ونزوئلا امروز کشوری است که در میانه‌ی بحران‌های اقتصادی، سیاسی و انسانی، همچنان بر بنیان ایمان مردمی و پیوندهای مذهبی استوار مانده است. در جامعه‌ای که نهادهای مادی و ساختارهای رسمی بارها از کار افتاده‌اند، دین به عاملی زنده برای حفظ همبستگی اجتماعی و معنابخشی به زندگی جمعی تبدیل شده است. این حضور نه‌تنها در رفتار و زبان مردم، بلکه در سیاست‌گذاری‌های دولت و در نقش نهادی کلیساها نیز آشکار است. رابطه‌ی کلیسا و دولت در ونزوئلا شبکه‌ای تاریخی، فرهنگی و اجتماعی است که طی دو قرن گذشته از هم‌زیستی نمادین به همکاری عملی و نهادی رسیده است.

از آغاز قرن نوزدهم، کلیسای کاتولیک به‌عنوان کهن‌ترین نهاد فرهنگی کشور، پایه‌گذار بسیاری از مؤسسات آموزشی و درمانی بود که در خدمت مردم قرار گرفتند. دولت‌های جوان پس از استقلال، در غیاب ساختارهای کارآمد، به شبکه‌ی منسجم کلیسا تکیه کردند و از ظرفیت روحانیان و راهبه‌ها برای سازمان‌دهی مدارس، بیمارستان‌ها و برنامه‌های سوادآموزی بهره گرفتند. از دل همین همکاری‌های اولیه، پیوندی دیرپا میان دولت و کلیسا شکل گرفت که هنوز پایه‌ی اعتماد اجتماعی در میان مردم محسوب می‌شود.

در طول قرن بیستم، با وجود تغییر دولت‌ها و گرایش‌های متفاوت ایدئولوژیک، این رابطه استمرار یافت. حتی در دوران جمهوری بولیواری پس از ۱۹۹۹، که قانون اساسی نوعی سکولاریسم مدنی را به رسمیت شناخت، دولت از ظرفیت اجتماعی و اخلاقی شبکه‌ی کلیسایی برای اجرای طرح‌های عمومی استفاده کرد. همکاری با سازمان «کاریتاس ونزوئلا» در توزیع مواد غذایی و دارویی، حمایت از مدارس مذهبی و واگذاری ساختمان‌های عمومی برای مراکز خیریه‌ی وابسته به کلیسا از نشانه‌های استمرار این پیوند است. در برابر، کلیسا نیز با فاصله گرفتن از سیاست حزبی، به مرجع اخلاقی جامعه تبدیل شد و نقشی بی‌بدیل در حفظ وجدان جمعی ملت یافت.

دولت ونزوئلا در عرصه‌ی رسمی، از طریق وزارت‌های آموزش و سلامت، بخشی از بودجه‌ی خدمات عمومی را به مؤسسات وابسته به کلیسا اختصاص می‌دهد. مدارس و دانشگاه‌های کلیسایی از معافیت‌های مالیاتی و یارانه‌ی کتاب‌های درسی برخوردارند و سازمان‌های وابسته به کلیسا در طرح‌های ملی مبارزه با فقر و حمایت از کودکان مشارکت دارند. در سال‌های دشوار بحران، دولت برای استمرار فعالیت‌های اجتماعی کلیسا، تسهیلاتی مانند مجوز تردد، سوخت و تجهیزات را در اختیار آن گذاشت و آن را شریک اجتماعی خود در اجرای برنامه‌های رفاهی شناخت. این سیاست نشان می‌دهد که دولت، حتی در چارچوب نظامی سکولار، دین را نه رقیب بلکه مکمل خود می‌داند.

در کنار کلیسای تاریخی کاتولیک، از نیمه‌ی قرن بیستم به بعد کلیساهای انجیلی نیز به نیرویی مردمی و فعال در زندگی اجتماعی ونزوئلا تبدیل شدند. این جماعت‌ها از دل محلات فقیرنشین برخاستند و با تکیه بر موسیقی، مشارکت و حضور داوطلبانه‌ی مردم، معنای تازه‌ای از ایمان اجتماعی ارائه کردند. در دهه‌های اخیر، دولت با درک ظرفیت مردمی این جماعت‌ها، سیاستی هم‌افزا در برابر آنان در پیش گرفت. از سال ۲۰۱۵، شورای انجیلی ملی ونزوئلا به عنوان نهاد رابط رسمی میان دولت و کلیساهای پروتستانی فعالیت می‌کند و از حمایت‌های مالیاتی و مجوزهای فرهنگی برخوردار است.

همکاری‌های مشترکی نظیر برنامه‌ی «رسالت انجیل زنده» موجب شده که هزاران کلیسای کوچک در برنامه‌های آموزشی، ترک اعتیاد، مشاوره‌ی خانوادگی و توزیع مواد غذایی نقش مؤثری ایفا کنند. دولت از طریق این شبکه‌های مردمی توانسته حضور خود را در محلات فقیرنشین تقویت کند و در مقابل، جماعت‌های انجیلی با تکیه بر حمایت ساختاری دولت، دامنه‌ی خدمات انسانی و معنوی خود را گسترش داده‌اند. این رابطه‌ی دوسویه نمونه‌ای از سازوکار قدرت درون جامعه‌ای است که در بحران اقتصادی، ایمان را به ابزار مقاومت و بقا تبدیل کرده است.

تعامل میان کلیسا و دولت در ونزوئلا بیش از آنکه نبرد میان دین و سیاست باشد، نوعی هم‌افزایی اجتماعی برای حفظ تعادل ملی است. دولت در غیاب منابع کافی، از توان سازمانی و عاطفی نهاد دین بهره می‌گیرد تا ثبات اجتماعی را حفظ کند، و کلیساها نیز با درک مسئولیت اخلاقی خود، برنامه‌های امدادی، آموزشی و معنوی را در هماهنگی با ساختار رسمی کشور اداره می‌کنند. بازتاب این همکاری در عرصه‌ی فرهنگی نیز آشکار است؛ نمونه‌ی آن برنامه‌ی ملی «فضای ایمان» در تلویزیون ونزوئلا (VTV) است که به طرز نمادین سخنان و مراسم کاتولیکی و انجیلی را پخش می‌کند و نشان‌دهنده‌ی پذیرش تنوع مذهبی در ساختار حکومت است.

در نهایت، رابطه‌ی کلیسا و دولت در ونزوئلا نه صرفاً یک پیوند آیینی بلکه سازوکاری اجتماعی است که به پایداری ملی کمک می‌کند. دولت در سطوح نهادی، کلیسا را به عنوان شریک اجتماعی خود می‌شناسد و کلیساها نیز دولت را بخشی از رسالت انسانی خود برای پاسداری از کرامت مردم می‌دانند. در کشوری که سرمایه‌ی مادی‌اش تحلیل رفته و بحران‌های پی‌درپی زندگی را دشوار کرده است، این تعاملِ تاریخی میان ایمان و قدرت، ستون اصلی بقا و امید ملی را شکل داده است.

کلیساهای کاتولیک و انجیلی، در کنار سایر نهادهای دینی، امروز یکی از پایه‌های اخلاقی و فرهنگی جامعه‌ی ونزوئلا را تشکیل می‌دهند. هرچه منابع اقتصادی محدودتر شود، نقش نهاد دین در بازسازی اعتماد اجتماعی برجسته‌تر می‌گردد. از این رو می‌توان گفت که در ژرف‌ترین لایه‌های جامعه‌ی ونزوئلا، دین و دولت نه در تقابل بلکه در پیوندی متقابل، مأموریت واحدی را دنبال می‌کنند: حفظ کرامت انسان و تداوم امید در میان ملت.

منابع مورد استفاده شده:

۱. Álvarez, C. (2021). Religión y política en Venezuela contemporánea: entre el catolicismo, el cristianismo evangélico y las religiones emergentes. Caracas: Universidad Católica Andrés Bello.

۲. Ramírez, M. (2020). Iglesia y Estado en la Venezuela de la Revolución Bolivariana. Quito: FLACSO–Andes.

۳. Smilde, D. (2018). Public religion and state reform in Venezuela: Negotiating pluralism in a polarized context. Latin American Perspectives, 45(6), 35–52.

۴. Pereira, L. (2022). Evolución de la religiosidad popular venezolana: sincretismo, identidad y resistencia. Estudios Latinoamericanos de Religión y Sociedad, 7(2), 55–74.

۵. Centro de Estudios Sociales y Culturales (CESYC). (2020). Informe sobre diversidad religiosa en Venezuela 2010–2020. Caracas: Universidad Central de Venezuela.

۶. Smilde, D., & Hellinger, D. (2011). Venezuela’s Bolivarian Democracy: Participation, Politics, and Culture under Chávez. Durham, NC: Duke University Press.

۷. Instituto Nacional de Estadística (INE). (2019). Censo nacional de población: afiliación religiosa y prácticas espirituales en Venezuela. Caracas: Instituto Nacional de Estadística.

۸. Casanova, J. (2017). Religión y espacio público en América Latina: el caso venezolano. Revista de Ciencias Sociales (UCV), 23(2), 41–65.

۹. Alcalá, J. (2023). Movimientos evangélicos y su influencia sociopolítica en Venezuela contemporánea. Mérida: Universidad de Los Andes.

۱۰. Pew Research Center. (2014). Religion in Latin America: Widespread change in a historically Catholic region. Washington, D.C.: Pew Forum on Religion and Public Life.