زندگی اولیه و پیشینه خانوادگی
سامعه عثمان فتح در ۲۸ ژوئیه ۱۹۴۲ در شهر گجرات، پنجاب، در خانواده‌ای برجسته و تأثیرگذار چشم به جهان گشود. خانواده‌اش وارث سنتی از پیشرفت اجتماعی، نوسازی زودهنگام و مشارکت مدنی بودند. نخستین گاراژ در گجرات در سال ۱۹۲۱ در خانه پدربزرگش در بازار تمبل ساخته شد — در دوره‌ای که داشتن اتومبیل بسیار نادر بود. اعضای خانواده او در همان سال‌های نخست، یعنی در حوالی ۱۹۲۸–۲۹، صاحب اتومبیل بودند.
مادرش از اهالی محله بهتی گیت لاهور بود و از مدرسه‌ای کاتولیک فارغ‌التحصیل شده بود — ویژگی‌ای که او را به یکی از نخستین زنان انگلیسی‌زبان در گجرات تبدیل کرد. پدرش، صوفی نظام‌الدین، روابط نزدیکی با نخبگان اداری منطقه داشت. غذاهای مهمانان انگلیسی که به منزل نواب فضل‌علی‌خان (نخستین رئیس غیررسمی هیئت مدیره ناحیه در پنجاب) می‌آمدند، اغلب در خانه پدر سامعه طبخ و سرو می‌شد.
بیداری سیاسی و نقش در جنبش ضد ایوب خان
ورود سامعه عثمان فتح به دنیای سیاست در یکی از پرآشوب‌ترین دوره‌های تاریخ سیاسی پاکستان رخ داد. در نوامبر ۱۹۶۸، پس از دستگیری ذوالفقار علی بوتو در لاهور (در تاریخ ۱۳ نوامبر)، او رهبری نخستین راهپیمایی اعتراضی زنان در گجرات علیه دیکتاتوری نظامی فیلد مارشال ایوب خان را بر عهده گرفت. این تظاهرات به سوی دادگاه منطقه برگزار شد و زنان شرکت‌کننده به وکلا دستبند هدیه دادند تا آنان را به قیام علیه ظلم دعوت کنند — اقدامی نمادین که آگاهی سیاسی زنان را گسترش داد.
در آن زمان، سامعه ریاست شاخه زنان حزب مردم پاکستان (PPP) در گجرات را بر عهده داشت — نخستین شاخه زنان حزب در کل کشور. در آن زمان، گجرات از معدود شهرهایی بود که دارای دفاتر مجزا برای شاخه مردان و زنان حزب بود. شاخه مردان توسط شیخ عثمان فتح (همسر آینده‌اش) رهبری می‌شد.
اتحاد سیاسی با شیخ عثمان فتح
زندگی شخصی و سیاسی سامعه با شیخ عثمان فتح، از چهره‌های کلیدی در شکل‌گیری اولیه حزب مردم، به طور عمیقی در هم تنیده بود. خانواده فتح و خانواده بوتو از پیش از تقسیم هند در بمبئی روابط نزدیکی داشتند، جایی که یکی از عموهای عثمان به نام شیخ احمد فتح، کنسول افتخاری فرانسه بود. عثمان در دهه ۱۹۵۰ در کراچی دفتر تجاری داشت که درست مقابل دفتر وکالت و تدریس ذوالفقار علی بوتو در خیابان بندر قرار داشت — نزدیکی‌ای که به رفاقتی سیاسی انجامید.
عثمان فتح از بنیان‌گذاران حزب مردم بود و به عنوان ثبت‌کننده رسمی نخستین گردهمایی حزب در لاهور (۳۰ نوامبر تا ۱ دسامبر ۱۹۶۷) فعالیت کرد. همراه با جی.اِی. رحیم و معراج محمد خان، او بوتو را ترغیب کرد به‌جای پیوستن به مسلم لیگ (شورای) حزب خودش را تأسیس کند. پس از بازگشت به گجرات در سال ۱۹۶۶، عثمان با حمایت سامعه وارد مبارزه سیاسی علیه ایوب خان شد.
اختلاف با ظہور الہی و تحولات داخلی حزب
در آستانه انتخابات عمومی ۱۹۷۰، اختلافات داخلی و رقابت‌های سیاسی شدت یافت. عثمان فتح با پیوستن چودھری ظہور الہی به حزب مخالف بود و معتقد بود که حتی «یک تیر برق» با حمایت حزب مردم می‌تواند او را شکست دهد. اما ظہور الہی با نفوذ سیاسی‌اش موفق شد عثمان را از ریاست حزب در گجرات برکنار کند — اقدامی که با تأیید بوتو و غلام مصطفی کهر صورت گرفت. آن‌ها شخصاً به گجرات آمدند و از او خواستند کناره‌گیری کند. عثمان وعده داد پس از گردهمایی اول مارس استعفا دهد، اما در آن گردهمایی با شگفتی متوجه شد که جانشینش در کنار بوتو نشسته است.
در ادامه، حزب مردم تصمیم گرفت به‌جای معرفی نامزد، از نواب‌زاده اصغر علی خان از مسلم لیگ (قیوم) در مقابل ظہور الہی حمایت کند. ظہور الہی موفق شد کرسی مجلس ملی را از آن خود کند، اما سایر کرسی‌های منطقه به نامزدهای حزب مردم رسید. در همین دوران، سامعه و عثمان در تاریخ ۳۱ مه ۱۹۷۰ ازدواج کردند.
سناتوری و عضویت در مجلس ملی
علیرغم اختلافات، ذوالفقار علی بوتو بعدها به اشتباهش در برکناری عثمان پی برد و تصمیم گرفت با خانواده فتح آشتی کند. در تابستان ۱۹۷۳، او از سامعه و عثمان خواست تا کارزاری برای به رسمیت شناختن بنگلادش به منظور آزادی اسرای جنگی پاکستانی در هند راه‌اندازی کنند. سامعه راهپیمایی زنان اسیران جنگی را از لیاقت باغ راولپندی تا مجلس ملی رهبری کرد. با وجود نقش پنهانی بوتو، سامعه و عثمان به ضدحزبی بودن متهم شدند.
در همان سال، سامعه عثمان فتح به عنوان نخستین زن سناتور پاکستان بر کرسی عمومی منصوب شد — دستاوردی تاریخی برای زنان در سیاست پاکستان. در سال ۱۹۷۷ نیز به عنوان نماینده مجلس ملی در کرسی ویژه زنان فعالیت کرد و نقش خود را در مرحله گذار دموکراتیک تثبیت نمود.
سرکوب، تبعید و بازگشت
پس از اعدام قضایی ذوالفقار علی بوتو در ۱۹۷۹، سامعه در مزار حضرت شاه‌دولا در گجرات دست به اعتراض زد و بازداشت شد. با شدت یافتن سرکوب سیاسی در دوران ژنرال ضیاءالحق، سامعه به همراه همسر و دو فرزندش در سال ۱۹۸۱ به آلمان مهاجرت کرد.
او در سال ۱۹۸۶ و هم‌زمان با بازگشت تبعیدی بی‌نظیر بوتو به پاکستان، به کشور بازگشت. همان سال، به دلیل درگیری میان برنامه‌های تجمع حزب مردم و مسلم لیگ (جونیجو) در مینار پاکستان لاهور، بار دیگر بازداشت شد.
در سال ۱۹۹۲، هنگام راهپیمایی حزب مردم به سوی پایتخت، دستگیر شد و همسر و پسرش نیز زندانی شدند — از معدود نمونه‌هایی که یک خانواده سیاسی کامل در راه آرمان‌های دموکراتیک قربانی شد.
میراث
مسیر سیاسی سامعه عثمان فتح آکنده از شجاعت، ایستادگی و پایبندی به اصول دموکراتیک و توانمندسازی زنان بود. به‌عنوان نخستین زن سناتور در پاکستان، او نه‌تنها در نمایندگی قانون‌گذاری پیشگام بود، بلکه الگویی برای کنشگری سیاسی زنان در جامعه‌ای مردسالار شد. از راهپیمایی‌های خیابانی در گجرات تا حضور در مجلس ملی، زندگی او نمودار مقاومت، سیاست مردمی و نقش نادیده‌انگاشته‌شده زنان در تحولات سیاسی پاکستان بود.
زندگی او تنها یک روایت زندگی‌نامه‌ای نیست، بلکه نقشه راهی برای ایستادگی سیاسی است — به‌ویژه برای زنانی که در تلاش برای حفظ آرمان‌ها در برابر حذف سازمانی، ازخودگذشتگی شخصی و آشفتگی‌های سیاسی هستند.
نظر شما