مؤسسه‌های کنفوسیوس (Confucius Institutes) به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای دیپلماسی عمومی و فرهنگی چین در دو دهه‌ی اخیر، نقش قابل‌توجهی در گسترش زبان و فرهنگ چینی ایفا کرده‌اند. این مؤسسات از سال ۲۰۰۴ زیر نظر Hanban/ مرکز همکاری‌های زبان چین شکل گرفتند و امروزه به شبکه‌ای گسترده در سراسر جهان تبدیل شده‌اند.
- آمار جهانی مؤسسات کنفوسیوس (تا ۲۰۲۴)
- تعداد شعبه‌های فعال: بیش از ۵۰۰ مؤسسه‌ی کنفوسیوس در بیش از ۱۴۰ کشور.
- کلاس‌های کنفوسیوس: بیش از ۱۰۰۰ کلاس در مدارس جهان.
کشورهای با بیشترین شعبه
۲. وضعیت منطقه‌ای
- آمریکا و اروپا: افول شدید. در آمریکا از بیش از ۱۰۰ شعبه در ۲۰۱۹ به کمتر از ۳۰ شعبه در ۲۰۲۴ رسید. کشورهایی مثل سوئد و بریتانیا بیش از ۲۰ شعبه را بستند.
- آسیا: در تایلند و پاکستان با استقبال زیاد. پاکستان با ۱۵ شعبه از موفق‌ترین نمونه‌هاست.
- آفریقا: بیش از ۴۰ شعبه‌ی فعال، با تمرکز بر مهارت‌های فنی و زبان چینی برای تجارت.
- خاورمیانه: در ایران ۵ شعبه (دانشگاه تهران، شهید بهشتی و...) فعالند. در ترکیه نیز بیش از ۱۰ شعبه وجود دارد.
- منابع آموزشی و محتوای درسی
- کتاب‌های رسمی مانند آموزش چینی《汉语教程》،
- آزمون‌های استاندارد HSK و HSKK،
- معرفی جشنواره‌ها و تاریخ فرهنگی چین. با وجود استاندارد بودن هسته‌ی آموزشی، محتوای تدریس در هر کشور با بافت محلی تطبیق داده می‌شود. مثلاً در ایران، تأکید بر اشتراکات فرهنگی و در اروپا تمرکز بر چین مدرن و اقتصاد است.
- چالش‌های اصلی
الف. اتهام جاسوسی و نفوذ سیاسی
- در آمریکا و اروپا این مؤسسات بارها به جاسوسی علمی و فرهنگی متهم شده‌اند.
- ادعا می‌شود که مؤسسه‌ها از دانشجویان و استادان برای جمع‌آوری اطلاعات یا تأثیرگذاری بر روایت‌های دانشگاهی استفاده می‌کنند.
- نتیجه: تصویب «قانون ممنوعیت مؤسسات کنفوسیوس» در آمریکا (۲۰۲۰) و تعطیلی ده‌ها شعبه.
ب. سانسور موضوعات حساس
- محتوای درسی این مؤسسات کاملاً تحت کنترل دولت چین است.
- موضوعاتی مانند تایوان، تبت، میدان تیان‌آن‌من، اقلیت‌های مذهبی (اویغورها) به‌طور کامل سانسور می‌شوند.
- این موضوع انتقاد دانشگاهیان غربی را برانگیخته که مؤسسات به جای آموزش آزاد، روایت رسمی حزب کمونیست چین را تبلیغ می‌کنند.
ج. کاهش اعتماد عمومی در غرب
- پس از تصویب قانون امنیت ملی هنگ‌کنگ (۲۰۲۰)، کشورهای غربی نسبت به اهداف سیاسی چین بدبین‌تر شدند.
- در بریتانیا و سوئد بیش از ۲۰ شعبه تعطیل شدند.
- دانشگاه‌های معتبر مانند شیکاگو و پنسیلوانیا، همکاری خود را متوقف کردند.
د. رقابت و جایگزینی محلی
- در کشورهایی مثل هند، به جای مؤسسات کنفوسیوس، آموزش زبان چینی توسط نهادهای بومی ترجیح داده می‌شود.
- این روند می‌تواند جایگاه انحصاری چین در آموزش زبان ماندارین را تضعیف کند.
م. فشار ایدئولوژیک و تبلیغ فرهنگی
- این مؤسسات نه‌تنها زبان چینی آموزش می‌دهند، بلکه فرهنگ را با تأکید بر وحدت ملی و دستاوردهای حزب کمونیست تبلیغ می‌کنند.
- این امر باعث شده آن‌ها به‌عنوان «ابزار پروپاگاندای نرم» دیده شوند، نه صرفاً مراکز آموزشی.
ه. مشکلات مالی و وابستگی به چین
- بسیاری از مؤسسات وابسته به بودجه‌ی مستقیم پکن هستند.
- در صورت کاهش حمایت مالی یا تغییر استراتژی چین (مانند تغییر نام به "مراکز آموزش زبان چین")، پایداری شعبات در کشورهای مختلف زیر سؤال می‌رود.
5. تغییر استراتژی چین
- تغییر نام برخی مؤسسات به مراکز آموزش زبان چین (CLC).
- تمرکز بر آموزش آنلاین پلتفرم( Chinese Bridge).
- مدیریت مشترک با دانشگاه‌های محلی (نمونه: روسیه).
۶. آینده‌ی مؤسسات کنفوسیوس
- در غرب: احتمال افول بیشتر و جایگزینی با پروژه‌های فرهنگی غیرمتمرکز.
- در کشورهای در حال توسعه: تثبیت و گسترش به‌ویژه در مسیر پروژه‌ی کمربند و جاده (BRI).
- در فضای دیجیتال: نقش پررنگ پلتفرم‌ها و رسانه‌های اجتماعی در جذب نسل جوان.
نتیجه‌گیری
مؤسسات کنفوسیوس اگرچه در غرب با تعطیلی و محدودیت روبه‌رو شده‌اند، اما در آسیا، آفریقا و خاورمیانه همچنان به‌عنوان ابزار اصلی نفوذ نرم چین عمل می‌کنند. حضور بیش از ۵۰۰ شعبه در ۱۴۰ کشور نشان می‌دهد که این نهادها هنوز یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های فرهنگی آموزشی جهان هستند.
منابع
- Hanban (2023). Confucius Institute Annual Report. Beijing.
- CSIS (2023). Closing of Confucius Institutes in the US. Washington DC.
- The Diplomat (2022). Confucius Institutes and Censorship Concerns.
- South China Morning Post (2024). China’s New Cultural Diplomacy Strategy.
نظر شما