بحرانی خاموش برای رؤیابافان جوان
در پاکستانِ امروز، راه یافتن به بازار کار از همیشه رقابتی‌تر شده است. با ورود هزاران فارغ‌التحصیل به عرصه‌ی اشتغال در هر سال، کارآموزی نه تنها به یک روند معمول بلکه به ضرورتی حیاتی برای جویندگان کار تبدیل شده است. اما برای بسیاری از دانشجویان، این کارآموزی‌ها بهایی پنهان دارند—زیرا اغلب بدون دستمزد هستند.
در حالی که کارآموزی‌ها فرصت‌هایی برای آشنایی با محیط حرفه‌ای، یادگیری عملی و ایجاد ارتباطات فراهم می‌کنند، اکثریت این موقعیت‌ها برای دانشجویانی از خانواده‌های کم‌درآمد یا مناطق روستایی قابل‌دسترسی نیستند. هزینه‌ی این "تجربه" تنها با روپیه سنجیده نمی‌شود، بلکه در خستگی جسمی، وعده‌های غذایی از دست‌رفته، فشار روانی و آرزوهای بربادرفته نیز تجلی می‌یابد.
آمنه امتیاز صدای بسیاری است
"این را می‌گویم چون واقعاً نمی‌توانم از پس چنین فرصتی برآیم—من دانشجوی یک دانشگاه دولتی در راولپندی هستم"، آمنه امتیاز می‌گوید، بازتابی از صدای هزاران نفری که عملاً پیش از ورود به دنیای حرفه‌ای از آن کنار گذاشته می‌شوند.
مشکلی جهانی، بحرانی محلی
در سراسر جهان، اخلاقیات کارآموزی‌های بدون دستمزد به‌طور فزاینده‌ای زیر ذره‌بین قرار گرفته‌اند. طبق نظرسنجی انجمن جوانان اروپا، ۳۴٪ از پاسخ‌دهندگان دو کارآموزی بدون دستمزد و ۱۵٪ سه مورد انجام داده‌اند. کارآموزی بدون دستمزد دیگر استثناء نیست—بلکه بخشی از یک مسیر مسدودشده برای بسیاری است.
در پاکستان، این مشکل حتی شدیدتر است. هرچند داده‌های ملی موجود نیستند، اما پلتفرم‌های کاریابی مانند Rozee.pk و Mustakbil.com نشان می‌دهند که بیش از ۶۰٪ کارآموزی‌های فهرست‌شده در بخش‌های رسانه، غیرانتفاعی، بازاریابی و فناوری، بدون پرداخت دستمزد هستند.
فشار مالی: هزینه‌ی واقعی "آشنایی"
برای دانشجویان مناطق دورافتاده یا محروم، مهاجرت به شهرهایی چون لاهور، کراچی یا اسلام‌آباد برای انجام کارآموزی، از نظر مالی طاقت‌فرسا است. هزینه‌های رفت‌وآمد، وعده‌های غذایی و سایر مخارج روزانه می‌توانند بین ۱۸۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ روپیه در ماه برسند—تقریباً برابر با حداقل دستمزد ملی. و با این حال، هیچ حقوق یا کمک‌هزینه‌ای دریافت نمی‌شود.
فشار روانی نیز به همان اندازه سنگین است. بسیاری از دانشجویان برای تأمین هزینه‌های کارآموزی روزانه، شب‌ها در مشاغل نیمه‌وقت مشغول به کار می‌شوند. یکی از دانشجویان جامعه‌شناسی در فیصل‌آباد می‌گوید: "کار در شیفت شب مرکز تماس باعث شد بتوانم در روز، کارآموزی بدون دستمزد انجام دهم". اما بهای این انتخاب سنگین بود—خستگی تحصیلی، انزوای اجتماعی و افت معدل.
امتیاز طبقاتی در لباس جاه‌طلبی
کارآموزی‌های بدون دستمزد این فرض را دارند که دانشجویان توان مالی پوشش دادن هزینه‌های آموزشی خود را دارند. اما این فرض، عمیقاً طبقاتی است. آن‌هایی که از خانواده‌های مرفه‌اند، کارآموزی را فرصتی برای تقویت رزومه می‌دانند؛ برای دیگران، این یک قمار سنگین مالی است. یکی با متروهای مجهز و خنک رفت‌وآمد می‌کند، دیگری ساعت‌ها در ون‌های شلوغ می‌ایستد. یکی در کافه درباره‌ی نمونه‌کارهایش صحبت می‌کند، دیگری از وعده‌ی ناهار صرف‌نظر می‌کند.
عبارات رایج مانند "این یک تجربه‌ی خوب است" تنها پوششی است برای تبعیض ساختاری که به نفع آن‌هایی عمل می‌کند که پیشاپیش دسترسی و امنیت دارند. برای کسانی که شبکه‌ی حمایت مالی ندارند، اقتصاد کارآموزی تنها یکی دیگر از درهایی است که به رویشان بسته مانده.
خلأ نهادی
در پاکستان هیچ نهاد نظارتی بر کارآموزی‌ها وجود ندارد. کمیسیون آموزش عالی (HEC) الزام قانونی برای پرداخت دستمزد در کارآموزی‌ها ندارد و حتی چارچوب مشخصی برای ساختار آن‌ها ارائه نداده است. در نتیجه، دانشگاه‌ها اغلب از خود سلب مسئولیت می‌کنند و کارفرمایان از این خلأ قانونی سوءاستفاده می‌کنند.
استارت‌آپ‌ها، سازمان‌های غیردولتی و رسانه‌ها اغلب از کارآموزان بدون دستمزد می‌خواهند وظایفی حیاتی مانند تحقیق، تولید محتوا و برنامه‌ریزی رویدادها را انجام دهند، در حالی که ادعا می‌کنند "در حال ارائه‌ی تجربه" هستند. در حقیقت، آن‌ها از نیروی کار رایگان سود می‌برند.
نمونه‌های بین‌المللی: درس‌هایی در عدالت
کشورهایی مانند فرانسه و آلمان قوانین سخت‌گیرانه‌ای تصویب کرده‌اند که کارفرمایان را موظف به پرداخت دستمزد به کارآموزان پس از مدت معینی می‌کنند. در ایالات متحده، قانون استانداردهای منصفانه‌ی کار ایجاب می‌کند که کارآموزی بدون دستمزد تنها در صورتی مجاز باشد که نفع اصلی به کارآموز برسد، نه کارفرما.
در مقابل، در پاکستان هیچ چارچوب قانونی برای جلوگیری از سوءاستفاده وجود ندارد. نبود نظارت، کارآموزان را در موقعیتی آسیب‌پذیر قرار داده و کارفرمایان بسیاری همچنان کار بدون مزد را به‌عنوان یک هنجار طبیعی جلوه می‌دهند.
پیشنهادهای سیاستی: اصلاح اقتصاد کارآموزی
اگر پاکستان در راستای ارتقای عدالت اجتماعی و فرصت‌های برابر جدی است، نیاز به اصلاح فوری سیاست‌ها وجود دارد. برخی از پیشنهادها عبارتند از:
- الزام قانونی به پرداخت: قانونی شدن پرداخت دستمزد به کارآموزان در برنامه‌های بیش از چهار هفته.
- حمایت از دانشجویان محروم: ارائه‌ی کمک‌هزینه‌ی سفر و غذا توسط دانشگاه‌ها برای دانشجویان مناطق روستایی یا کم‌درآمد.
- سامانه‌ی ملی کارآموزی: ایجاد یک پلتفرم مرکزی توسط HEC برای رصد موقعیت‌های کارآموزی، نظارت بر عدالت و تضمین رعایت استانداردهای اخلاقی.
- تشویق کارفرمایان عادل: اعطای معافیت مالیاتی یا امتیازات مسئولیت اجتماعی به شرکت‌هایی که کارآموزی‌های دستمزدی و فراگیر ارائه می‌دهند.
- آموزش حقوق کارآموزی: گنجاندن آموزش حقوق کارآموزی و اخلاق کاری در برنامه‌های درسی دانشگاهی برای آگاهی دانشجویان.
نتیجه‌گیری: بازتعریف شایستگی و فرصت
کارآموزی باید پلی باشد میان آموزش و زندگی حرفه‌ای—نه دیواری براساس توان مالی. کشوری که ادعای شایسته‌سالاری و تحرک اجتماعی دارد، نمی‌تواند اجازه دهد نیروی کار بدون مزد در زنجیره‌ی آموزش تا اشتغال ریشه بدواند.
آمنه امتیاز می‌گوید: "اگر واقعاً می‌خواهید ببینید که یک دانشجو جاه‌طلب است، او را وادار نکنید که از جیب خودش هزینه کند".
دفعه‌ی بعد که به رزومه‌ی یک داوطلب نگاه می‌کنیم، باید به یاد داشته باشیم: برای بسیاری در پاکستان، مشکل کمبود انگیزه نیست—بلکه هزینه‌ی رسیدن به آنجاست.
تا زمانی که کارآموزی‌های بدون مزد قانون‌مند نشوند، نه تنها یک مشکل سیاستی، بلکه یک بحران اخلاقی خواهند ماند.
نظر شما