پاندا، سفیر خاموش فرهنگ چینی
در جهان سیاست و روابط بین‌الملل، گاهی آنچه بیشترین تأثیر را دارد، نه یک معاهده‌ی سیاسی پرسروصداست و نه یک توافق‌نامه‌ی تجاری چند میلیارد دلاری؛ بلکه موجودی آرام، سیاه‌وسفید، با چشمانی گرد و حرکاتی آرام است: پاندا. این حیوان نمادین چین، طی چند دهه‌ی گذشته، از قفس‌های باغ‌وحش‌ها پا را فراتر گذاشته و به ابزاری ظریف و در عین حال قدرتمند برای قدرت نرم و دیپلماسی فرهنگی بدل شده‌است. آنچه به‌عنوان "دیپلماسی پاندا" شناخته می‌شود، امروز نه‌تنها یک استراتژی روابط عمومی، بلکه بخشی ازویژند( برند) فرهنگی ملی چین است که پیوندی مستقیم با میراث، تاریخ، و هویت این کشور دارد.
پانداها از دیرباز، جایگاهی ویژه در فرهنگ چین داشته‌اند. در اساطیر باستانی، نماد صلح و دوستی بوده و حتی در دوره‌ی امپراتوری، ارسال یک پاندا به پایتخت کشور دیگر، به‌عنوان نشانه‌ای از حسن نیت و اتحاد تلقی می‌شده‌است. این سابقه‌ی تاریخی باعث شده که پانداها امروز نیز نه تنها حیواناتی کمیاب، بلکه از نظر چینی ها حاملان یک پیام فرهنگی کهن باشند؛ پیامی که به زبان طبیعت سخن می‌گوید و مرزهای زبان و قومیت را درمی‌نوردد.
با آغاز اصلاحات اقتصادی چین در دهه‌ی ۱۹۷۰ و گشایش تدریجی درهای این کشور به روی جهان، سیاست‌گذاران پکن به‌سرعت دریافتند که پاندا می‌تواند نقشی فراتر از یک جاذبه‌ی گردشگری ایفا کند. پاندا به‌عنوان یک نماد فرهنگی جهانی، توانایی ایجاد احساسات مثبت و باز کردن دریچه‌های جدید تعامل را دارد. برخلاف گفت‌وگوهای دیپلماتیک که گاهی خشک و پیچیده‌اند، حضور یک پاندا در باغ‌وحش یک کشور، میلیون‌ها بازدیدکننده را به لبخند وامی‌دارد و رسانه‌ها را به پوشش گسترده‌ی رویداد ترغیب می‌کند.
از نظر فرهنگی، دیپلماسی پاندا سه ویژگی مهم دارد:
بار نمادین عمیق: پاندا نه حیوانی تهاجمی است و نه نشانی از قدرت سخت؛ بلکه پیام‌آور صلح، دوستی، و همزیستی مسالمت‌آمیز است.
جذابیت جهانی: فارغ از پیشینه‌ی فرهنگی یا سیاسی، جذابیت ظاهری پاندا برای کودکان و بزرگسالان یکسان است. این ویژگی باعث می‌شود که پیام فرهنگی چین به ساده‌ترین و بی‌واسطه‌ترین شکل منتقل شود.
پیوند با حفاظت از محیط زیست: چین با استفاده از پاندا، خود را نه‌فقط یک قدرت اقتصادی، بلکه یک بازیگر مسئول در حفاظت از گونه‌های در معرض خطر معرفی می‌کند. این تصویر، بر وجهه‌ی بین‌المللی کشور می‌افزاید.
از زاویه‌ای عمیق‌تر، دیپلماسی پاندا را می‌توان بخشی از «قدرت نرم فرهنگی» دانست که جوزف نای آن را توانایی تأثیرگذاری بر دیگران از طریق جذابیت فرهنگی و ارزش‌ها تعریف کرده‌است. وقتی چین یک پاندا را به کشور دیگر می‌فرستد، درواقع در حال انتقال بسته‌ای فرهنگی است که دربرگیرنده‌ی ارزش‌های سنتی، سیاست‌های مدرن، و حتی داستان‌های بومی چین است. حضور پاندا بهانه‌ای می‌شود برای برگزاری نمایشگاه‌های فرهنگی، هفته‌های فیلم چینی، یا برنامه‌های آموزشی در مدارس کشور میزبان. این رویدادها نه‌تنها فرهنگ چین را معرفی می‌کنند، بلکه نوعی «سرمایه‌ی عاطفی» در میان مردم ایجاد می‌کنند که می‌تواند در زمان مذاکرات سیاسی یا اقتصادی به کار آید.
از منظر جامعه‌شناختی، واکنش مردم کشور میزبان به دیپلماسی پاندا عموماً مثبت است. تصاویر تولد یک توله پاندا یا لحظه‌ای که برای اولین بار پا به فضای عمومی می‌گذارد، در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌سرعت پربازدید می‌شود. این موج احساسی، برند فرهنگی چین را به‌عنوان کشوری با پیشینه‌ی غنی و چهره‌ای دوستدار محیط زیست تقویت می‌کند. نکته‌ی جالب توجه آن است که برخلاف بسیاری از نمادهای قدرت که گاهی موجب نگرانی یا سوءظن می‌شوند، پاندا تقریباً هیچ مقاومت فرهنگی یا سیاسی را برنمی‌انگیزد. این ویژگی، دیپلماسی پاندا را به ابزاری «بی‌خطر اما مؤثر» بدل کرده است.
در سطح نمادشناسی، پاندا را می‌توان استعاره‌ای از استراتژی دیپلماسی فرهنگی چین دانست: موجودی آرام که در عین نرمی، حضورش احساس امنیت و احترام را القا می‌کند، اما همین حضور می‌تواند مسیر روابط بین‌الملل را هموار کند. چین با آگاهی کامل از این ظرفیت، پاندا را به‌گونه‌ای مدیریت می‌کند که هم‌زمان پیام حفاظت از محیط زیست و پیام همکاری فرهنگی را منتقل کند.
از سوی دیگر، دیپلماسی پاندا در جهان امروز که ارتباطات میان ملت‌ها اغلب تحت تأثیر فضای مجازی است، به ابزاری ویروسی تبدیل شده‌است. هر تصویر یا ویدئو از یک پاندا، ده‌ها میلیون بازدید و هزاران بازنشر پیدا می‌کند. این حجم از توجه، قدرتی تبلیغاتی ایجاد می‌کند که کمتر ابزار دیگری قادر به رقابت با آن است.
در نهایت، جنبه‌ی فرهنگی دیپلماسی پاندا را باید در پیوند میان «احساسات عمومی» و «اهداف استراتژیک» جستجو کرد. چین با استفاده از این موجود دوست‌داشتنی، نه‌تنها فرهنگ خود را به جهان معرفی می‌کند بلکه راهی نرم و مؤثر برای ایجاد اعتماد و نزدیکی پیدا می‌کند. در دنیایی که اخبار سیاسی اغلب با تنش و بحران همراه است، پاندا می‌تواند روایت متفاوتی ارائه کند: روایتی از صلح، دوستی، و احترام متقابل. این همان جایی است که دیپلماسی فرهنگی، با همه‌ی ظرافتش، تبدیل به ابزاری قدرتمند برای پیشبرد منافع ملی می‌شود — بی‌آنکه حتی یک جمله‌ی رسمی در نشست‌های دیپلماتیک بیان شده باشد.
براونل می‌گوید: «چینی ها به‌خوبی می‌دانند که قدرت اقتصادی و نظامی رو به رشدشان، به‌ویژه از سوی رهبری سیاسی ایالات متحده، یک تهدید تلقی می‌شود. آنها همچنین می‌دانند که یکی از عوامل بزرگ نفوذ ایالات متحده در جهان، جذابیت محصولات فرهنگی آن است، چه فیلم‌های هالیوودی باشد و چه ستاره‌های NBA. پس «استفاده آنها از پانداهای دوست‌داشتنی، و همچنین تبلیغ دولتی ورزش‌های المپیک، بخشی از تلاش آنها برای توسعه‌ی این نوع جذابیت و نفوذ در جهان است.»
نمونه‌هایی نیز وجود دارد که در آنها از پانداها به عنوان راهی برای ترمیم روابط بین چین و همسایگان جهانی‌اش استفاده می‌شود. پس از ناپدید شدن پرواز ۳۷۰ هواپیمایی مالزی در مارس ۲۰۱۴، روابط بین چین و مالزی پرتنش شد. ورود دو پاندا در همان سال به مالزی، به عنوان یک پیشنهاد صلح تلقی شد.
چین همچنین از استفاده از پانداهای خود برای نشان دادن نارضایتی نیز خرسند به نظر می‌رسد - هر چه می‌دهد، می‌تواند پس بگیرد. در سال ۲۰۱۰، دو روز پس از آنکه مقامات چینی پیش از دیدار برنامه‌ریزی شده بین اوباما و دالایی لاما به باراک اوباما، هشدار دادند که می‌توانند "اقدامات متقابل" انجام دهند، دو توله پاندای متولد آمریکا
با هواپیما به چین بازگشتند. قرار بود این پانداها دو سال قبل به چین بازگردانده شوند، اما به دلیل محبوبیتشان در بین بازدیدکنندگان، در ایالات متحده ماندند. در ادامه، مقالاتی درباره‌ی دیپلماسی پاندایی معرفی می‌شود:
۱. "دیپلماسی پاندا: قدرت نرم نوظهور چین در قبال ایالات متحده"
BYAISYA MUYASSARA WISNUGROHO
BYAISYA MUYASSARA WISNUGROHO
JANUARY 8, 2025
دیپلماسی پاندا یک سنت دیرینه‌ی چینی برای پرورش حسن نیت، دوستی و میراث فرهنگی با قرض دادن حیوان پاندا به کشورهای خارجی است. از آنجا که این گونه‌ی منحصراً بومی چین است، این یک تاکتیک در دیپلماسی است که صرفاً به صلاحدید آنها اعمال می‌شود. در طول سلسله‌ی تانگ (624-705)، دو پاندا به ژاپن هدیه داده شد. در دهه‌های 1960 و 1970، مائو تسه‌تونگ از «هدیه‌ی پاندا» برای تقویت اتحادها استفاده کرد، روشی که بعداً توسط دنگ شیائوپینگ (1978-1989) به «وام‌های پاندا» تبدیل شد که تا به امروز ادامه دارد. در سال 1972، مائو، دو پاندا به ایالات متحده هدیه داد و بین سال‌های 1957 تا 1983، چین 24 پاندا را به عنوان «سفیران حسن نیت» به نه کشور فرستاد. در زمان ریاست جمهوری شی جین پینگ، «وام‌های پاندا» بر روابط دوستانه، روابط ریشه‌دار در اعتماد، عمل متقابل، وفاداری و طول عمر تأکید دارند. در حال حاضر، در حالی که نوزده کشور میزبان پانداها هستند، فقط به ایالات متحده اخیراً وعده داده شده‌است که پانداهای جدیدی را به دنیا بیاورد.
تحلیل و معرفی تفصیلی مقاله،
زمینه و هدف: نویسنده در این مقاله به بررسی دوباره و معاصر روش دیپلماسی پاندای چین در روابط با ایالات متحده پرداخته‌است. هدف اصلی این مقاله، نشان دادن بازگشت این ابزار فرهنگی در سیاست خارجی چین و اهمیت راهبردی آن به‌ویژه زمانی است که روابط رسمی با چالش مواجه شده‌اند.
نکات کلیدی مقاله: بازگشت دیپلماسی پاندا به میدان سیاست
با وجود بحران‌ها و تنش‌های بین چین و آمریکا در سال‌های اخیر، چین مجدداً از دیپلماسی پاندا به‌عنوان راهبردی نرم برای کاهش فضا و نشان دادن حسن نیت استفاده کرده‌است.
تولد دوباره‌ی این ابزار، در واکنش به رویکردهای پرتنش «دیپلماسی جنگ‌جویی» دیده می‌شود؛ نشانه‌ای از تمایل چین برای بازگشت به رویکردی مشارکتی و فرهنگی.
میانجی‌گری توسط حیوانی نمادین: پاندا به‌عنوان یک سفیر فرهنگی، تصویر چین را از کشوری مقتدر ولی صلح‌طلب و جدی در حفاظت از محیط‌زیست ترسیم می‌کند.
این ابزار فرهنگی باعث می‌شود مخاطب غیرسیاسی نیز به‌طور احساسی با چین ارتباط برقرار کند.
ریسک‌ها و چالش‌های دیپلماسی پاندا: مواردی چون مرگ پاندای «Le-Le» یا گزارش‌هایی در آمریکا، باعث خشم عمومی در چین و انتقاد نسبت به این روش شد.
این رخدادها نشان‌دهنده‌ی آسیب‌پذیری دیپلماسی پاندا در مواجهه با مسائل حفاظتی و رسانه‌ای هستند.
لینک مقاله:
https://moderndiplomacy.eu/2025/01/08/panda-diplomacy-chinas-reemerging-soft-power-towards-the-u-s/?utm_source=chatgpt.com
۲. "نقش سفیران پاندای چینی در تجارت بین‌الملل"
The Role of Chinese Panda Ambassadors in International Trade
نویسندگان: Mattia Longhi و Caterina Morelli
دانشگاه میلان بیکوچا، بخش اقتصاد
Working Paper شماره: 550
تاریخ انتشار: 18 آوریل 2025
لینک مستقیم به صفحه SSRN برای مشاهده/ دانلود:
https://papers.ssrn.com/abstract=5221976
Wikipedia+4SSRN+4nep.repec.org+4
مقدمه و هدف پژوهش: این مقاله می‌پرسد: آیا دیپلماسی پاندا، یعنی اهدا یا اجاره‌ی پاندای بزرگ‌جثه به کشورهای دیگر توسط چین، تأثیری قابل‌توجه بر روابط تجاری کشور میزبان با چین دارد؟ این پرسش بر دوره‌هایی متمرکز است که تولد توله پاندا اتفاق می‌افتد و پتانسیل نمادین افزایش روابط را بررسی می‌کند.
ابزار: مدل گرانش تجارت، داده‌ها و داده‌های حرکت پانداها به‌عنوان سفرای دیپلماسی
چارچوب داده‌ای و روش‌شناسی: ساخت یک مجموعه داده‌ی منحصر به فرد از حرکت پانداها و تولد توله‌ها در چارچوب دیپلماسی چین،
استفاده از مدل آماری گرانش تجارت (Gravity Model) در سطح سالانه و ماهانه برای تحلیل تاثیر.
یافته‌های اصلی: کشورهایی که پاندا را میزبانی کرده‌اند، در سال تولد توله پاندا شاهد افزایش ۵.۹٪ تا ۷.۲٪ در صادرات به چین هستند.
این اثر تا چهار ماه پس از مراسم ۱۰۰ روزه نام‌گذاری توله باقی می‌ماند. تٲثیر بیشتر در بخش‌های غذا و حیوانات زنده، مواد خام و ماشین‌آلات مشاهده شده‌است.
نتیجه‌گیری و اهمیت موضوع: دیپلماسی پاندا چیزی فراتر از نماد فرهنگی است؛ این ابزار تأثیر اقتصادی ملموسی دارد. این تأثیر به‌ویژه در کوتاه‌مدت قابل مشاهده است؛ و ابزار مناسبی برای ارتقای روابط بین‌المللی است. نتایج، کاربردی ارزشمند برای تحلیل‌گران سیاست خارجی و تصمیم‌گیرندگان در حوزه‌ی تجارت بین‌الملل ارائه می‌کند.
۳. "قدرت نرم چین: مطالعه‌ی موردی دیپلماسی پاندا"
Chinese Soft Power: A Case Study of Panda Diplomacy
نویسنده: Mohamad Zreik
نشریه: Journal of Global Politics and Current Diplomacy, جلد ۱۰، شماره ۱، صفحات ۱۹–۳۷ (۲۰۲۲)
لینک معرفی مقاله در مجله: Scribd+5Journal of Global Politics+5Journal of Global Politics+5Journal of Global Politics
لینک PDF کامل: [دانلود نسخه PDF]Journal of Global Politics
چکیده: نویسنده با استفاده از منابع ثانویه، نقش دیپلماسی پاندا را در دیپلماسی عمومی چین بررسی می‌کند. این ابزار در انتقال فرهنگ چینی و ایجاد روابط دوستانه با کشورهای میزبان بسیار مؤثرتر از مؤسسات کنفوسیوس یا تبادلات دانشجویی عمل کرده است. فهم قدرت نرم چین نیازمند بررسی تعامل میان دیپلماسی پاندا و روابط سیاسی است.
چارچوب نظری و مقدمه: پس از اصلاحات اقتصادی ۱۹۷۸، چین به دنبال ارتقای نفوذ فرهنگی در سطح بین‌المللی بوده‌است. در این میان، نظریه‌ی «قدرت نرم» جوزف نای و مدل‌های دیپلماسی عمومی گیل‌بوا به‌عنوان زمینه‌ی تحلیل به‌کار گرفته شده‌اند. دیپلماسی حیوانی (Animal Diplomacy) نیز به‌عنوان زیرشاخه‌ای از این رویکرد معرفی می‌شود.
تحلیل پاندا به‌عنوان ابزار مؤثر دیپلماسی: پانداها به دلیل جذابیت بصری، خاص بودن و نماد فرهنگی بودن، ابزاری مؤثرتر برای ایجاد حسن‌نیت و اعتماد در مخاطبان بین‌المللی هستند.
رسانه‌ها و عموم مردم سریع تحت تأثیر این نماد قرار می‌گیرند و این امر دیپلماسی را از مرز زبان و فرهنگ عبور می‌دهد.
ارتباط با روابط سیاسی: اعطای پاندا به کشورها معمولاً با روابط دوجانبه سیاسی یا اقتصادی همراه است. این ابزار می‌تواند به تقویت روابط یا حتی توقف آن در دوران تنش منجر شود—مثلاً در زمانی که روابط چین با ژاپن دچار چالش شد، اعطای پاندا معلق شد و با بهبود روابط، از سر گرفته شد.
برتری نسبت به ابزارهای دیگر: در مقایسه با مؤسسات کنفوسیوس یا برنامه‌های تبادل دانشجویی، دیپلماسی پاندا تأثیر سریع‌تر، گسترده‌تر و احساسی‌تری بر مخاطب عمومی دارد.
نتیجه‌گیری: پاندا به‌عنوان نماد قدرت نرم چین ایفای نقش می‌کند. این روش به چین کمک می‌کند تا تصویری دوستانه، صلح‌طلب و فرهنگی ارائه کند. حتی در شرایط تنش، این ابزار همچنان قابل استفاده است و بخش مهمی از استراتژی بلندمدت دیپلماسی عمومی چین را تشکیل می‌دهد.
لینک مقاله:
منبعی دیگر:
https://www.bbc.com/future/article/20240226-a-brief-history-of-panda-diplomacy---with-new-additions-to-global-zoos
نظر شما