اقتصاد فرزندآوری در چین

با نگاهی تحلیلی به ابعاد ساختاری و راهبردی مسئله

بر اساس گزارش پژوهشی دانشگاه پکن ۲۰۲۴

با ورود چین به دوران پساجوانی و کاهش معنادار نرخ باروری، مفهوم «اقتصاد فرزندآوری» به یک مؤلفه راهبردی در طراحی سیاست‌های جمعیتی بدل شده است. در این میان، گزارش پژوهشی نوامبر ۲۰۲۴ دانشگاه پکن با عنوان «اقتصاد فرزندآوری: تحلیل هزینه‌ها و سیاست‌های تشویقی در چین»، تصویری روشن اما نگران‌کننده از وضعیت فعلی و آینده نزدیک ارائه می‌دهد. در این جستار، ضمن مرور داده‌های کلیدی گزارش، به تحلیل ضعف‌های ساختاری، چالش‌های فرهنگی، و الزامات بازاندیشی در سیاست‌های جمعیتی پرداخته می‌شود.

۱. هزینه تربیت فرزند؛ آینه‌ای از نابرابری شهری

   یافته‌های گزارش نشان می‌دهد که تربیت یک کودک در پکن یا شانگهای، به‌طور متوسط بیش از ۱.۲ میلیون یوان (حدود ۱۷۰ هزار دلار) هزینه دارد؛ رقمی که در شهرهای کوچک‌تر به ۵۰۰ هزار یوان کاهش می‌یابد. این شکاف نه‌فقط شکلی از نابرابری اقتصادی-جغرافیایی را عیان می‌سازد، بلکه حاکی از آن است که سیاست‌های تشویقی نمی‌توانند یکسان و سراسری طراحی شوند. اگر هزینه فرزندآوری در شهرهای Tier-1 حدود دو برابر متوسط درآمد سالیانه خانوار باشد، چطور می‌توان انتظار داشت بدون مداخله‌های عمیق ساختاری، میل به فرزندآوری احیا شود؟

۲. چهار مانع اصلی: اقتصاد، اشتغال، آموزش و زیست‌بوم

   تحلیل پاسخ‌های نظرسنجی از ۱۰ هزار خانواده، چهار مانع اساسی را برجسته می‌کند:

هزینه مسکن (۴۵٪) که نه‌تنها جنبه مالی دارد، بلکه با ناامنی روانی در آینده‌سازی همراه است.

فشار شغلی (۳۰٪) که به‌ویژه در میان طبقه متوسط شهری دیده می‌شود.

هزینه آموزش (۱۵٪) که بازتابی از رقابت‌های نفس‌گیر نظام آموزشی چین است.

و نگرانی‌های زیست‌محیطی (۱۰٪) که از یک دغدغه مدنی جدید در نسل جوان پرده برمی‌دارد.

این عوامل نشان می‌دهند که مشکل صرفاً «مالی» نیست، بلکه دلالتی است بر بحران در تصور آینده و پایداری زندگی خانوادگی.

۳. شکاف جنسیتی؛ بحران خاموش مشارکت زنان

یافته‌ای که نباید نادیده گرفته شود، ادراک ۷۳٪ زنان از تضاد میان مادر شدن و فرصت‌های شغلی است. این نسبت بالا بیانگر ضعف سیاست‌های حمایت از اشتغال زنان، به‌ویژه مادران شاغل است. نبود سازوکارهایی چون مرخصی پدر، ساعات کاری شناور، و فضای کار حامی والدین، باعث شده است زنان، هزینه فرصت فرزندآوری را بیش از توان واقعی خود بدانند. در غیاب تحول در ساختار کار، هرگونه تشویق به فرزندآوری، باری یک‌طرفه بر دوش زنان خواهد بود و نابرابری را تشدید می‌کند.

۴. ارزیابی سیاست‌های موجود:

بر اساس گزارش، مشوق‌های فعلی تنها ۱۲٪ از هزینه‌های واقعی فرزندآوری را جبران می‌کنند. این رقم، نه‌فقط کم است، بلکه نشانه‌ای از شکاف میان سیاست‌گذاری و واقعیت معیشتی خانوارهاست. پیشنهاد پژوهشگران برای رساندن سطح حمایت به ۳۰٪، گامی مثبت است؛ اما اگر با اصلاحات ساختاری در بازار مسکن، نظام آموزش، و نظام اشتغال همراه نباشد، ممکن است صرفاً منجر به افزایش مصرف‌گرایی یا انتقال فشار مالی به دولت شود، بدون آن‌که نرخ باروری را تغییر معناداری دهد.

۵. سیاست‌های پیشنهادی؛ آیا کافی‌اند؟

گزارش دانشگاه پکن سیاست‌هایی در سه حوزه مالی، اجتماعی و فرهنگی پیشنهاد می‌کند:

الف) مالی: وام‌های بدون بهره و معافیت‌های مالیاتی برای خانواده‌های پرجمعیت.

ب) اجتماعی: مهدکودک‌های ارزان و الزامات کارفرمایی در حمایت از والدین.

ج) فرهنگی: نمایش خانواده‌های موفق پرجمعیت در رسانه‌ها و آموزش مهارت‌های والدگری در دانشگاه.

در ظاهر، این ترکیب هوشمندانه به‌نظر می‌رسد. اما پرسش اصلی این است: آیا جامعه آماده پذیرش این روایت‌های فرهنگی است؟ آیا نهادهای اقتصادی و کارفرمایی چین همراهی کافی دارند؟ یا این سیاست‌ها مانند بسیاری از اصلاحات، در مرحله اجرا با مقاومت ساختاری روبرو می‌شوند؟

۶. آینده محتمل: امید مشروط به تحول بنیادین

گزارش، با مدل‌سازی دو سناریو برای سال ۲۰۳۰، تصویری از آینده ارائه می‌دهد:

تداوم وضع موجود: نرخ باروری ۱.۴ (زیر سطح جایگزینی)

اجرای کامل پیشنهادها: افزایش نرخ به ۱.۷

با اینکه سناریوی دوم امیدوارکننده‌تر است، اما همچنان پایین‌تر از نرخ جایگزینی (۲.۱) باقی می‌ماند. این نشان می‌دهد که حتی در صورت اجرای بهینه سیاست‌ها، مسئله فرزندآوری دیگر صرفاً با پول حل نمی‌شود.

بازسازی اعتماد به آینده، اصلاح سبک زندگی شهری، و بازتعریف نقش خانواده در نظم اجتماعی جدید، نیازمند گفت‌وگوی ملی، مشارکت نخبگان، و تغییر در پارادایم‌های فرهنگی است.

نتیجه‌گیری: اقتصاد فرزندآوری، آیینه‌ای از بحران آینده‌باوری

     فرزندآوری در چین امروز، به شاخصی از «امید به زندگی» تبدیل شده است. گزارش دانشگاه پکن با اتکا به داده‌های دقیق و پیشنهادهای واقع‌گرایانه، پایه‌ای برای تدوین سیاست‌های جدید فراهم می‌کند. اما اگر این سیاست‌ها بدون درک ریشه‌های عمیق فرهنگی، اقتصادی و جنسیتی اجرا شوند، ممکن است تنها به تغییرات سطحی منجر شود.چین برای نجات خود از بحران جمعیتی، نه فقط به یارانه و وام، که به بازاندیشی در مدل توسعه، رفاه، و خانواده نیاز دارد.

مشخصات منبع اصلی:

عنوان گزارش:اقتصاد فرزندآوری: تحلیل هزینه‌ها و سیاست‌های تشویقی در چین

(Reproductive Economics: Cost Analysis and Incentive Policies in China)

مرکز تهیه:مرکز مطالعات جمعیت و توسعه دانشگاه پکن (School of Sociology, Peking University)

شماره گزارش PKU-PSD-2024-11

تاریخ انتشار: نوامبر ۲۰۲۴

دسترسی به گزارش:

نسخه آنلاین: http://www.sociology.pku.edu.cn/reports

پایگاه داده CNKI :کلیدواژه: 生育成本分析)

نسخه چاپی: کتابخانه دانشگاه پکن – قیمت: ۸۰ یوان

تماس psd@pku.edu.cn | +86-10-6275-1615.