور، به بهبود شرایط زندگی این جامعه کمک کرد. همچنین، از طریق برنامه‌های آموزشی و اقتصادی، آقاخان چهارم به ارتقاء سطح زندگی اسماعیلیان در افغانستان پرداخته است.

 
تفاوت اسماعیلیان نزاری با دیگر اسماعیلیان چیست؟

اسماعیلیان نزاری یکی از شاخه‌های اصلی اسماعیلیه هستند که در تاریخ اسلام و به‌ویژه در تشیّع اسماعیلی تفاوت‌هایی با دیگر گروه‌های اسماعیلی دارند. تفاوت‌های اصلی اسماعیلیان نزاری با سایر گروه‌های اسماعیلی در زمینه‌های مختلفی از جمله تاریخ، رهبری، اعتقادات و آموزه‌های دینی، و نحوه تفسیر دین قابل مشاهده است.
تفاوت‌های اصلی اسماعیلیان نزاری با دیگر گروه‌های اسماعیلی، به ویژه اسماعیلیان Mustali، در رهبری، اعتقادات مذهبی، تاریخچه و تأثیرات سیاسی و اجتماعی آن‌ها قابل مشاهده است. در حالی که اسماعیلیان نزاری تحت رهبری آقاخان چهارم و با تأکید بر تأویل قرآن و فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی جهانی به فعالیت می‌پردازند، اسماعیلیان Mustali بیشتر به تأسیس و پیروی از خلافت فاطمیان در مصر پرداخته و از یک ساختار مذهبی خاص برخوردارند.

انتقادها از عملکرد کریم آقاخان

گرچه آقاخان چهارم به عنوان یک شخصیت مذهبی و اجتماعی شناخته شده و بسیاری از کارهای خیرخواهانه‌اش تحسین شده، اما برخی انتقادها نیز از سوی برخی افراد و گروه‌ها مطرح شده است. این انتقادات بیشتر حول محورهای زیر متمرکز بوده است:

۱. تمرکز بر رفاه اقتصادی و سبک زندگی لوکس:

یکی از انتقادات اصلی به آقاخان چهارم مربوط به سبک زندگی و میزان هزینه‌هایی است که برای حفظ لوکس بودن سبک زندگی شخصی‌اش صرف می نمود. برخی منتقدان بر این باورند که آقاخان چهارم به عنوان یک امام مسلمان باید از زندگی ساده‌تر و فقرزدایی پیروی می‌کرد تا نمونه‌ای از سادگی و تقوی برای پیروان خود باشد. برخی نیز به هزینه‌های بالا و تجملاتی که در مراسم‌های مختلف برگزار می‌شود اشاره کرده‌اند. این انتقاد بیشتر از سوی کسانی است که معتقدند زندگی امام باید با زندگی مردم عادی و فقیرانه‌تر همخوانی داشته باشد.

۲. حاکمیت و تمرکز قدرت در دست یک نفر:

انتقاد دیگری که از آقاخان مطرح شده، مربوط به تمرکز قدرت دینی و سیاسی در دست یک فرد است. با توجه به اینکه آقاخان چهارم به عنوان امام اسماعیلیان نقش دینی، اجتماعی و حتی سیاسی مهمی را ایفا می‌کرد، برخی افراد به این انتقاد دارند که این تمرکز قدرت در دست یک فرد باعث کاهش شفافیت و دموکراسی در درون جامعه اسماعیلیان می‌شود. منتقدان باور دارند که نهادهای دینی باید بیشتر از یک سیستم مشورتی استفاده کنند تا تصمیم‌گیری‌های مذهبی و اجتماعی به شفافیت و دقت بیشتری برسند.

 ۳. وابستگی به نهادهای مالی و اقتصادی بزرگ:

آقاخان چهارم با تأسیس و مدیریت «شبکه توسعه آقاخان» که شامل مؤسسات اقتصادی، بانک‌ها و سازمان‌های بین‌المللی است، دست به اقداماتی زد که موجب انتقادات از وابستگی بیش از حد به نهادهای اقتصادی شد. برخی منتقدان معتقدند که این نهادها در سطح جهانی باعث متمرکز شدن قدرت اقتصادی در دست افراد خاص می‌شود و منافع خاصی را در نظر می‌گیرد که ممکن است تضادی با منافع عمومی داشته باشد. همچنین، وابستگی به این مؤسسات اقتصادی باعث شده است که گاهی از این سازمان‌ها به عنوان ابزاری برای حمایت از منافع شخصی آقاخان و یا تقویت موقعیت اجتماعی او یاد شود.

۴. انتقادات از ساختارهای مذهبی:

برخی از داخل جامعه اسماعیلیان به‌ویژه در سطح داخلی، نسبت به مدیریت مذهبی آقاخان چهارم و شیوه‌های دینی او انتقاداتی دارند. برخی معتقدند که در سیاست‌های مذهبی او، تغییرات زیادی صورت گرفته که به ماهیت اصلی اسماعیلیه آسیب زده است. این گروه‌ها گاهی از نبود شفافیت در فرآیندهای دینی و دسترسی به تفسیرات مستقل در امور مذهبی انتقاد می‌کنند.

درگذشت:

کریم آقاخان در روز سه شنبه ۴ فوریه ۲۰۲۵، در سن ۸۸ سالگی، در لیسبون پرتغال درگذشت. مراسم وداع با پیکر او روز شنبه ۸ فوریه در مرکز اسماعیلیان لیسبون برگزار شد. سپس پیکر او برای خاکسپاری در مقبره خانوادگی در شهر اسوان مصر به این کشور منتقل شد. «سلطان محمد شاه» ملقب به آقا خان سوم ( پدر کریم آقاخان) در این مقبره دفن شده است.

نتیجه
در مجموع، آقاخان چهارم از شخصیت‌های بزرگ مذهبی و توسعه‌گرا بود که نقش مهمی در بهبود زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم در کشورهای مختلف داشته است. با این حال، مانند هر فرد یا شخصیت تأثیرگذار دیگری، برخی از اقدامات و نگرش‌های او همواره با انتقادات همراه بوده‌اند. این انتقادات به‌طور عمده حول محورهای زندگی شخصی، تمرکز قدرت، سیاست‌های اقتصادی و شیوه‌های مدیریت دینی او بوده است.

منبع: خبرگزاری آوا

لینک:

 https://www.avapress.com/fa/report/306926/%D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86