در سپهر متغیر روابط بین‌الملل، دیپلماسی فرهنگی و آموزشی به ابزاری کارآمد برای تعمیق پیوندهای میان ملت‌ها بدل شده است. دیدار اخیر میان نصرالدین عمر وزیر امور دینی جمهوری اندونزی و دومینیک جرمی، سفیر بریتانیا درجاکارتا، تنها یک گفتگوی دیپلماتیک رسمی نبود، بلکه گامی درجهت ترسیم افق‌های جدید برای آینده آموزش اسلامی در بزرگ‌ترین کشورمسلمان جهان محسوب می شود. این دیدار که در روز چهارشنبه ۲۳ جولای ۲۰۲۵ (برابر با اول مرداد ۱۴۰۴) در دفتر وزارت امور دینی اندونزی برگزار شد، در محوریت خود طرحی پیش برنده را به تصویر کشید: جهانی سازی تدریجی مدارس شبانه‌روزی اسلامی (پسانترن) از رهگذر همکاری های آموزشی بین‌المللی، با تمرکز ویژه بر بریتانیا به‌عنوان یکی از قطب‌های آموزش عالی در جهان غرب. مدارس شبانه روزی اسلامی که ریشه در سنت های عمیق دینی و فرهنگی مجمع‌الجزایر اندونزیایی دارند، ستون فقرات نظام آموزش دینی این کشور را تشکیل می‌دهند. شکل‌گیری این مدارس به دوران های پیش از استقلال بازمی‌گردد، زمانی که مسلمانان این کشور در تلاش برای حفظ هویت دینی خود در برابر استعمار فرهنگی و سیاسی غرب بودند. پسانترن‌ها، در طول قرن گذشته نه تنها نقش نهادهای آموزشی را ایفا کرده‌اند، بلکه به‌عنوان مراکز تولید اندیشه اسلامی، فرهنگ بومی و تربیت اجتماعی نیز عمل کرده‌اند. امروز با بیش از ۳۰ هزار واحد فعال و جمعیتی بالغ بر ۳.۴ تا ۴.۳۷ میلیون طلبه، این نهادها با چالشی نوین روبه‌رو هستند: حفظ ریشه‌ها و ارزش‌های سنتی در دل جهانی در حال تغییر.
بگفته مقامات وزرات دین اندونزی ازسوی دیگر بریتانیا با برخورداری از دانشگاه های معتبر، برنامه‌های آموزشی منسجم، محیط اجتماعی چندفرهنگی و سازوکارهای تضمین‌کننده آزادی‌های مذهبی، به یکی از مقاصد محبوب برای دانشجویان مسلمان تبدیل شده است. کارشناسان ادعا می کنند برخلاف تصورات کلیشه‌ای دربرخی رسانه‌های غربی، تجربه زیسته بسیاری از محصلان اندونزیایی دربریتانیا نشان می‌دهد که محیط‌های دانشگاهی این کشور به‌ویژه در دهه اخیر، فضایی نسبتاً امن و پذیرا برای محجبه‌ها و مسلمانان فراهم کرده‌اند. اعمال اصل برابری و احترام به تنوع دینی، به همراه خدمات مشاوره‌ای ویژه دانشجویان بین‌المللی باعث شده تا اندونزیایی‌ها در بریتانیا احساس غربت و تبعیض نکنند.
وزیردین دراین نشست با دیدگاهی آینده‌نگرانه، بر دو محور بنیادین برای موفقیت این همکاری تأکید کرد: نخست ضرورت حضور معلمان بومی زبان انگلیسی درمدارس شبانه‌روزی اندونزی برای ارتقای مهارت زبانی طلاب و ایجاد بستری روان برای ورود آنان به نظام آموزش عالی بریتانیا و دوم ارتقای برخی از پسانترن‌های منتخب به پردیس های بین‌المللی مشترک با همکاری بریتانیا، تا این نهادها نه‌تنها به‌عنوان مراکز آموزش محلی، بلکه به‌عنوان پایگاه‌های فرهنگی جهانی ایفای نقش کنند. این دو پیشنهاد نه فقط خواسته‌ای اجرایی بلکه برداشتی راهبردی از آینده آموزش اسلامی در جنوب شرق آسیاست.
در پاسخ سفیر بریتانیا نیز با اعلام آمادگی کشورش برای توسعه همکاری‌های آموزشی به‌ویژه درسه محور: اعطای فرصت های تحصیلی دردانشگاه‌های بریتانیا، آموزش زبان انگلیسی درسطوح مختلف و برنامه های توسعه شغلی برای طلاب پسانترن ها. این اعلام آمادگی را باید در چارچوب سیاست جدید لندن در خاور دور تحلیل کرد؛ سیاستی که در پی افزایش تعاملات فرهنگی، جذب استعدادهای مسلمان و تقویت جایگاه بریتانیا در ساختارهای فکری جوامع اسلامی است.
در ادامه این جلسه موضوعی دیگر نیز مطرح شد که بُعدی اقتصادی-شرعی به این گفتگو افزود: تمایل بریتانیا به ورود به عرصه مدیریت مالی حج و توسعه ابزارهای مالی اسلامی دراندونزی. این بخش از گفتگو بازتاب‌دهنده رشد فزاینده اقتصاد اسلامی در سطح جهانی و جایگاه ژئوپلیتیکی اندونزی به‌عنوان یکی از بازارهای بکر در این حوزه است. وزیر دین با استقبال از این پیشنهاد بر لزوم هماهنگی دقیق با نهادهای قانونی کشور به‌ویژه رئیس‌جمهور و آژانس مدیریت مالی حج تأکید ورزید و با این رویکرد، پیامی روشن ارسال کرد: هرگونه مشارکت خارجی باید با رعایت حاکمیت ملی و چارچوب‌های شرعی و حقوقی داخلی صورت پذیرد.
در تحلیل عمیق‌تر این رویداد می‌توان گفت که این گفتگو نمونه‌ای از دیپلماسی فرهنگی دوسویه است. اندونزی در حال عبور از مرحله‌ای صرفاً مصرف‌کننده دانش به مرحله‌ای است که در آن آموزش دینی بومی خود را با معیارهای جهانی بازتعریف می‌کند و در همین حال، بریتانیا با شناخت ظرفیت‌های اجتماعی و فرهنگی مسلمانان جنوب شرق آسیا، در پی ایفای نقش در شکل‌دهی به الگوهای آموزش اسلامی جهانی است. از همین رو مدل همکاری میان اندونزی و بریتانیا را می‌توان الگویی قابل تعمیم به سایر کشورهای اسلامی دانست.
با وجود فرصت‌های موجود، این مسیر خالی از چالش نخواهد بود. چالش هایی مانند امکان بروز دوگانگی فرهنگی برای طلاب، نیاز به آماده سازی ذهنی و فکری پیش از اعزام، خطر جذب شدن طلاب به ارزش‌های متضاد با آموزش سنتی اسلامی و نیز نابرابری در دسترسی به این فرصت‌ها میان مناطق مختلف کشور. از این رو متولیان امر تاکید می کنند که برنامه‌ریزی دقیق، آموزش های مکمل، سازوکارهای حمایتی و نهادهای نظارتی برای هدایت این فرآیند طراحی شوند. درنهایت آنچه از دل این دیدار قابل استنباط است، ظهور رویکردی نوین درسیاست دینی و فرهنگی اندونزی است که جهانی سازی آموزش دینی را نه تهدید، بلکه فرصتی برای ارتقای نقش اسلام اندونزیایی درمعادلات فکری جهان معاصر می‌بیند. چنین نگاهی اگر با حمایت اجرایی قوی، تعاملات بین نهادی و نظارت مستمر همراه شود، می‌تواند به الگویی موفق از تعامل شرق و غرب دربسترآموزش اسلامی تبدیل گردد. هر چند نگرانی های دراین حوزه وجود دارد و اینکه باید گفت رویکرد جدید غرب خصوصا بریتانیا با سابقه طولانی دراستعمار و بردگی کشورها، قطعا پروژه نفوذ و پرورش عالمان بی عمل را دربدنه سازمان های اسلامی و دینی با انگیزه های خاص قوت می بخشد.درمقابل تکنوکرات ها براین باورند که ایجاد سازوکار مشترک برای طراحی،اجرا وارزیابی این همکاری ها، تبادل استاد و طلبه، تولید محتوای دینی چندزبانه و نیز مستندسازی این تجربه برای استفاده نسل‌های آینده می‌تواند آینده‌ای روشن‌تر برای طلاب مدارس شبانه‌روزی اسلامی رقم بزند.
نگارش : محمدرضا ابراهیمی رایزن فرهنگی ج.ا.ایران در اندونزی
منابع:
نظر شما