۱. مقدمه
جامعه اهل سنت عنبریه یک مجموعه مستقل اسلامی است که دفتر مرکزی آن در شهر «تماله» قرار داشته‌است و هم‌اکنون نیز به رهبری شیخ «سعید ابوبکر زکریا» هدایت می‌شود. وی که احتمالاً به سفارش «آفا آجارا» (پیش از مرگ)، به وسیله امامان مساجد وابسته، کمیته مشاوران آجارا و بزرگان خانواده در تاریخ ۲۳ ژوئن ۲۰۰۷ میلادی (سه سال پس از درگذشت بنیانگذار مؤسسه) به ریاست این مؤسسه برگزیده شد، در اولین سخنرانی خود خواستار وحدت و تفاهم جامعه اهل سنت این کشور شد.
کمیته انتخاب ریاست جدید عنبریه، پس از انتخاب وی در بیانیه‌ای اعلام کرد: «شیخ ابوبکر زکریا» معروف به «آفا سعیدو» پس از یک دوره طولانی بحث و مشاوره و نیز اتخاذ تصمیم نهایی به وسیله این کمیته، در تاریخ ۱۱ ژوئن ۲۰۰۷ میلادی به عنوان رهبر معنوی فرقه عنبریه انتخاب شد. همچنین، این کمیته به رهبر جدید توصیه کرد که ضمن رعایت اصول اعتقادی عنبریه و با استفاده از منابع اولیه، یعنی قرآن و احادیث رسول‌الله(ص) به آموزش مسلمانان ادامه دهد.
در واقع، زکریا یکی از پیشگامان مؤسسه اسلامی عنبریه بود که به وسیله «آفا آجارا» تأسیس شد. وی دانش‌آموخته این مؤسسه بود که برای گذراندن آموزش‌های تکمیلی، اوایل دهه ۱۹۷۰ میلادی به عربستان سعودی رفت و تحت آموزش‌های دانشگاه اسلامی مدینه قرار گرفت. سپس به کشور بازگشت و در سال ۱۹۸۵ میلادی به تدریس در مؤسسه عنبریه مشغول شد. همچنین، زکریا از سال ۱۹۹۷ میلادی به مدت ۱۰ سال به عنوان امام جماعت درکانادا اقامت داشت و در سال ۲۰۰۷ میلادی به خانه بازگشت.
۲. تاریخچه پیدایش فرقه عنبریه
جامعه اهل سنت عنبریه در دهه ۱۹۴۰ میلادی، به وسیله «شیخ یوسف صالح آجارا»[۱]، معروف به «آفا آجارا» تأسیس شد. هدف وی از تأسیس این مؤسسه، حصول اطمینان از این بود که اسلام راستین بر اساس ندای حق و مرجع واقعی آن، یعنی قرآن کریم و حدیث ترویج و اجرا گردد. از نظر وی، این مسئله امری ضروری به نظر می‌رسید؛ زیرا آفا آجارا معتقد بود که علمای اولیه اسلامی در غنا چیزهای جدیدی را به عنوان دین به مردم معرفی کرده‌اند که با اصول قرآن و حدیث مطابقت ندارد. ازاین‌رو، می‌توان وی را به عنوان یک مصلح دینی در فرقه اهل سنت وهابی غنا در نظر گرفت.
آفا آجارا فعالیت‌های اصلاحی خود را با برگزاری جلسات سخنرانی در شهرها و روستاهای مختلف آغاز کرد و در ادامه، با تأسیس مدرسه اسلامی عنبریه در گوشه حیاط منزل خود در منطقه «ساکاساکا»[۲] شهر تماله، فعالیت جدید خود را با حضور تنها ۲۴ دانش‌آموز شروع کرد. آفا آجارا با آغاز فعالیت‌های اصلاحی، از سوی برخی افراد حمایت شد. این افراد با فداکاری تلاش کردند تا رؤیای تحقق اسلام راستین را به منصه ظهور برسانند. با تلاش و انعطاف‌پذیری آجارا ، عنبریه هم‌اکنون به یکی از بزرگترین مؤسسه‌های اسلامی در غنا تبدیل شده‌است. می‌توان مؤسسه عنبریه را با جمعیت تقریبی بیش از ۲۰۰۰ دانشجو در شهر تماله و ایجاد بیش از ۲۰ شعبه در سراسر منطقه، یکی از فعال‌ترین مؤسسات غنا، به‌ویژه در منطقه تماله به حساب آورد.
«شیخ یوسف آجارا» هرگز تحت تأثیر این موضوع قرار نگرفت که تضمینی برای موفقیت او در ترویج اسلام در تماله وجود دارد یا نه. بنابراین، با وجود محدودیت‌ها و چالش‌های پیش رو، هرگز دست از تلاش در مسیر توسعه اهداف خود در شهر تماله برنداشت و از زمانی که فعالیت‌های عنبریه به عنوان یک اقلیت اسلامی در تماله آغاز شد، تا امروز با ادعای زنده کردن اسلام راستین به عنوان بزرگترین گروه اسلامی در شمال غنا به تلاش و فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد. در واقع، این چشم‌انداز در بیانیه بنیانگذار این مؤسسه به چشم می‌خورد که «عنبریه خاموش نمی‌شود!».
هم‌اکنون طرفداران عنبریه به عنوان مسلمانان سنّی‌مذهب غنا، به‌ویژه در مناطق شمالی کشور به رسمیت شناخته شده‌اند. از آنجا که فعالیت‌های آموزشی آفا آجارا در تدریس و معرفی اسلام به‌شدت مبتنی بر آموزه‌های قرآن و حدیث بوده‌است، نام وی را مترادف «عنبریه» گرفته‌اند. گرچه در باب ایفای نقش او برای توسعه عنبریه به عنوان یک گروه اسلامی دیندار و تأدیب‌شده، شکی وجود ندارد، اما رهبری بی‌بدیل و روح خوداتکایی وی منجر به ادامه حیات عنبریه و ایجاد تعدادی مدرسه و مسجد گردید که نیازمند مدیریت مؤثر، به‌ویژه برای رشد و توسعه اسلام و مقبولیت آن به عنوان عضوی از جامعه اهل سنّت غنا و فراتر از آن است.
۳. مسیری که برای آینده عنبریه ترسیم شده‌است
ضروری است که فرقه عنبریه برای ادامه حیات خود یک دوره گذار را تجربه کند و در راه رشد و توسعه خود مسیر درست را انتخاب نماید، در غیر این صورت، این حرکت به خاموشی خواهد گرایید. در واقع، این گرایش مذهبی برای ادامه حیات خود به بازسازی درخور توجهی نیاز دارد، در غیر این صورت، دیگر گروه‌های سنّی فعالیت‌های خود را با نام عنبریه توسعه خواهند داد.
این نام (عنبریه) نماد همه کسانی است که از آموزه‌های «شیخ یوسف صالح آجارا» مبتنی بر قرآن و حدیث حضرت محمد(ص) پیروی می‌کنند. بازسازی این مؤسسه می‌تواند شامل تهیه یک مرامنامه نیز باشد، تا به فعالیت‌های آن در جامعه سنّی‌مذهب غنا مشروعیت قانونی ببخشد. این موضوع می‌تواند موجب شناخت نقش اصلاحی آن در گفتمان ملّی و جهانی شود.
۴. تاریخچه زندگی «آفا آجارا» و مؤسسه اسلامی عنبریه
شیخ «آفا آجارا» مؤسس فرقه عنبریه در آغاز فعالیت‌های تبلیغی خود که بر اساس آرا و اندیشه‌های جدید وی شکل گرفته بود، سه موضوع اصلی را در دستور کار اولیه خود قرار داد:
ـ تأسیس فرقه عنبریه؛
ـ ایجاد مسجد مرکزی عنبریه؛
ـ ایجاد مؤسسه اسلامی عنبریه؛
۴ـ۱. شرح حال زندگی «آفا آجارا»
«آفا آجارا» فرزند یوسف‌بن صالح‌بن عبدالله‌بن صالح‌بن عبدالله، در روستای «آجارا»[۳] و متولد منطقه «بروانگ آهافو»[۴] در کشور غنا به سال ۱۹۱۰ میلادی است. نام وی را «آفا آجارا» نهادند که پیشینه‌ای از تاریخچه و محل زندگی خانواده او پس از مهاجرت به این شهر بود. آجارا خیلی زود به یادگیری علوم اسلامی و فعالیت‌های تبلیغی اشتغال یافت.
مراسم نامگذاری او بعدها در «ساولگو»[۵] برگزار شد؛ زیرا پدر و مادرش نمی‌خواستند او را در خارج از شهر خود نامگذاری کنند. در این مراسم، نام یوسف به وی داده شد. با این حال، نام رسمی او، «یوسف‌بن صالح‌بن عبدالله» است.
شیخ آفا آجارا، شیخ سعید ابوبکر، رهبر فعلی و برخی از علمای عنبریه(اواخر دهه ۱۹۸۰م)
۴ـ۲. یادگیری قرآن و سنّت
آفا آجارا از دوره نوجوانی تحت آموزش‌های علوم اسلامی از سوی «آفا علیرو صابر»[۶] و بعد از او، «آفا علیرو کامبانگا»[۷] قرار گرفت. توقف بعدی او در «کیدجابی»[۸] بود که پیش از عزیمت به «کماسی»[۹]، به مدتی طولانی به تحصیل در این شهر پرداخت. آجارا در منطقه «ولتا»یکیدجابی، تحت مراقبت «آفا ایمورو کراچی»[۱۰] قرار داشت. سپس آجارا به کماسی رفت تا تحصیل خود را در این شهر ادامه دهد. در کماسی، وی ارزیابی دقیقی از معلمان خود داشت تا تشخیص دهد در میان آنان کدام یک می‌تواند بر اساس دانش و باورهای خود، زندگی وی را در مسیر مناسب هدایت کند. سرانجام، تصمیم گرفت تحت هدایت و تدریس «الحاج شمس‌الدّین»، یکی از مردان «فولانی»[۱۱] قرار گیرد و از وی پیروی کند. مقصد بعدی آفا، شهر «آکرا» بود. وی در این شهر از میان تعداد زیادی از اساتید علوم دینی، در کلاس‌های درس اساتیدی چون «ساراکا»[۱۲]، «مارحبا»[۱۳] و «حمزه» حاضر شد.
۴ـ۳. آغاز فعالیت‌های تبلیغی
هنگامی که آفا" به تماله برگشت، در مجاورت محل زندگی وی جز یک مسجد با ساختمان چوبی که مردم در آن به دعا می‌پرداختند، هیچ مسجدی وجود نداشت. آفا به عنوان امام مسجد آنجا انتخاب شد و نمازهای پنج‌گانه روزانه را برپا کرد. یک روز شیخ آفا آجارا از «آفا سامانی»[۱۴] دستیار امام مسجد در باب امکان ایجاد مدرسه برای نوجوانان در مسجد سؤال کرد. سامانی با این موضوع موافقت کرد و بسیاری از بزرگان و مردم منطقه را جمع کرد و به طرح موضوع با آنان پرداخت.
آفا آجارا به سامانی گفته بود که می‌خواهد با این مردان بنشیند تا آن‌ها را نسبت به اهمیت آموزش و تعالیم فقه اسلامی آگاه سازد. با این حرکت، آموزش‌های دینی در مسجد آغاز شد تا اینکه وی از حضور بر سرِ کلاس درس عذر خواست تا بر ترویج و تبلیغ پیام و مبانی جدید خود متمرکز شود.
او برنامه‌های آموزشی را به دیگران واگذار کرد و به ترویج پیام الهی در سراسر منطقه و کشور پرداخت. برنامه‌های تعلیم و تربیت کودکان به «آفا ماهاما پرانگ» که علاقه زیادی به این امر داشت، سپرده شد و ایشان نیز با درخواست حمایت و همکاری از معلمان منطقه تماله، آنان را برای توسعه فعالیت‌های آموزشی به خدمت گرفت.
۴ـ۴. تأسیس مسجد مرکزی عنبریه
سال تأسیس مسجد مرکزی عنبریه به ۱۹۵۱ میلادی بازمی‌گردد. با درخواست زمین مورد نیاز از کمیسیون زمین منطقه و دریافت مجوز، ساخت مسجد آغاز شد، در حالی که با مخالفت‌های زیادی از سوی دشمنان آفا آجارا روبه‌رو شد. با این حال، ساخت مسجد ادامه یافت و اولین نماز جماعت در روز جمعه، سوم مارس ۱۹۶۷ میلادی در آن برگزار شد.
۴ـ۵. تأسیس مؤسسه اسلامی عنبریه
این مؤسسه کار خود را با پذیرش ۱۷ دانشجو در سال ۱۹۶۹ میلادی آغاز کرد. ابتدا پیشنهاد داده شد تا این مؤسسه را به نام «مدرسه راشد العربیه» نامگذاری کنند. این نام پذیرفته نشد و به پیشنهاد شیخ «یوسف آفا آجارا» نام «عنبریه» بر آن نهادند. در این میان نیز می‌توان از «شیخ عبدالرّحمن» و «شیخ عیسی بللو» به عنوان علمای پیشرو عنبریه در سال ۱۹۶۹ میلادی نام برد.
آفا آجارا در تاریخ ۲۲ دسامبر ۲۰۰۴ میلادی پس از تحمل یک دوره بیماری طولانی و در سنّ صد سالگی در خانه خود فوت کرد و در محل مؤسسه اسلامی عنبریه به خاک سپرده شد.
پی‌نوشت:
۱ـ قبایل فولانی از مسلمانان اولیه این منطقه هستند که در منطقه غرب آفریقا، از دریاچه چاد تا سواحل اقیانوس اطلس زندگی می‌کنند.
منابع:
http://www.anbariya.com/v۱/index.php/history
http://alatipha.blogspot.com/۲۰۱۸/۰۳/history-of-anbariya-islamic-institute.html
https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Afa-Ajura-is-dead-۷۲۲۵۴
https://en.wikipedia.org/wiki/Yusuf_Soalih_Ajura
نظر شما