نزدیک به ۶۵ سال پیش، تصمیم انتقال پایتخت پاکستان از کراچی به راولپندی توسط فیلد مارشال و رئیس‌جمهور وقت، ایوب خان گرفته شد. اما پشت این تصمیم تاریخی، روایتی دیگر نهفته است که نشان می‌دهد این موضوع حتی پیش از تأسیس پاکستان مطرح شده بود.
کراچی و لاهور شهرهای بزرگ پاکستان بودند، اما چرا تصمیم گرفته شد که پایتخت جدید از این دو شهر دور باشد؟ هنگام ساخت این شهر چندین روستا در این منطقه وجود داشتند و سرنوشت آن‌ها چه شد؟ زمین‌ها چگونه خریداری شد و چه مقدار هزینه برای ساخت شهر جدید پرداخت شد؟ این همه جزئیات بسیار جالب هستند.
چه کسی تصمیم گرفت پایتخت به راولپندی منتقل شود؟
یک روایت رسمی پس از تأسیس پاکستان چنین می‌گوید: در ۲۱ ژانویه ۱۹۵۹، ایوب خان کمیسیونی ۱۰ نفره به ریاست ژنرال محمد یحییٰ خان تشکیل داد تا پیشنهادهایی برای ایجاد پایتخت جدید ارائه کند.
این کمیسیون در ۲ ژوئن ۱۹۵۹ گزارش خود را ارائه داد و راولپندی را مکان مناسب برای پایتخت اعلام کرد که ایوب خان در ۱۵ ژوئیه آن را تصویب کرد.
در ۲ اوت ۱۹۶۰، انتقال پایتخت از کراچی به راولپندی اعلام شد. تا ۲۶ نوامبر ۱۹۶۶، حدود شش سال، راولپندی پایتخت موقت پاکستان بود. اما همچنان این پرسش باقی می‌ماند که واقعاً تصمیم نهایی از سوی چه کسی گرفته شد؟
اغلب این تصور وجود دارد که ایوب خان می‌خواست نزدیک زادگاه خود باشد، اما نظریه دیگر می‌گوید این تصمیم پیش از تأسیس پاکستان گرفته شده بود.
مولانا اسماعیل ذبیح، از فعالان برجسته‌ی جنبش پاکستان، در کتاب اسلام‌آباد منزل مراد می‌نویسد: در ۲۶ ژوئیه ۱۹۴۴، زمانی که محمدعلی جناح از سرینگر به راولپندی می‌رفت، در ملپورِ کنونی اسلام‌آباد در یک مراسم استقبال گفت: «پایتخت آینده‌ی پاکستان در همین سبزه‌زار خواهد بود».
به گفته‌ی مسرت حسین زبیری، دبیر وقت وزارت ارتباطات هند پیش از تقسیم، یک کمیته مذاکره به ریاست سردار عبدالرب نشتر تصمیم گرفته بود که پایتخت آینده‌ی پاکستان در حاشیه راولپندی باشد و محمدعلی جناح نیز از این تصمیم حمایت کرده بود.
با این حال، پروفسور دکتر اشتیاق احمد، مورخ مشهور، می‌گوید: اسناد بریتانیایی مربوط به تقسیم در ۱۲ جلد Transfer of Power موجود است. در یادداشتی به تاریخ ۱۲ مه ۱۹۴۷ آمده است که پایتخت آینده‌ی پاکستان در راولپندی خواهد بود.
این بدین معناست که چون مقر فرماندهی شمال (Northern Command) در راولپندی قرار داشت و قرار بود به ستاد کل ارتش پاکستان (GHQ) تبدیل شود، دولت بریتانیا می‌خواست مرکز سیاسی پاکستان نیز در همین شهر باشد.
زمین اسلام‌آباد به چه قیمتی خریداری شد؟
در محل کنونی اسلام‌آباد، ۸۵ روستا وجود داشت. مجموع ۴۵ هزار ایکر زمین این روستاها با پرداخت ۱۶ کرور روپیه خریداری شد.
با تأسیس اسلام‌آباد، حدود ۵۰ هزار نفر از ساکنان این روستاها بی‌خانمان شدند.
محمد عارف راجه در کتاب تاریخ راولپندی و تحریک پاکستان می‌نویسد: برای متأثران اسلام‌آباد، حدود ۹۰ هزار ایکر زمین در ملتان، ساهیوال، وهاری، جهنگ و در امتداد سد گدو در ایالت سند واگذار شد و نزدیک به ۳۶ هزار پروانه‌ی مالکیت صادر گردید.
زمین اسلام‌آباد تنها از ناحیه‌ی راولپندی گرفته نشد، بلکه بخش‌هایی از نَتیا گلی و هریپور هزاره نیز به آن افزوده شد.
هزینه ساخت بناهای مهم چقدر بود؟
برای آنکه اسلام‌آباد شهری منظم همچون پایتخت استرالیا (کانبرا) و آمریکا (واشنگتن دی‌سی) ساخته شود، هزینه بسیاری صرف گردید.
روزی از شیخ مجیب‌الرحمن در اسلام‌آباد پرسیده شد نظرش درباره پایتخت جدید پاکستان چیست؟ او پاسخ داد: «از خیابان‌های اسلام‌آباد بوی الیاف جوت (پَت‌سَن) به مشام می‌رسد»؛
یعنی منابع پاکستان شرقی نیز در این شهر هزینه می‌شد. اما امروز برای شما جای شگفتی است که بدانید با همان میزان پولی که در آن زمان صرف ساخت این شهر شد، اکنون تنها یک زیرگذر ساخته می‌شود.
نخستین کوتهی در اسلام‌آباد متعلق به وزیر مرکزی پاکستان شرقی، لال میاں بود که «سلطانی کوتهی» نام گرفت.
در میان ساختمان‌های دولتی، اولین بنا «پاکستان هاوس» بود که اکنون به‌عنوان «هاستل نمایندگان مجلس» شناخته می‌شود. سپس ساختمان‌های دبیرخانه فدرال ساخته شد.
بر اساس کتاب راجه عارف منهاس:
- برای ساخت ایوانِ صدر ۲۰ کرور و ۵۵ لاک روپیه،
- برای بنای ساختمان مجلس ملی ۱۷ کرور و ۶۷ لاک روپیه،
- و برای احداث جاده‌های اسلام‌آباد ۹ کرور و ۶۱ لاک روپیه هزینه شد.
در «بلو ایریا» و «چائنا چوک»، نخستین برج ساخته‌شده «هاؤس بلدنگ فایننس کارپوریشن» بود که ۸ کرور روپیه خرج برداشت.
ساختمان بانک مرکزی پاکستان (State Bank) با ۳ کرور روپیه تکمیل شد.
در ۲۰ سال نخست، کل هزینه ساخت اسلام‌آباد به ۲ ارب و ۷۶ کرور روپیه رسید.
شاه فیصل چه مقدار برای مسجد فیصل پرداخت؟
در محل فعلی مسجد فیصل، در دامنه کوه چند خانه کوچک به نام «دهوک جیون» قرار داشت.
طبق طرح جامع اسلام‌آباد، در این مکان برای یک مسجد بزرگ و باشکوه زمین اختصاص یافته بود، اما هزینه سنگینی در بر داشت.
زمانی که شاه فیصل عربستان سعودی در ۲۱ آوریل ۱۹۶۶ برای کاشت درخت به «شکرپریاں» آمد، درباره ساخت اسلام‌آباد به او گزارش داده شد.
او پیشنهاد کرد که همه هزینه‌های ساخت مسجد را خود متقبل شود.
کار ساخت این مسجد در سال ۱۹۷۵ آغاز شد. شرکت «نیشنل کنسترکشن» کمترین پیشنهاد را با ۲۶ کرور روپیه ارائه کرد.
ظرفیت مسجد برای یکصد هزار نمازگزار در نظر گرفته شد. با پیشرفت کار هزینه‌ها افزایش یافت و دولت سعودی در مجموع ۴۰ کرور روپیه برای آن پرداخت.
۶۵ سال پیش هوای اسلام‌آباد چگونه بود؟
از جمله دلایل انتقال پایتخت از کراچی به اسلام‌آباد، انتخاب مکانی با آب‌وهوای مطبوع بود.
در تابستان دما از ۴۲ درجه سانتی‌گراد فراتر نمی‌رفت، اما اکنون به‌علت تغییرات اقلیمی، گرمای اسلام‌آباد تا ۴۶ درجه هم رسیده است.
بر اساس «گزتیئر راولپندی»، هر چهار سال یک‌بار کوه‌های مارگله پوشیده از برف می‌شدند و در سال ۱۸۸۳ حتی برف تا خود راولپندی فرود آمد.
به همین دلیل سقف ساختمان‌های دوره استعمار انگلیس در راولپندی به‌صورت شیب‌دار ساخته می‌شد تا با بارش برف سازگار باشد.
همین هوای معتدل و سالم یکی از عوامل انتخاب راولپندی به‌عنوان مکان پایتخت جدید بود.
اما بعدها، به‌ویژه پس از سال ۲۰۰۰، با سرعت جنگل‌ها قطع و زمین‌ها به مجتمع‌های مسکونی تبدیل شدند که بر محیط‌زیست اثر گذاشت و رفته‌رفته آب‌وهوای دلپذیر این شهر نیز از میان رفت.
نویسنده: سجاد اظهر
نظر شما