نمایه :

*کلام آغازین مترجم :

*پیشگفتار

*نخست : مراکز پژوهش های سیاسی، اجتماعی و راهبردی:

1. مرکز مطالعات و پژوهش های المسبار(مرکز المسبار للدراسات و البحوث)
2. مرکز مطالعات و پژوهش های راهبردی امارات (مرکز الامارات للدراسات و البحوث الاستراتیجیه).
3. مرکز مطالعات و مشاوره تریندز (مرکز تریندز للدراسات و الاستشارات).
4. پژوهشکده کشورهای خلیج ع ر ب ی (فارس) در واشنگتن (معهد دول الخلیج ال ع ر ب ی فی واشنطن).
5. مرکز پژوهش ها و مطالعات اسلامی ملک فیصل (مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الاسلامیه).
6. مرکز پژوهش ها و مطالعات پیشرفته المستقبل (مرکز المستقبل للابحاث و الدراسات المتقدمه).
7. مرکز مطالعات سمت (مرکز سمت للدراسات).

*دوم : مراکز مبارزه با اندیشه های « افراطی و تروریستی»:

۱- مرکز هدایت برای مبارزه با افراط گرایی خشونت آمیز(مرکز هدایه لمکافحه التطرف العنیف)

۲- مرکز صواب.

۳- مرکز الموطا برای مطالعات و آموزش و گردهمایی صلح در جوامع مسلمان (مرکز الموطا للدراسات و التعلیم و منتدی السلم للمجتمعات المسلمه).

۴ – مرکز جهانی اعتدال برای مبارزه با افراط گرایی( مرکز اعتدال العالمی لمکافحه التطرف).

۵- مرکز جنگ نرم وابسته به وزارت دفاع عربستان سعودی ( مرکز الحرب الفکریه التابع لوزاره الدفاع السعودیه).

*سوم : مراکز خارجی تحت حمایت مالی امارات و عربستان سعودی:

۱- بنیاد حمایت از دمکراسی ها ( Foundation for Defense of Democracies/FDD/).

۲- اندیشکده پادشاهی خدمات متحد (المعهد الملکی للخدمات المتحده).

۳- شورای آتلانتیک ( The Atlantic Council).

کلام آغازین مترجم :

با نگاهی حتی سریع و گذرا به آمار و ارقام رسمی اعلام شده از سوی مراکز مطالعاتی و تحقیقاتی کشورهای عربی غرب آسیا و شمال آفریقا و تولید تحقیقات علمی ارائه شده از سوی این مراکز می توان به این نکته اذعان نمود که در اغلب این کشورها ، اهمیت درخور توجهی از سوی حکمرانان به مساله تحقیقات و مطالعات نمی شود و نقشی موثر برای این مراکز در اتخاذ تصمیمات و ترسیم راهبردها متصور نمی گردد که این امر دارای دلایل متعددی است که البته موضوع مورد بحث در این مقاله نمی باشد اما آنچه که در دو دهه اخیر از قرن جدید در عملکرد و توجهات برخی از کشورهای عربی همچون عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر آشکار است تلاش این کشورها برای ارائه تصویری مقبول و موثر از خود در عرصه های بین المللی می باشد که یکی از ابزارهای بکار رفته جهت نیل به این هدف همانا مراکز مطالعاتی و تحقیقاتی بوده و هست.

در این راستا بویژه سه کشور یاد شده تلاش نموده اند از سویی مبادرت به تاسیس و راه اندازی مراکز مطالعاتی در داخل و خارج از محدوده جغرافیایی خود نمایند و از سویی دیگر با استفاده از قدرت مالی و به اصطلاح دلارهای نفتی خود تلاش کرده اند تا در مراکز مطالعاتی و مطرح کشورهای پیشرفته و توسعه یافته رخنه نموده تا حداقل بتوانند در مطالعات و موضوعاتی که کشورهای غربی و صنعتی و تاثیرگذار جهانی در خصوص این کشورها بعمل می آورند تاثیر گذار باشند و تلاش نموده اند تا از این نفوذ در راه تعدیل چهره مخدوش کشورشان در نزد کشورهای قدرتمند جهان بویژه در مسائلی همچون رصد وضعیت حقوق بشری خود بهره ببرند.

یکی دیگر از کاربردهای مراکز مطالعاتی در کشورهای عربی ذینفوذ همچون عربستان و امارات خط دهی و هدایت فکری روشنفکران و نخبگان کشورهای عربی در منطقه می باشد که در راستای تحقق مقابله با مسائلی همچون اسلام سیاسی، تفکرات اخوانی، اندیشه و فرهنگ مقاومت و مسائلی از این دست می باشد که در چارچوب دیپلماسی فرهنگی این کشورها برنامه ریزی و اجرا می گردد ؛ همچنین القاء اندیشه عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی از جمله اهداف غیر علنی این مراکز مطالعاتی بشمار می رود که همه این تلاش ها در راستای دور نگه داشتن افکار عمومی کشورهای عربی و بین المللی از حقیقت آنچه که در این کشورها از سوی حکام فاسد آن ها رخ می دهد می باشند.

مراکز مطالعاتی و تحقیقاتی کشورهای عربی از حیث کمیت و حتی کیفیت فاصله زیادی با مراکز مطالعاتی کشورمان و همچنین رژیم صهیونیستی دارند بگونه ای که مجموع مراکز مطالعاتی در کلیه کشورهای عربی به تعداد مراکز مطالعاتی کشورمان نمی رسند اما تفاوت آشکار همانا در میزان بودجه و هزینه های صرف شده از سوی مراکز مطالعاتی کشورهای عربی در مقایسه با همتایان ایرانی باعث گردیده تا القائاتی همچون ایران هراسی و شیعه هراسی که بخشی از سوی همین مراکز مطالعاتی به کشورهای منطقه دیکته شده اند تاثیرات منفی خود را بر جای گذارند که اهمیت مقابله جدی با این افکار و اندیشه ها را از سوی مراکز مطالعاتی کشورمان دو چندان می کند، همچنین ایجاد ارتباط با نخبگان و اندیشمندان مطرح و ذینفوذ در کشورهای عربی از سوی مراکز مطالعاتی – بین المللی کشورمان بیش از پیش باید مورد عنایت و توجه قرار گیرد تا تصویر واقعی کشورمان بدون هیچگونه شبهه ای به افکار عمومی منطقه و جهان منتقل شود اینکه آیا در حد و اندازه هجمه کشورهای رقیب توانسته ایم برنامه ریزی و گام برداریم موضوع بحث ما در این مقال نمی باشد اما امید آن می رود که به موضوع تحقیقات و مطالعات توجه ویژه گردد و تخصیص بودجه به این امر را به اولویت های نخستین کشورمان مبدل نماییم.  

پیشگفتار

صرف بودجه های کلان در زمینه های مطالعاتی از جایگاه ویژه ای نزد دو دولت امارات و عربستان برخوردار می باشد تا از این طریق به خواسته های خود در خصوص سرکوب حرکت های مردمی (موسوم به بهار عربی) دست یابند؛ تا جایی که می توان این بودجه ها را معادل بودجه هایی که صرف شرکت های بزرگ روابط عمومی و لابی گری های غربی می نمایند دانست.

این دو کشور برای اعمال نظرات خود و موجه جلوه دادن آن ها بویژه در مواردی که با سایرین دارای اختلاف نظر می باشند از مراکز مطالعاتی و پژوهشی استفاده می کنند ، مسائلی نظیر: تبیین ارتباط اسلام سیاسی با تروریسم؛ ارائه دیدگاه های راهبردی منطقه غرب آسیا و پیمان های موجود در آن؛ ارائه الگوهای مورد پذیرش دو کشور در زمینه های دینی، سیاسی و اجتماعی و .... .

سرمایه گذاری سعودی – اماراتی در عرصه های پژوهشی اشکال مختلفی را دارا می باشد که بارزترین آن ها عبارتند از : تاسیس مراکز پژوهشی و مراکز اندیشه ورزی ملی؛ پشتیبانی مالی از مراکز مشابه منطقه ای و بین المللی؛ ایجاد مشارکت با موسسات و نهادهای دینی و مدنی با هدف نفوذ در آنها و بالاخره مشارکت با سازمان های بین المللی.

اما در این بین دو کشور از نظر نحوه عملکرد با یکدیگر متفاوت عمل می کنند که بارزترین تفاوت همانا نهادینه عمل کردن و حرفه ای بودن اماراتی ها نسبت به سعودی ها در این زمینه می باشد تا جایی که مراکز مطالعاتی امارات در سطح استانداردهای بین المللی بوده و هست در صورتیکه سعودی ها همچنان نسبت به تولید پژوهش های علمی ضعیف عمل نموده و بیشتر بر افراد نامدار و موسسات پشتیبان تکیه می نمایند.

شایان توجه است که هر اندازه که پژو هش ها و تولیدات علمی مراکز وابسته به این دوکشور شبهه ناک باشند اما به اندازه ای که نوع فعالیت این دو کشور در زمینه مبارزه با تروریسم و خشونت و افراط گرایی ارائه می دهند موثر نمی باشند.

اگر چه نگاه و نظر موسسات بین المللی به موضوعات حقوق بشر و همچنین نشر و گسترش اندیشه های افراطی نسبت به  این دو کشور مثبت نمی باشد ولی غربی ها معتقدند که برای مبارزه با پدیده افراط گرایی و خشونت باید از کشورهای حوزه خلیج ‌]فارس[ بویژه دو کشور امارات و عربستان بهره جست و آن ها را در این مبارزه شریک اصلی بشمار آورد، غربی ها اهمیت این مشارکت را در ایجاد نگاهی نو جهت مقابله با نگاه افراط گرایانه دینی در این منطقه توجیه می کنند که این امر بر آمده از چندین علت می باشد که مهم ترین آن ها عبارتند از: عدم نوآوری و تجدد در زمینه اسلام سنتی ؛ انحصارگرایی در بین مبلغان و علمای دینی در نشر و گسترش آن، تسریع در ایجاد نهضت های اعتراضی مردمی در منطقه ؛ همزمانی تشکیل داعش و پیمان های مخالف آن در منطقه و مسائلی از این دست باعث گردیده تا غربی ها، نگاه و قرائت نوین دینی بوجود آمده در دو کشور امارات و عربستان را فرصتی مناسب برای از بین بردن اندیشه های افراطی بدانند.

 همچنین از آنجایی که زمینه مبارزه فکری با تروریسم و افراط گرایی نسبت به سایر زمینه های علمی از نوعی گوشه گیری و انزوا برخوردار می باشد از اینرو دست اندرکاران فعال در این زمینه از اطلاعات و درایت کافی برخوردار نمی باشند و همچنین عدم آشنایی کامل آنان با نوع اندیشه و گفتمان اسلامی و رقابت های موجود در منطقه بر سر زمامداری آن باعث می گردد تا کارگزاران و پژوهشگران غربی با موسسات دولتی عربی در این زمینه همکاری نمایند که در راس این همکاری مراکز اماراتی و سعودی دیده می شوند حتی اگر آن پژوهشگران از حیث ماهوی و رفتاری با طرف های عرب اختلاف رای داشته باشند.

تمامی این دلایل یاد شده به اضافه چندین عامل دیگر ، باعث گردیده تا مراکز مطالعاتی و پژوهشی عربستان سعودی و امارات در عرصه همکاریهای بین المللی در زمینه مبارزه با تروریسم و افراط گرایی سرآمد سایر مراکز مطالعاتی کشورهای منطقه قرار گیرند چرا که بیشترین کشورهایی هستند که در این زمینه بودجه های کلانی را نیز صرف می کنند.

در پژوهش پیش رو بر آن هستیم تا بارزترین این مراکز تحقیقاتی را از حیث فعالیت و حضور مداوم معرفی نماییم که ابتدا شامل مراکز فکری و تحقیقاتی می گردد و سپس به معرفی مراکز مختص مبارزه با تروریسم و افراط گرایی خواهیم پرداخت و در پایان به مراکز مطالعاتی خارجی که از سوی این دو کشور حمایت مالی می گردند اشاره خواهیم داشت.

اما پیش از هر نکته ای، شایان توجه است که بدانیم اهتمام اماراتی ها و سعودی ها به امور پژوهشی، تنها به تاسیس و راه اندازی مراکز مطالعاتی و یا حمایت از چنین مراکزی ختم نمی شود بلکه باید به ارتباطات علمی این دو کشور با دانشگاه ها و مراکز علمی غربی نیز توجه داشته باشیم بگونه ای که باعث می گردد که موضوعات اسلامی و بویژه منطقه غرب آسیا بگونه ای بلند مدت در چارچوب و کانون توجه غربی ها قرار گیرد.

از آنجایی که این دو کشور از سرمایه گذاران عمده در این زمینه ها و در این منطقه بشمار می روند نمی توان تاثیرگذاری مستقیم و غیر مستقیم آنان را نادیده بینگاریم بگونه ای که این حمایت ها و سرمایه گذاری ها بر نوع تفکر پژوهشگران و مدرسان علمی تاثیر گذاشته و در بلند مدت شاهد رشد و گسترش افکار و اعتقاداتی هستیم و خواهیم بود که با آراء و نظرات حامیان مالی که همانا عربستان و امارات هستند نزدیکی و همخوانی داشته باشند.      

*نخست : مراکز پژوهش های سیاسی، اجتماعی و راهبردی:

1. مرکز مطالعات و پژوهش های المسبار(مرکز المسبار للدراسات و البحوث):

این مرکز در سال ۱۳۸۶ ( ۲۰۰۷ میلادی ) توسط روزنامه نگار و سفیر نامدار سعودی «ترکی الدخیل»[۱] در امارت دبی تاسیس گردید، بر حسب ادعای کانال الجزیره قطر، ولیعهد ابوظبی محمد بن زاید سالانه بیش از ۱۲ میلیون درهم ( در حدود سه میلیون و سیصد هزار دلار ) از مرکز حمایت مالی می نماید.

بر اساس آنچه که در سایت این مرکز درج شده است اهتمام اصلی بر «پدیده های فرهنگی ..... و بررسی ابعاد فکری و اجتماعی و فرهنگی این پدیده ها» می باشد[۲]؛ مطالعات مرکز اغلب بر جنبش های سیاسی – اسلامی متمرکز شده است و در نگاه کلی به بررسی وضعیت دینی و مذهبی جوامع اسلامی بویژه منطقه غرب آسیا پرداخته است و از آنجایی که مورد حمایت مالی امارات قرار دارد در پژوهش ها رد پای تفکر امارات نسبت به جنبش های اسلامی بوضوح دیده می شود.

تا قبل از به مسند رسیدن محمد بن سلمان در عربستان، این مرکز از سوی روشنفکران و شخصیت های سعودی مورد انتقادات شدید قرار داشت تا جایی که برخی مرکز را به تجسس برای اماراتی ها متهم می نمودند.

ارکان مطالعاتی این مرکز بر سه موضوع اساسی تاکید دارد که عبارتند از : اهمیت فرهنگ گفتگو و تسامح ، حمایت از گفتمان جهانی شدن اسلام و بازگرداندن آن به ریشه های غیر سیاسی خود ، احیاء اندیشه تدین فردی بعنوان رکنی از ارکان میراث اسلامی.

مرکز مطالعات المسبار تاکنون با موسسات و مراکز علمی و مطالعاتی مختلفی قراردادهای همکاری به امضاء رسانده است که مهم ترین آن ها در سال ۲۰۱۵ میلادی با سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) می باشد که در راستای حمایت از جوانان و گفتگوی فرهنگی و مبارزه با خشونت و تروریسم می باشد؛ همچنین فعالیت های مطالعاتی مشترکی با موسسات مشابه داشته که میتوان به « مرکز سیاستگذاری امنیتی ژنو» و « پژوهشکده مطالعات سیاسیت خارجی فیلادلفیا» اشاره نمود.

در زمینه چاپ و نشر تاکنون مرکز المسبار نزدیک به یکهزار عنوان کتاب پیرامون موضوعات مختلف سیاسی، فکری و دینی منتشر نموده است، همچنین این مرکز بطور هفتگی مبادرت به تهیه و انتشار گزارشی ویژه در خصوص تروریسم و خشونت سیاسی می نماید و اضافه بر آن جزوات « سلسله مفاهیم » در مورد واژگان و مفاهیم مختلف سیاسی بخصوص در زمینه «آگاهی بخشی معاصر اسلامی» را منتشر می کند.

یکی از دست اندرکاران و مهره های کلیدی مرکز المسبار «جوزف براودی»[۳] است، وی در سمینار مشترکی که مرکز با پژوهشکده مطالعات سیاست خارجی آمریکا در فوریه سال ۲۰۱۳ در واشنگتن و با موضوعیت «اخوان المسلمین و غرب» برگزار گردید پیرامون دیدگاه های مرکز المسبار و موضعگیری آن در خصوص انقلاب های موسوم به بهار عربی به تبیین آن پرداخت و اظهار داشت که مرکز معتقد است که این انقلاب ها منجر به پس رفت دمکراسی و ظهور اشکال بدتری از نظام های سلطه گر خواهد شد.

در مقابل وی به تبیین دیدگاه مرکز المسبار در خصوص مسائلی همچون جامعه مدنی، رعایت حقوق زنان و اقلیت های دینی و مذهبی، اصلاح ساختار نهادهای امنیتی و نهادینه سازی حاکمیت قانون پرداخت و ادعا نمود که مرکز المسبار در تلاش است تا به درجه بالایی از تخصص و حرفه ای گری برسد اما همچنان در حال ایجاد شبکه ارتباط با پژوهشگران و موسسات مطالعاتی بزرگ غربی می باشد وی همچنین  از روابط ضعیف فی مابین مراکز مطالعاتی آمریکا با المسبار انتقاد و اظهار نمود که پژوهش های مرکز المسبار می تواند در راستای فهم بیشتر و صحیح تر موسسات غربی از جوامع عربی غرب آسیا نقش بسزایی را ایفا نماید.

براودی در بخش دیگری از سخنان خود ضمن تقدیر و تمجید از مرکز المسبار این مرکز را حافظ منافع ایالات متحده آمریکا در جهان عرب توصیف نمود و از مدیر پژوهشگاه «منصور النقیدان» که امروزه از عضویت در نهضت های تندرو به منتقد وهابیت تبدیل شده است تشکر کرد وی همچنین از رئیس مرکز مطالعات المسبار «ترکی الدخیل» بخاطر فعالیت های بارز رسانه ای و ایجاد امکان برای ابراز افکار اصلاح طلبانه در مقابل دیدگاه های تندرو تقدیر نمود.        

1. مرکز مطالعات و پژوهش های راهبردی امارات (مرکز الامارات للدراسات و البحوث الاستراتیجیه): 

به دستور ولیعهد وقت امارات، شیخ خلیفه بن زاید آل نهیان (امیر فعلی امارات) در ماه مارس ۱۹۹۴ میلادی (۱۳۷۳ شمسی) مرکز مطالعات و پژوهش های راهبردی تاسیس گردید و از بدو تاسیس تاکنون حوزه عملکرد مرکز گسترش یافته و شامل موضوعاتی همچون : زمینه های سیاسی، راهبردی، امنیتی، دفاعی، اجتماعی، بهداشت و محیط زیست گردید.

فعالیت های این مرکز در اشکال مختلفی تاکنون نمود داشته است از جمله : دعوت از شخصیت های بارز رسمی و غیر رسمی کشورهای عربی و غربی جهت سخنرانی در مرکز، برپایی نشست های فکری، استقبال از شخصیت های رسمی و هیات های خارجی جهت دیدار از مرکز و تبادل نظر با آنان، برگزاری دوره های تخصصی و اعطای مدرک در زمینه مطالعات علمی توسط اداره آموزش و توسعه مرکز.

تاکنون مرکز و مدیر کل آن « جمال سند السویدی » جوایز و تقدیرنامه های متعددی را دریافت نموده اند که از جمله میتوان به : جایزه ویژه دستاوردهای حکومت های کشورهای عربی در سال ۲۰۱۹ ، جایزه سالانه کتاب شیخ زاید ، جایزه مطبوعات اروپایی برای جهان عرب در سال ۲۰۱۵ ( اعطایی از سوی جمعیت مطبوعات اروپایی برای جهان عرب در پاریس) اشاره نمود.

این مرکز مطالعاتی تاکنون توانسته است با ده ها دانشگاه، مراکز علمی و آکادمیک، مراکز پژوهشی و مطالعاتی در ایالات متحده آمریکا، اروپا، آسیا و جهان عرب در پیشبرد اهداف خود مشارکت برقرار نماید؛ علاوه بر آن از بدو تاسیس از جایگاه ویژه ای در درون سیستم حکومتی امارات برخوردار است بعنوان مثال در اواخر دهه ۹۰ قرن گذشته میلادی خانم ساندرا چارلز مشاور وقت شیخ محمد بن زاید، ملاقاتی بین رییس مرکز (جمال السویدی) با چند دیپلمات اسرائیلی را در واشنگتن برنامه ریزی نمود تا پیرامون خرید جنگنده های اف – ۱۶ از آمریکا توسط امارات و کسب رضایت طرف اسرائیلی گفتگو نمایند که پس از آن دیدار، السویدی دیدارها و نشست های متعدد دیگری نیز بین شخصیت های یهودی آمریکایی و تنی چند از شخصیت های رسمی و دولتمردان امارات ترتیب داد که طرفین پیرامون ایران هراسی و خطر آن در منطقه به تفاهم و نزدیکی آرا رسیدند بگونه ای که نویسنده آمریکایی « آدام انتوس » طی مقاله ای که در سال ۲۰۱۸ میلادی در مجله «The New Yorker» منتشر کرد ادعا نمود که مرکز امارات، حلقه وصل و ارتباط با رژیم صهیونیستی بشمار می رود.

خدمات دیپلماتیک مرکز تنها به ایجاد رابطه با رژیم صهیونیستی خلاصه نمی گردد، بلکه این مرکز بعنوان حامی مالی چندین مرکز مطالعاتی خارجی همچون « پژوهشگاه خاور میانه در واشنگتن» نیز شناخته شده است موضوعی که پس از فاش شدن نامه های الکترونیکی سفیر امارات در آمریکا یوسف العتیبه مبنی بر اعطای ۲۰ میلیون دلار کمک مالی به پژوهشگاه ، جنجال آفرین شد (این موضوع طی مقاله ای توسط رایان گریم در آگوست سال ۲۰۱۷ میلادی در مجله «The Intercept» فاش گردید) شایان یادآوری است که پژوهشگاه در مجاورت مجموعه ای متشکل از دانشکده فرماندهی و ستاد مشترک ارتش و مرکز رصد و پیگیری و هدایت ارتش آمریکا واقع شده است.

از مهم ترین کتاب های انتشار یافته از سوی مرکز، می توان به کتاب «سراب» تالیف جمال السویدی در سال ۲۰۱۵ اشاره نمود که جایزه کتاب سال شیخ زاید را در سال ۲۰۱۶ از آن خود نمود؛ به ادعای پایگاه اینترنتی مرکز، این کتاب در سال ۲۰۱۹ از سوی تنی چند از سیاستمداران و استادان دانشگاهی و کارشناسان اروپایی و عرب، کاندیدای اخذ جایزه نوبل در ادبیات گردید؛ در این کتاب به موضوع « راهکارهای فکری مقابله با افراط گرایی و همچنین بررسی وضعیت گروه های دینی و سیاسی و آگاهی بخشی در خصوص خطری که دارا می باشند » پرداخته است، این کتاب توجه محافل علمی و فکری بین المللی را بر انگیخت و تاکنون به زبان های انگلیسی و فرانسه نیز ترجمه شده است و در نشست های متعددی مورد نقد و بررسی نیز قرار گرفته است که از جمله مهم ترین آن ها نشستی بود که به دعوت پارلمان فرانسه در سال ۲۰۱۶ میلادی در خصوص اسلام سیاسی برگزار شد. 

1.   مرکز مطالعات و مشاوره تریندز (مرکز تریندز للدراسات و الاستشارات):

این مرکز در سال ۲۰۱۴ میلادی در ابوظبی توسط دکتر احمد الهاملی تاسیس گردید؛ موسس این مرکز که خود از چهره های علمی و دانشگاهی کشور امارات می باشد معتقد است که مرکز یک موسسه مستقل از تشکیلات دولتی بشمار می رود و وظیفه برقراری ارتباط بین تصمیم گیرندگان در حکومت با محافل پژوهشی و علمی را عهده دار می باشد تا به کمک هم سیاست های تحقق امنیت در جامعه بویژه امنیت انسانی را ترسیم نمایند؛ مرکز تریندز علاوه بر ابوظبی دو دفتر دیگر در عمان و ژنو نیز دارد.

این مرکز به موضوعاتی پیرامون: اصولگرایی و افراط گرایی، امنیت و انرژی می پردازد، علاوه بر آن به موضوعات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی در چارچوب منطقه ای و بین المللی پرداخته است. در همین راستا مرکز با تعداد قابل توجهی از مراکز مطالعاتی آمریکایی و اروپایی همکاری و مشارکت داشته است همچنین نشست هایی را در مجلس اشراف بریتانیا و مجلس اروپا و برخی دیگر از پایتخت های اروپایی با موضوعات اقتصادی، امنیتی و حقوقی برگزار نموده است که در برخی از این نشست ها به موضوعات بررسی رابطه دین با اصولگرایی، جوانان و حل اختلافات و جنگ های منطقه ای و بین المللی و همچنین به موضوعات مورد توجه زنان و مسائلی از این دست پرداخته است.

1. پژوهشکده کشورهای خلیج ع ر ب ی (فارس) در واشنگتن (معهد دول الخلیج ال ع ر ب ی فی واشنطن):

این پژوهشکده در سال ۲۰۱۵ میلادی به پیشنهاد دکتر عبدالمنعم السید، رئیس مرکز مطالعات اقتصادی و راهبردی قاهره، با سرمایه گذاری مشترک امارات و عربستان سعودی تاسیس گردید.

 از اهداف اعلام شده مرکز، توسعه پوشش وضعیت کشورهای خلیج فارس در غرب می باشد تا تصویر شفاف تر و واضح تری نزد آنان ترسیم گردد از اینرو مرکز علاوه بر پرداختن به موضوعات سیاسی، امنیتی و اقتصادی به مطالعاتی در زمینه های محیط زیست، فرهنگ و هنر در کشورهای منطقه خلیج فارس و همچنین بررسی روابط عربستان سعودی با کشورهای آسیایی و آفریقایی نیز اهتمام می ورزد.

علی رغم اینکه حمایت مالی پژوهشکده کلا اماراتی و عربستانی می باشد اما یادآوری این نکته شایان اهمیت است که حضور این مرکز مطالعاتی در واشنگتن و در میان مراکز مطالعاتی مطرح غربی و استفاده از پژوهشگران بارز و سرشناس غربی در انجام مطالعات پژوهشکده باعث گردیده تا آنان بصورت حرفه ای و تخصصی نتایج مطالعات را پذیرفته و منتشر نمایند حتی اگر با سیاست های کلان این دو کشور در تضاد منافع باشند؛ بعنوان مثال تاکنون از سوی برخی از پژوهشگران این پژوهشکده نظرات و آرایی در خصوص مسائل متعلق به ایران و حمایت مالی از حوثی ها در یمن یا مسائلی پیرامون حقوق سیاسی و پاسخگویی نظام های حکومتی در منطقه خلیج فارس منتشر گردیده که با نظرات و آراء سیاسی دو کشور امارات و عربستان همخوانی ندارند. همین نکته باعث گردیده تا مرکز و دستاوردها و محصولات علمی و پژوهشی آنان، در بین مراکز مطالعاتی و فکری موجود در واشنگتن از اعتبار قابل توجهی برخوردار گردند.

پژوهشکده در طول سال فعالیت های منظم و دوره ای پیرامون موضوعات مختلف علمی و پژوهشی برگزار می کند که شامل برگزاری نشست ها و همایش ها، برپایی کارگاه های آموزشی و علمی، انجام دیدارهای مشترک علمی بین اندیشمندان و مراکز علمی عربی و کشورهای غربی می باشد؛ همچنین این مرکز بطور سالانه « مجمع امنیتی امارات » را برگزار می نماید که در آن نمایندگان مراکز متعددی از امارات و ایالات متحده آمریکا به همراه شرکای منطقه ای و بین المللی گرد هم می آیند و پیرامون بحران های منطقه ای و راه های مقابله و برون رفت از آن ها را مورد بحث و تبادل نظر قرار می دهند.

1. مرکز پژوهش ها و مطالعات اسلامی ملک فیصل (مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الاسلامیه):

  این مرکز مطالعاتی در سال ۱۹۸۳ میلادی (۱۳۶۲ شمسی) از سوی موسسه خیریه ملک فیصل در ریاض تاسیس گردید؛ این مرکز در ابتدا کار خود را در قالب کتابخانه حفظ اسناد آغاز کرد و علی رغم فعالیت های پژوهشی و انتشار مجلات تخصصی تا سال ۲۰۰۳ میلادی (۱۳۸۲ شمسی) فاقد اداره پژوهشی بود که این اداره پس از تاسیس به پژوهش پیرامون مسائل سیاسی، راهبردی و فرهنگی پرداخت.

اداره پژوهش مرکز دارای واحدهای مطالعاتی تخصصی در زمینه های امنیتی، اندیشه سیاسی معاصر، اقتصاد سیاسی، مطالعات آفریقا و مطالعات آسیا می باشد و « ترکی الفیصل بن عبدالعزیز آل سعود » ریاست هیات مدیره مرکز را بر عهده دارد.

پژوهش ها و اخبار منتشره از سوی مرکز بویژه پیرامون دو مساله جنگ یمن و امور ایران منعکس کننده دیدگاه رسمی عربستان سعودی در این خصوص می باشد؛ از اینرو رئیس مرکز و پژوهشگران آن بطور مستمر در همایش ها و نشست ها و مجامع بین المللی و منطقه ای حضور فعال دارند همچون مشارکت در « همایش اندیشه سیاسی اسلامی » که سالانه با حضور شخصیت های علمی کشورهای عربی و غربی برگزار می گردد.

همچنین این مرکز با بسیاری از مراکز مطالعاتی و پژوهشی بین المللی همچون دانشگاه کینگز لندن پروژه های مشترک مطالعاتی در خصوص گروه ها و سازمان های غیر دولتی (سمن ها) تاثیرگذار در عرصه سیاسی کشورهای عربی انجام داده است همچنین این مرکز با « اتحادیه علمای محمدی» در مراکش سند همکاری های فرهنگی و علمی به امضاء رسانده است.

شایان یادآوری است که در عرصه توسعه حضور علمی – بین المللی به تازگی مرکز، زبان چینی را به زبان های وب سایت خود اضافه نموده است.

1.  مرکز پژوهش ها و مطالعات پیشرفته المستقبل (مرکز المستقبل للابحاث و الدراسات المتقدمه):

این مرکز در سال ۲۰۱۳ میلادی در ابوظبی تاسیس گردید و در تعریف خود اظهار نموده است که مرکزی فکری و مستقل می باشد که به مطالعات و آینده پژوهی در کشورهای عربی غرب آسیا و سایر کشورهای جهان اهتمام می ورزد، فعالیت های پژوهشی مرکز در پنج موضوع کلی قرار می گیرند که عبارتند از : تحولات سیاسی، بررسی گرایش های امنیتی، بررسی دیدگاه های اقتصادی، ارزیابی تحرکات اجتماعی و پیگیری پیشرفت های فن آوری.

از سوی این مرکز ماهنامه ای با عنوان « گرایش رویدادها » و گزارشات راهبردی دوره ای در زمینه رویدادهای اصلی در منطقه عربی غرب آسیا و سلسله مطالعات آینده پژوهی انتشار می یابد  همچنین از جمله برنامه های مرکز المستقبل، حمایت از هیات های علمی و اعطای فرصت های مطالعاتی، برگزاری دوره های آموزشی و همکاری با هسته های مطالعاتی و دانشگاهی و موسسات مردم نهاد (سمن ها) می باشد.

بر اساس آنچه که در پایگاه الکترونیکی مرکز یادآوری شده است این مرکز از حیث حقوقی یک شرکت خصوصی بشمار می رود و در خصوص منابع تامین مالی نیز قید شده است که مرکز توسط هیات مدیره، موسسات دولتی، افراد خیر و درآمد ناشی از انتشار آثار و تبلیغات  تامین می گردد.

همچنین بر اساس گزارشی که در پایگاه الکترونیکی «Bahrain Watch» در ماه ژوئن سال ۲۰۱۷ منتشر گردید مرکز المستقبل با همکاری سفارت عربستان سعودی در واشنگتن، دو تامین کننده مالی اصلی «پژوهشکده کشورهای خلیج ع ر ب ی» ( که در بالا به آن اشاره شد) می باشند.

1.  مرکز مطالعات سمت (مرکز سمت للدراسات):

این مرکز در سال ۲۰۱۷ میلادی (۱۳۹۶ شمسی) در ریاض پایتخت عربستان سعودی تاسیس گردید که در کنار انتشار پژوهش ها و گزارشات و آمارها، به دولتمردان سعودی و شرکت ها و سازمان های مختلف مشاوره نیز اعطا می کند.

این مرکز مطالعاتی دارای بخش های متعدد پژوهشی – تخصصی می باشد که از جمله مهم ترین موضوعات آنها عبارتند از : سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، مطالعات ترکیه، مطالعات ایران و چشم انداز عربستان در ۲۰۳۰ میلادی است؛ همچنین این مرکز بخش ویژه ای در خصوص مطالعات افراطی گری و تروریسم دارد.

انتشارات این مرکز منعکس کننده نظرات و دیدگاه های رسمی حکومت عربستان می باشد و بدون هیچ ملاحظه ای در خصوص موضوعاتی همچون جنبش اخوان المسلمین، قطر، ترکیه، ایران و موضوعاتی از این دست به جهت اینکه اینها را در ردیف دشمنان عربستان قلمداد نموده است اظهار نظر می کند.

شایان یادآوری است که یکسال پس از تاسیس مرکز، یعنی در آوریل سال ۲۰۱۸ میلادی، مجمع دوره ای سمت تاسیس گردید تا جایگاه و منبری باشد برای تجمع و تبادل نظر بین پژوهشگران و نویسندگانی که در امور منطقه ای و بین المللی صاحب نظر می باشند که در این راستا مرکز مبادرت به برگزاری کارگاه های آموزشی و همایش ها و نشست های تخصصی جهت ایجاد راهبردهای مورد نظر می نماید.

  *دوم : مراکز مبارزه با اندیشه های « افراطی و تروریستی»:

۱- مرکز هدایت برای مبارزه با افراط گرایی خشونت آمیز (مرکز هدایه لمکافحه التطرف العنیف):

در راستای تصمیمات اتخاذ شده در همایش جهانی مبارزه با تروریسم که در سال ۲۰۱۱ میلادی برگزار گردید مرکز هدایه در سال ۲۰۱۲ در ابوظبی تاسیس شد، این مرکز یکسال پس از تاسیس، دفتری در واشنگتن آمریکا افتتاح نمود و ریاست آن را به پاتریک لینچ یکی از دولتمردان اسبق بریتانیایی واگذار نمود.

اضافه بر گروه اجرایی، پژوهشگران غیر مقیم از کشورهای غربی همچون آمریکا و بریتانیا با این مرکز همکاری دارند و بدلیل دارا بودن گستره بین المللی در فعالیت های خود، از اعتبار و حمایت دولتی قابل توجهی برخوردار می باشد.

این مرکز موفق شد در مدت زمان کوتاهی با سایر مراکز مطالعاتی و پژوهشی بین المللی در راستای مبارزه با افراط گرایی و تروریسم همکاری نماید و فعالیت هایی با حمایت اتحادیه اروپا، دولت کانادا و همچنین اندیشکده پادشاهی خدمات متحد (که در بخش دیگری به این مرکز نیز خواهیم پرداخت) انجام دهد به همین جهت عملکرد مرکز، گستره جغرافیایی وسیع تری به خود گرفت و مطالعات و پژوهش هایی پیرامون مبارزه با افراط گرایی در گوشه و کنار جهان، از آفریقای جنوبی گرفته تا کشورهای غرب آسیا و همچنین مطالعاتی از شبه قاره هند و کشورهای جنوب شرقی آسیا و اقلیت های مسلمان در کشورهای غربی را شامل گردید.

اگر چه عمده محورهای مطالعاتی مرکز در خصوص افراط گرایی اسلامی می باشد اما افراط گرایی راستگرایان در اروپا و انواع افراط گرایی در جهان نیز در بین مطالعات و پژوهش های مرکز به چشم میخورد؛ همچنین این مرکز به انتشار بولتن هایی در خصوص نحوه برنامه ریزی و مقابله با افراط گرایی و تروریسم مبادرت ورزیده است.

روزنامه الاتحاد چاپ ابوظبی در سال ۲۰۱۶ میلادی طی مقاله ای با عنوان « فعالیت ها و مراکز مقابله با افراط گرایی و گسترش صلح در ابوظبی» ، رسالت مرکز هدایه را چنین بیان کرده است: « این مرکز بر آنست تا تبدیل به نخستین موسسه بین المللی آموزشی، گفتمان محور و تحقیقاتی در زمینه مبارزه با افراط گرایی خشونت آمیز در عرصه های مختلف گردد و از تلاش های بین المللی منع تروریسم و مبارزه با آن از راه های مسالمت آمیز حمایت نماید » ؛ در این راستا مرکز برنامه های متعددی را تاکنون ارائه نموده که از بارزترین آن ها میتوان به برنامه «استرایو»(SRTIVE Global Program) اشاره نماییم که هدف آن حمایت از جوامع مختلف در برابرخطر افراط گرایی و خشونت و کادرسازی بین شخصیت های رسمی و غیر رسمی کشورها جهت مقابله با افراط گرایی با حفظ و رعایت حقوق بشر و قوانین بین المللی بیان شده است.

در این راستا، مرکز هدایه دارای کتابخانه الکترونیکی وسیعی می باشد که حاوی مطالب سمعی و بصری در زمینه مبارزه با افراط گرایی به زبان های زنده دنیا می باشد؛ همچنین مرکز مبادرت به برپایی همایش ها و نشست های مهم در سطح بالای بین المللی با موسسات و نهادهای ذیربط دولتی و مردم نهاد برگزار نموده است که بعنوان مثال می توان از حضور این مرکز در همایش بین المللی مبارزه با تروریسم سازمان ملل متحد که در سال ۲۰۱۸ میلادی در نیویورک برگزار شد اشاره نمود.

۲- مرکز صواب:

این مرکز توسط انور قرقاش وزیر مشاور در امور خارجه امارات و ریچارد استنگل معاون وقت دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه آمریکا در سال ۲۰۱۵ میلادی تاسیس گردید و هدف آن مقابله با تبلیغات داعش در فضای مجازی اعلام گردید، این مرکز به مثابه درگاه الکترونیکی مقابله با افراط گرایی بشمار می رود که به ادعای موسسان آن ، بر آنست تا فضای مجازی را از کنترل و تاثیرگذاری گروه های تند رو خارج نموده و پیام تسامح و همزیستی را بین مسلمانان و غیر مسلمانانی که مخالف رفتارهای گروه های افراط گرا می باشند گسترش دهد.

تاکنون مرکز چندین کمپین در راستای اهداف خود به زبان های عربی، انگلیسی و فرانسوی در فضای مجازی برپا نموده است که از جمله بارزترین آن ها کمپین # جهان – تسامح گرا می باشد که همزمان با سفر پاپ فرانسیس اول به امارات در سال ۲۰۱۹ براه انداخته شد؛ شایان یادآوری است که این مرکز تنها در توییتر بیش از ۶۵۰ هزار فالور و دنبال کننده دارد.

۳  - مرکز الموطا برای مطالعات و آموزش و گردهمایی صلح در جوامع مسلمان (مرکز الموطا للدراسات و التعلیم و منتدی السلم للمجتمعات المسلمه):

این مرکز در سال ۲۰۱۶ (۱۳۹۵ شمسی) تاسیس گردید و بنا به ادعای موسسان آن هدف از تاسیس آن : « غنی سازی مفاهیم اسلامی و انسانی و تربیت کادر علمی مجرب جهت نشر ارزش های اسلامی » بیان شده است ؛ از اینرو از اهم فعالیت های آن برگزاری دوره های آموزشی برای مبلغان دینی در امارات می باشد که بمدت سه سال می باشد و به فارغ التحصیلان مدرک کارشناسی ارشد اعطاء می گردد.

ریاست این مرکز بر عهده «شیخ عبدالله بن بیه» رییس شورای فتوای دینی امارات می باشد، وی با حفظ سمت ریاست «مجمع تحکیم صلح در جوامع مسلمان» را که در سال ۲۰۱۴ با مشارکت جمعی از علما و اندیشمندان اسلامی در کشورهای مختلف تشکیل گردید عهده دار می باشد، در معرفی این مجمع در وبگاه الکترونیکی آن آمده است: « با هدف بررسی مسائل و مشکلات انسانی که در جهان معاصر انسان ها با آن گریبانگیر می باشند بویژه مشکلاتی که بر اثر برخوردهای فکری و طایفه ای در جوامع مسلمان بروز نمودند و برای تقویت طرف های درگیر و شناساندن صلاح امت به آن ها این مجمع تشکیل گردید».

در راستای اهداف یاد شده، مجمع بطور مستمر نشریات و گاهنامه های تخصصی پیرامون دیدگاه های نوین در خطاب دینی و تاریخ و مفاهیم اسلامی منتشر می نماید؛ همچنین از سوی مجمع یاد شده و از سال ۲۰۱۵ میلادی «جایزه سالانه بین المللی صلح امام حسن بن علی(علیهم السلام)» آغاز شده است که بر حسب ادعای پایگاه الکترونیکی جایزه یاد شده، هدف از آن: «تشویق به اصالت بخشی علمی در زمینه های تصحیح مفاهیم صلح و برادری انسانی و تلاش جهت تطبیق علمی این مفاهیم و ارزش ها در عرصه بحران ها و درگیری ها» بیان شده است.

همچنین مجمع علاوه بر میزبانی بسیاری از همایش ها و نشست های تخصصی، در طرح ها و فعالیت های عربی و اسلامی در این خصوص مشارکت فعال داشته است از جمله نظارت رییس مجمع شیخ عبدالله بن بیه بر طرح «اعلام مراکش بعنوان شهر اقلیت های دینی در جهان اسلام» که در سال ۲۰۱۶ و پس از اجتماع بیش از سیصد اندیشمند از کشورهای جهان بدعوت وزارت اوقاف مراکش تصمیم گیری شد.

 ۴ – مرکز جهانی اعتدال برای مبارزه با افراط گرایی ( مرکز اعتدال العالمی لمکافحه التطرف):

در حاشیه برگزاری نشست سران کشورهای عربی و اسلامی با رییس جمهور آمریکا که در ماه مه ۲۰۱۷ در ریاض برگزار گردید مرکز جهانی اعتدال تاسیس گردید، بنا به ادعای موسسان این مرکز در وبگاه الکترونیکی مرکز هدف از تاسیس آن : « مقابله با منابع فکری افراط گرایی و رصد و پایش لحن و کلام بکار رفته در اظهارات افراط گرایان و همچنین دنبال کردن تمامی تامین کنندگان مالی و حساب های بانکی و اموال و دارایی های آنان» بیان شده است؛ همچنین مرکز، تبادل اطلاعات امنیتی بین کشورهای موسس را در سرلوحه فعالیت های خود قرار داده است.

در بخش دیگری از معرفی مرکز (در سایت آن) آمده است که : بودجه مرکز از سوی کشورهای موسس و سازمان های مختلف تامین می گردد همچنین دارای «کمیته عالی فکر و اندیشه» متشکل از اندیشمندان کشورهای جهان اسلام می باشد که بر تولیدات مرکز نظارت کامل خواهند داشت.

علی رغم ادعای مرکز مبنی بر رصد و پایش اندیشه های افراطی، اما عملا در محتویات ارائه شده در پایگاه الکترونیکی مرکز هیچگونه گزارش یا پژوهشی به چشم نمیخورد و فقط شامل جزوه هایی تبلیغی علیه اندیشه های افراطی می باشد؛ در مقابل از جمله فعالیت های چشمگیر مرکز، انجام دیدارهای رسمی شخصیت ها و مراکز عربی و بین المللی رسمی و غیر رسمی جهت معرفی فعالیت ها و دست آوردهای مرکز می باشد؛ از جمله بارزترین این بازدیدکنندگان می توان از نمایندگان رسمی کشورها، هیات های وابسته به سازمان ملل متحد، نمایندگان کلیسای انجیلی ایالات متحده آمریکا و امثال اینها نام برد.

همچنین مرکز اعتدال، در فعالیت های مبارزه با افراط گرایی همچون مشارکت در نشستی که در سال ۲۰۱۸ میلادی از سوی سازمان همکاری اسلامی در جده عربستان برگزار شد، حضوری فعال از خود نشان داده است.

 مرکز در اهداف و فعالیت های اعلام شده خود، توسعه مستمر فن آوری دیجیتال و رصد و پایش گفتمان افراط گرا و هواداران آن را در دستور کار خود قرار داده است که از خلال ترکیب بین تحلیل محتوای گفتمان ها و تحلیل سیستم ها و بهره گیری از روش های آماری به این مهم نائل می آید؛ اضافه بر آن مرکز مبادرت به تشکیل بانک اطلاعات از مشخصات و تصاویر فعالان و هواداران عملیات های تروریستی نیز نموده است.

۵- مرکز جنگ نرم وابسته به وزارت دفاع عربستان سعودی( مرکز الحرب الفکریه التابع لوزاره الدفاع السعودیه):

اما در خصوص مرکز جنگ نرم وابسته به وزارت دفاع که ریاست آن را شخص ولیعهد عربستان سعودی محمد بن سلمان بر عهده دارد باید اذعان داشت که از حیث اهداف و فعالیت ها با مرکز اعتدال بسیار نزدیک و مشابه عمل می کند و اساس فعالیت خود را بر حضور در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی و همچنین انجام دیدارهای رسمی و غیر رسمی با شخصیت ها و هیات ها بویژه دانشجویی گذاشته است با این تفاوت که تمرکز فعالیت خود را بر مطالعه و رصد مفاهیم اسلامی و دینی و موضوعاتی همچون سنت گرایی و تجددگرایی گذاشته است.

 شایان یادآوری است که این مرکز در نمایشگاه بین المللی کتاب قاهره در سال ۲۰۱۹ ضمن مشارکت فعال، مبادرت به برپایی نشستی فکری در خصوص معرفی خود به مردم نمود.

     *سوم : مراکز خارجی تحت حمایت مالی امارات و عربستان سعودی:

انتشار ناخواسته برخی از نامه های الکترونیکی سفیر امارات در آمریکا یوسف العتیبه، پیرامون موضوع حمایت مالی کشورهای حوزه خلیج فارس بویژه عربستان سعودی و امارات از مراکز مطالعاتی و تحقیقاتی در اروپا و آمریکا، باعث بروز کنکاش و جدل در بین برخی از اندیشمندان گردید این موضوع با قتل جمال قاشقجی توسط عربستان سعودی به اوج خود رسید بگونه ای که باعث شد برخی از مراکز مطالعاتی بطور رسمی عدم قبول هرگونه کمک مالی از کشورهای حوزه خلیج فارس را اعلام نمایند که از بارزترین این مراکز میتوان به «مرکز پیشرفت آمریکا» (The Center For Progress) اشاره نمود که انتشار نامه های یاد شده باعث گردید تا این مرکز بخاطر تاثیر غیر قابل قبول امارات بر پژوهشگران آن، مبادرت به اخراج برخی از کارکنان خود نماید.

حمایت های مالی امارات و عربستان سعودی شامل اغلب مراکز مطالعاتی مهم و بزرگ همچون  «چاثام هاوس»، «بروکینگز»، مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی، پژوهشکده خاورمیانه، مرکز امنیت بین المللی «برنت اسکوکرافت» و مرکز جدید امنیت آمریکا می گردد.

تأثیر این حمایت مالی بر سیر فعالیت پژوهشگران برخی از مراکز به گونه ای علنی و به اشکال مختلف خود را نشان داده و می دهد؛ در ادامه اسامی برخی از این مراکز را ذکر خواهیم کرد؛ ولی باید توجه داشت که در بیشتر موارد، تأثیر به شکل خود سانسوری پژوهشگران در محتوایی که به آنان عرضه می شود یا شیوه ارائه مطالب خود را نشان می دهد؛ یعنی حمایت مالی به فرایند «خرید تعهد» پژوهشگران و اتخاذ دیدگاه هایی مخالف دیدگاه های سابقشان نمی انجامد.

1. مؤسسه حمایت از دموکراسی «Foundation for Defense of Democracies (FDD))»

مؤسسه حمایت از دموکراسی در واقع مرکزی فکری با رویکرد جدید راست گرایی (neoconservative) و طرفداری از اسرائیل است. تا سال ۲۰۱۳ یکی از بزرگ ترین حامیان این مؤسسه «شیلدون ادلسون» میلیاردر آمریکایی بود که با نخست وزیر اسرائیل ارتباط نزدیکی داشت. این مؤسسه بر دولت و کنگره فشار بسیاری اعمال می کند تا در قبال منطقه غرب آسیا سیاست های مشخصی اتخاذ کند.

بنا به نقل از «آسوشیتد پرس» یکی از برجسته ترین جلوه های همکاری امارات با این مؤسسه عبارت است از برگزاری همایشی با حضور «اد رویس» رئیس کمیسیون روابط خارجی مجلس نمایندگان کنگره آمریکا با موضوع حمایت مالی «قطر» از جنبش های اسلامی افراطی می باشد که طی آن اد رویس اعلام کرد: «طرح قانونی ای به کنگره ارائه خواهد کرد که به موجب آن کشور قطر در لیست کشورهای حامی تروریسم قرار خواهد گرفت».

«الیوت برویدی» تأمین کننده مالی ستاد «ترامپ»، بودجه این همایش را پرداخت کرد. او نیز این بودجه را از «جرج نادر» مشاور «محمد بن زاید» ولیعهد «ابوظبی» دریافت کرده بود. علاوه بر تأمین بودجه همایش، «برویدی» به ستاد انتخاباتی «رویس»، مبلغ ۵۴۰۰ دلار کمک مالی کرد و نخستین کسی بود که کوشید تا اعضای کنگره را متقاعد سازد که نسبت به «قطر» موضعی تند اتخاذ کنند. «رویس» در جریان تصویب قانون نیز همین اقدام را انجام داد. علاوه بر این، در ایمیل های لو رفته «عتیبة» آمده است که بخشی از ارتباط وی با این مؤسسه به امور شرکت هایی برمی گردد که روابط کاری با ایران داشتند و امیدوار بود که امارات و عربستان این شرکت ها را تحت فشار قرار بدهند تا روابط تجاری خود با ایران را فسخ کنند.

1. اندیشکده پادشاهی خدمات انگلیس(المعهد الملکی للخدمات المتحده):

هرچند که این مؤسسه از حمایت مالی گسترده تر « قطر» برخوردار است و در «دوحه» شعبه دارد؛ ولی از سوی امارات نیز حمایت های مالی چشمگیری دریافت می کند به گونه ای که این امر بر پوشش برخی مسائل حساس برای امارات و عربستان تأثیر می گذارد. به عنوان مثال، این مؤسسه با مرکز مطالعات «بحرین» وابسته به دولت این کشور در سال ۲۰۱۲ یعنی زمان آغاز تظاهرات، سه نشست گفتگو محور برگزار کرد که در هیچ یک از این نشست ها به امور داخلی «بحرین» پرداخته نشد و تنها به بررسی روابط منطقه ای این کشور و روابط آن با انگلیس اکتفا شد.

1. شورای آتلانتیک «The Atlantic Council» :

شورای «آتلانتیک» برای ساخت مقر خود در پایتخت آمریکا «واشنگتن»، بیش از یک میلیون دلار کمک مالی از امارات دریافت کرده است. همچنین برای راه اندازی « مرکز خاور میانه رفیق حریری» ، از «بهاء حریری» فرزند ارشد «رفیق الحریری» نخست وزیر اسبق لبنان بودجه دریافت کرده است.

برجسته ترین آثار این حمایت مالی را می توان در کناره گیری خانم  «میشل دن» دیپلمات و پژوهشگر این شورا مشاهده کرد؛ زیرا «بهاء الحریری» به مطالبی که وی در کنگره اظهار داشت و حوادث ۳ ژوئیه ۲۰۱۸ مصر را کودتای نظامی خواند، اعتراض کرد.

*خاتمه

پس از نگاه سریع و گذرا به  فعال ترین مراکز پژوهشی و فکری عربستان و امارات، به صورت خلاصه می توان به نکات و نتایجی دست یافت که نخستین و مهم ترین آن تکیه این دو کشور بر این مراکز به عنوان منابع قدرت منطقه ای و بین المللی می باشد؛ این امر در واقع رویکرد جدیدی است که تهدید ناشی از انقلاب های بهار عربی این دو کشور را به سمت آن سوق داده است؛ زیرا اکثر قریب به اتفاق این مراکز اندکی پس از این انقلاب ها در سال ۲۰۱۱ ایجاد شد.

بر این اساس، احتمال قوی می رود که مسئولیت این مراکز از حمله علمی سازمان یافته به مخالفان این دو کشور و نشان دادن تصویری مثبت از آن دو در جهان فراتر نمی رود. همان طور که در مقاله ذکر شد، این حمله لزوما به جدی بودن تولیدات پژوهشی، خدشه ای وارد نمی سازد؛ زیرا این مراکز از ابتدا پژوهشگرانی را جذب کرده اند که با دیدگاه ها و سیاست های رسمی آنان پیرامون امور جنبش های اسلامی یا به عنوان مثال ایران تفاهم داشته اند.

در سطح روابط منطقه ای از این مراکز انتظار نمی رود که در هدایت روند تصمیم سازی یا سوق دادن آن به سمت اتخاذ رویکردی حکیمانه تر و پخته تر، نقش تاثیرگذار و واقعی ایفا کنند بلکه اهمیت این مراکز در تصمیم سازی شبکه های ارتباطی خود را نشان خواهد داد؛ شبکه هایی که مراکز و پژوهشگران در آن با مؤسسه های مختلف خارجی و تصمیم سازان جهانی ارتباط برقرار می کنند. طبیعتا ممکن است که برخی پژوهشگران ارشد یا مشاوران برخی مراکز، تأثیرات فردی ای داشته باشند که بر روی تصمیم سازان مؤثر واقع شود؛ ولی انتظار نمی رود که مسائل محوری منطقه را تحت تأثیر قرار بدهند.

ولی در درازمدت، جایگاه این مراکز و تولیدات پژوهشی آن بنا به دلایل بسیاری در محافل علمی منطقه ای و جهانی نفوذ خواهد کرد؛ از جمله اینکه این مراکز می کوشند تا پایه های وضع موجود را ثابت کنند و از دستاوردهای امارات و عربستان در ضدیت با انقلاب ها حفاظت کند، همچنین برای پیش بینی آینده، شناخت چالش ها و دریافتن سازوکار برخورد با آن فعالیت می کنند، در این زمینه به مسائلی پرداخته می شود که از توجه جهانی برخوردار است مانند حاکمیت، مشارکت اقلیت ها و زنان. این مسائل به خودی خود توجه پژوهشگران را جلب و اقتضا می کند تا با تجربیات محیط های مختلف در این زمینه آشنا شوند.

از آنجا که این تولیدات علمی در نوع خود برای نخستین بار در حوزه خلیج فارس صورت می گیرد، در معرض توجه گروه های علمی قرار دارد. در نهایت، ماهیت پژوهش علمی که بنای آن به تدریج روی یکدیگر ساخته و استوار می شود، در عادی سازی دانش تولید شده این مراکز و تربیت پژوهشگران جدید بر اساس مؤلفه های اصلی مشرف بر این پژوهش ها، نقش خواهد داشت؛ پژوهشگرانی که نسبت به پشت پرده سیاسی این تولید پژوهشی آگاهی ندارند.

ولی با توجه به نوپا بودن این مراکز، این فرایند همچنان در ابتدای راه قرار دارد و تنها راه مقابله با آن، در اختیار داشتن تولیدات علمی دقیق تر و قوی تر در تشخیص سره از ناسره است تا بتوان آن را برای مخاطبان جهانی ارائه داد. همزمان باید تولیداتی داشت که عاری از تناقض های درونی یک پژوهش علمی باشد؛ نه مانند پژوهشی که برای دفاع از منافع کشورهای مشخص با مرزهای خاصی که این کشورها برای آن پژوهش ترسیم می کنند سیاست گذاری شده باشد.

در رابطه با بودجه مراکز پژوهشی در خارج، احتمال قوی می رود که بودجه آن کاهش یابد؛ زیرا از یک سو، اعتبار امارات و عربستان در سطح بین المللی کاهش یافته است و از سوی دیگر، نگرانی ها در اروپا و ایالات متحده نسبت به مداخله مقامات خارجی از طریق اینگونه نیروهای نرم در سیاست های کشورهایشان رو به افزایش است.

مراکز پژوهشی، اگر همچنان از منابع مالی خلیجی برخوردار باشند، در استدلال آوردن برای استقلال تولیدات پژوهشی خود باید کوشش بیشتری مبذول کنند؛ زیرا در این زمینه، کنترل عمومی شدیدی وجود دارد. ولی لزوما این امر به شکل گیری دیدگاه هایی متفاوت با دیدگاه های این دو کشور منجر نخواهد شد؛ زیرا این مواضع، مواضعی است که طی سال ها با محتویات علمی ای شکل گرفته است که تصویری کامل از پدیده های منطقه غرب آسیا را نشان نمی دهد. همچنین ثمره سال ها همکاری، روابط رسمی و غیر رسمی با مقامات مختلف می باشد.

احتمال قوی می رود که مراکز فکری، به ویژه در ایالات متحده و زیر نظر دولت «ترامپ»، روابط خود با کشورهای خلیج فارس را هر چند روابط غیر رسمی باشد حفظ خواهد کرد؛ حتی اگر کنترل رسانه ای و قانونی بر آن تشدید شود؛ زیرا این مراکز در مقایسه با مراکز مشابه در کشورهای دیگر در تصمیم گیری سیاست خارجی نقش دارند؛ ولی به دور از روابط منطقه ای منطقه غرب آسیا و مواضع غرب نسبت به آن، همکاری علمی مؤسسه های غربی و خلیج فارس در مسائل دیگر همچون: فضای باز اجتماعی، توسعه و مقابله با افراط گرایی و مسائلی از این دست ادامه خواهد داشت.