نگارش : محمد سعید معزالدین
پیش گفتار
کشور پاکستان پس از استقلال تاکنون همواره دستخوش تحولات سیاسی و امنیتی و کشمکش های احزاب و گروه های گوناگونی بوده که یا به صورت خودجوش و توسط عوامل داخلی تندرو و افراطی یا بر اثر عوامل خارجی و سیاست های منطقه ای ناتو و گاهی به گفته مقامات امنیتی و رسانه ها، تحت تأثیر القائات و تحریکات هند و یا فرقه ها و گروهک های تکفیری، شاهد اعتراض های خیابانی، ترور، انفجار، تهدید و نا امنی بوده و هست.
گروه ها و احزاب مذهبی و حتی سیاسی- مذهبی همواره به این علت که تشکیل کشور پاکستان، بر اساس اعتقاد دینی و اسلامی بنیان نهاد شده است، رسالت خود را حفظ اسلامیت پاکستان می دانند و پیوسته در همه دوره ها با دولت مرکزی و حاکمان ایالتی این چالش را داشته اند که یا در شکل انتقاد و تذکر حضوری و صدور بیانیه و یا فراخوان مردم و هوادران برای تجمع و اعتراض خیابانی، دیدگاه ها و مطالبات خود را بیان و مطرح کرده اند؛ اما معمولا نتوانسته اند آن گونه که شایسته و بایسته است آن را مدیریت و مهار کنند و گاهی نیز شائبه رسیدن به قدرت پدید آمده و ابزار سیاست های جاه طلبان داخلی و یا بازیچۀ تحریکات خارجی شده اند.
فارغ از این که قلب هر مسلمانی از اهانت به مقدسات اسلامی و بویژه رسول خدا (ص) جریجه دار شده و کسی بر ماهیت اعتراض به دولت فرانسه، تردیدی ندارد، اما شیوۀ اعتراض، روش مطالبه و پیامدهای آن در پاکستان، قابل بررسی، انتقاد و ارزیابی بوده و هست.
انگیزه و چگونگی شکل گیری اعتراض های اخیر
اعتراض های خیابانی اخیر اگرچه سعی می شد نخست به صورت مسالمت آمیز انجام گیرد اما متاسفانه به خشونت گرایید و صحنه های زشتی را رقم زد که با اصول کشورداری، احترام به قوانین، پی گیری مطالبات از مجاری قانونی و تقدم مصالح ملی بر منافع حزبی سازگار نبود.
در پی اهانت هایی که در کشور فرانسه به پیامبر اسلام (ص) صورت گرفته بود و همچنین حمایت دولت فرانسه از اهانت کنندگان به مقدسات اسلامی و تاکید بر حمایت از آن ها به عنوان حمایت از آزادی، خشم مسلمانان را در پاکستان نیز برانگیخت.
" تحریک لبیک پاکستان" بیش از سایر احزاب و گروه های مذهبی به میدان آمد و "سران این حزب تهدید کردند در صورت عدم اخراج سفیر فرانسه از پاکستان و قطع روابط با این کشور، تظاهرات بزرگی از لاهور به سوی اسلام آباد برگزار خواهند کرد".[۱]
با افزایش دامنه تهدیدها، دولت فرانسه از شهروندان خود درخواست کرد از سفر به پاکستان خودداری کنند یا خاک این کشور را ترک نمایند.
سپس اعتراض ها بالا گرفت و به درگیری های خیابانی کشیده شد و شماری از مردم و نیروهای پلیس، مجروح و کشته شدند و سرانجام رهبر این حزب دستگیر و زندانی شد.
آشنایی با تحریک لبیک پاکستان
در سال ۲۰۱۷ تحریک لبیک پاکستان توسط یکی از روحانیان جریان بریلوی اهل سنت به نام خادم حسین رضوی تشکیل شد.
وی در سال ۲۰۱۱ پس از حمایت از ممتاز قادری ( قاتل سلمان تأثیر، استاندار ایالت پنجاب که به اتهام حمایت از کفرگویان کشته شد)، از سوی سازمان اوقاف از امامت جمعه و جماعت برکنار گردید.
خادم حسین رضوی به فعالیت های دیگری مانند سازماندهی تظاهرات در حمایت از خاتمیت و مقابله با کشورهای غربی که به مقدسات اسلامی اهانت کرده بودند، پرداخت. وی در سال ۲۰۱۶ نیز تظاهرات گسترده ای برای گرامیداشت ممتاز قادری (قاتل استاندار پیشین ایالت پنجاب) راه اندازی کرد.
خادم حسین رضوی در سال ۲۰۱۷ تشکیل حزب مذهبی لبیک را اعلام کرد. سپس تظاهرات وسیعی علیه اقدام احتمالی دولت در اصلاح قانون ضد کفرگویی در شهر اسلام آباد راه اندازی نمود که این اعتراض ها به استعفای وزیر قانون انجامید.
حزب لبیک پاکستان در سال ۲۰۱۸ با شرکت در انتخابات سراسری و پارلمانی به عنوان پنجمین حزب نیرومند کشور در صحنه حاضر شد و کرسی هایی از مجالس ملی و ایالتی را به نامزدهای خویش اختصاص داد.
رئیس جنبش لبیک همزمان با اعتراض ها در شهر لاهور، علیه حمایت دولت فرانسه از اهانت کنندگان به مقدسات اسلامی در نوامبر ۲۰۲۰ درگذشت.[۲]
سعد حسین رضوی، رئیس جدید جنبش لبیک پس از آن، افزون بر درخواست تحریم کالاهای تجارتی فرانسه، خواستار اخراج سفیر فرانسه از پاکستان شد و برای آن دو بار مدت تعیین کرد.
سرانجام در فوریه سال ۲۰۲۱ پس از دومین توافق این گروه مذهبی با دولت پاکستان قرار شد سفیر فرانسه تا ۲۰ آوریل ۲۰۲۱ از پاکستان اخراج شود. اما در فاصله مطالبات این حزب از کف خیابان تا صحن پارلمان، حوادثی پدید آمد که موجبات نگرانی و ناامنی را برای مردم و حاکمیت پدید آورد.
واکنش دولت و اعلام ممنوعیت فعالیت نهضت لبیک
افزون بر مقاومت و برخورد دولت با مواضع حزب لبیک و عدم پذیرش عملی درخواست های رئیس و سایر ارکان این حزب و حتی درگیری خیابانی و متفرق کردن هواداران آن ، وزارت کشور خلاصه ای از علل و حدود ممنوعیت فعالیت های حزب لبیک پاکستان را تهیه کرده و پیش نویس آن توسط عمران خان (نخست وزیر) تأیید شد و مجلس ملی پاکستان نیز ممنوعیت فعالیت های این حزب را از طریق بخشنامه ای تصویب و اعلام کرد. این تصمیم مهم ۲۴ ساعت بعد عملیاتی شد.
شیخ رشید احمد، وزیر کشور در کنفرانس خبری و رسانه ای، گفت : " تصمیم به ممنوعیت فعالیت های نهضت لیبک بر اساس قانون ضد تروریسم گرفته شد و دولت پنجاب پیشنهاد ممنوعیت فعالیت های این حزب را داده است و ما گزارش و لایحه ممنوعیت فعالیت ها را به مجلس ارسال کردیم".[۳]
به گفته مسئولان دولت پاکستان، حامیان جنبش لبیک پاکستان در شبکه های اجتماعی فعالیت زیادی دارند و از آن برای فراخوان برگزاری تظاهرات حداکثر استفاده را می برند. گفته می شود برخی از صفحات در فضای مجازی، جعلی و فیک هستند اما به هرحال تأتیرگذارند و در تحریک هوادارن این حزب نقش آفرین بوده اند.
موج نگرانی احزاب مذهبی و برخی علما از تنش های اخیر
تصمیم دولت پاکستان در خصوص ممنوعیت فعالیت حزب لبیک، موجی از نگرانی را در سران احزاب مذهبی و برخی شخصیت های سیاسی- مذهبی ایجاد کرد[۴] :
علامه دکتر راغب حسین نعیمی، رئیس حوزه علمیه جامعه نعیمیه لاهور در واکنش به این تصمیم، گفت: دولت و معترضین باید مسائل را از طریق فهم، تدبیر و درک متقابل حل و فصل نمایند. اعتراض خشونت آمیز راه حل مسائل نیست و باید روند مذاکره آغاز شود. دولت باید به جای استفاده از زور، مسائل را با معترضین از طریق گفت وگو و دموکراسی حل نماید. همچنین وی در مخالفت با تصمیم ممنوعیت حزب لبیک، تأکید کرد : به جای تحریم، باید راه دموکراتیک در پیش گرفت. حزب حاکم نیز در گذشته، اعتراض خشونت آمیز کرده بود.[۵]
وی افزود: طرفین نباید اقدامی که در کشور ناآرامی ایجاد می کند، انجام دهند. کشور، تحمل هیچ گونه اقدام غیر دموکراتیک را ندارد. معترضان نیز به جای اعتراض خشونت آمیز، روش های مسالمت آمیز و دموکراتیک را در پیش بگیرند. کسانی که از سیرۀ پیامبر(ص) پیروی می کنند، به جای ایجاد درد سر برای دیگران، باید سهولت ایجاد کنند.
دکتر صاحب زاده ابوالخیر محمد زبیر، رئیس جمعیت علمای پاکستان و شورای همبستگی ملی پاکستان، صاحب زاده حامد رضا، سرپرست شورای اتحاد اهل سنت، علامه حامد سعید کاظمی عضو پیشین مجلس ملی، خواجه قطب الدین فریدی عضو مجلس ایالتی، میان جلیل احمد شرق پوری، خواجه مدثر تونسوی، نعیم سیالوی و سایر علمای وابسته به اهل سنت بریلوی با مقامات دولتی ارتباط برقرار کردند و نگرانی خود را از تنش های اخیر و پیامدهای آن اعلام نمودند.
این عالمان و نخبگان مذهبی و سیاسی با رهبری نهضت لبیک نیز ارتباط برقرار کرده و در تلاش بودند تا تصمیم و راه حل مناسبی برای این مشکل اتخاذ شود، اما پیر نورالحق قادری، وزیر امور مذهبی در بیانیه ای گفت:
دولت تلاش کرد تا از طریق گفت وگو مسائل را حل کند، اما حزب لبیک خواستار ادامه اعتراض ها شد. لذا تصمیم گرفته شد تا ممنوعیت علیه آن اعمال گردد.[۶]
ادامه اعتراض ها و واکنش به بازداشت سعد رضوی[۷]
تظاهرات در ده ها شهر و منطقه پاکستان از جمله اسلام آباد (پایتخت) ، لاهور (مرکز ایالت پنجاب)، کویته (مرکز ایالت بلوچستان)، پیشاور (مرکز ایالت خیبرپختون خوا) و کراچی (مرکز ایالت سند) در واکنش به بازداشت ناگهانی سعد رضوی، رئیس جنبش لبیک پاکستان در شهر لاهور رنگ خشونت و درگیری خیابانی به خود گرفت.[۸]
نگاه سوم با درنظر گرفتن مصالح ملی و اسلامی
همان گونه که در مقدمه یاد شد این کشور بر اساس اعتقاد و باورهای مذهبی شکل گرفته و از نخستین روزهای استقلال و تشکیل کشور پاکستان همواره شخصیت ها و احزاب مذهبی، خود را مدعی تشکیل و حفظ کشور می دانند و بر اسلامیت آن تأکید می نمایند.
ارتش، دولت و ملت باید وحدت و همدلی خود را حفظ کنند تا بهتر بتوانند از تمامیت ارضی (حدود جغرافیایی) و مرزهای عقیدتی ( اسلامی) خود صیانت نمایند. از این روی، انتظار می رفت این گونه مطالبات از راه های دیگر و به روش مسالمت آمیز مورد بررسی و حل و فصل قرار گیرد.
احزاب و گروه های شناخته شده باید علی القاعده، مقررات قانونی را رعایت کرده و مطالبات خود را از طریق سازوکارهای موجود در قوانین و با گفتمان فرهنگی و برادرانه، پیگیری نمایند. چراکه پارلمان و مجالس ایالتی تشکیل یافته از نامزدهای پیروز احزاب و گروه ها در انتخابات هستند و آن ها وظیفه دارند مطالبات و درخواست های مردم را در چارچوب قانون، پیگیری و در راه تحقق آن تلاش نمایند.
موضع گیری یک کشور در برابر کشور دیگر باید از طریق رسمی و توسط مراکز قانونی و اشخاص حقوقی صورت گیرد و اعلام گردد؛ در غیر این صورت هرج و مرج و ناهماهنگی پدید آمده و اقتدار دولت مرکزی (فدرال) خدشه دار می شود.
اما این که برای هر خواسته ای می توان به خیابان آمد و فارغ از مبانی و روش های تعریف شده و بدون درنظر گرفتن مصالح ملی، هرگونه مطالباتی را به دولت تحمیل کرد، حاکی از نادیده انگاشتن تشکیل دولت و قانمداری و برهم زدن قواعد سیاسی و حقوقی داخلی و بین المللی است.
احزاب سیاسی و مذهبی یکی از راه های احقاق حق و رسیدن به مطالبات خود را اعتراض خیابانی می دانند، روشی که معمولا به تنش و خشونت کشیده می شود و جریان ها و شماری دیگر با اهداف خاص از آن سوء استفاده نموده و موج سواری می کنند.
در سال ۱۹۵۷ پس از انتصاب یک وزیر منتسب به فرقه قادیانی، موج تظاهرات و اعتراض های خیابانی در پاکستان آغاز گردید و سپس این شیوه به صورت یک رویه ثابت در پیش گرفته شد. اما آیا در هر شرایطی می توان و مصلحت است این گونه عمل شود حتی اگر چهره سیاسی کشور و وجاهت بین المللی آن مخدوش گردد و امنیت داخلی تهدید شود و مطالبۀ از دولت به براندازی دولت و تضعیف حاکمیت بینجامد.؟!
معمولا در مواردی از این قبیل، موج سواری احزاب اگرچه با حزب معترض، موضع مشترک واقعی و اصولی ندارند نیز مزید بر علت می شود و دولت مرکزی و محلی و ایالتی را با مشکلات فراوان در برقراری نظم و امنیت مواجه می سازد.
برخی بر این باورند که بریلوی ها به رغم این که معتدل و میانه رو به نظر می رسند اما در هنگام اعتراض و بروز خشم از دیوبندی ها سخت تر می شوند !
عمران خان نیز بر این نکته تأکید کرد که نخبگان احزاب اهل سنت باید پیامدهای اظهارنظر و خواسته های خود را برای مردم و کشور ارزیابی کنند. تبعات قطع ارتباط با فرانسه، به قطع ارتباط با اتحادیه اروپا می انجامد و کشور را در تنگنا قرار می دهد.[۹]
بنابراین بهترین راه حل این بود که این تصمیم به عهده پارلمان نهاده شد تا بر اساس منافع و مصالح ملی و اسلامی تصمیم گیری شود.
محمد سعید معزالدین/ ۲/۲/۱۴۰۰
[۱] - رسانه های پاکستان
[۲] - خبرنامه های نمایندگی های فرهنگی ج.ا.ایران – اسلام آباد، لاهور و کراچی
[۳] - مطبوعات پاکستان
[۴] - این نگرانی شاید برای این نکته بود که این شیوه دولت در برخورد با احزاب، به یک رویه و سنت عادی تبدیل شود و در آینده، دامنگیر آنان نیز بشود.
[۵] - اشاره به تظاهرات و تحصن های خیابانی هواداران عمران خان و طاهرالقادری پیش از به قدرت رسیدن تحریک انصاف (حزب عمران خان).
[۶] - رسانه های پاکستان.
[۷] - سعد رضوی پس از اینکه پدرش خادم حسین رضوی رئیس پیشین جنبش لبیک در جریان تظاهرات ضد اهانت به مقدسات اسلامی در کشورهای اروپایی بویژه در کشور فرانسه در اواخر پاییز سال گذشته در لاهور به مرگ طبیعی درگذشت ، از سوی شورای ۱۸ نفره به ریاست این جنبش برگزیده شد. وی پیش از این در مدرسه ابوذر غفاری در لاهور متعلق به پدرش در حال تحصیل علوم دینی بود.
[۸] - پس از حمایت دولت فرانسه از اهانت کنندگان به مقدسات اسلامی در اواخر پاییز سال گذشته، خادم حسین رضوی رئیس سابق جنبش لبیک در ۱۶ نوامبر ۲۰۲۰ میلادی تظاهرات سراسری ضد فرانسوی برای اخراج سفیر فرانسه از این کشور برگزار کرد.
پس از آن در ماه فوریه سال ۲۰۲۱ و پس از گذشت سه ماه، دومین توافقنامه بین دولت مرکزی (اسلام آباد) و دولت محلی در ایالت پنجاب با سران جنبش لبیک برای اخراج سفیر فرانسه به امضاء رسید که بر اساس آن جنبش تا ۲۰ ماه آوریل به دولت پاکستان مهلت داد تا سفیر فرانسه را از پاکستان اخراج کند. پس از دومین توافقنامه، رهبران این جنبش هشدار داده بودند در صورت خلف وعده از سوی دولت، تظاهرات گسترده از لاهور به سوی اسلام آباد راه اندازی خواهند کرد.
به نظر می رسد دولت پاکستان پس از شکست مذاکرات پنهانی با رهبران این حزب مذهبی برای قانع کردن آن ها در صرف نظر کردن از موضع خود برای اخراج سفیر فرانسه، سعد رضوی را بازداشت کرده است. با این حال پس از کشته شدن دو تن از نیروهای پلیس و زخمی شدن ده ها نفر دیگر در اثر سنگ پرانی های طرفداران و حامیان جنبش لبیک در شهرهای مختلف پاکستان بویژه در شهر لاهور، علیه شخص سعد رضوی و همچنین دیگر سران این حزب مذهبی از جمله قاضی محمود، احمد قادری، پیر سید ظهیر الحسن شاه، مهر محمد قاسم، محمد اعجاز رسول، پیر سید عنایت علی شاه، مولانا غلام عباس فیضی، مولانا غلام غوث بغدادی در کلانتری های متعدد لاهور و دیگر شهرها پرونده جنایی تشکیل شده است. در شهر کراچی نیز که بعد از لاهور و اسلام آباد بیشترین سطح خشونت ها به وقوع پیوست، علیه ۳۰ نفر از مسئولان محلی جنبش لبیک در این شهر پرونده جنایی و تروریستی تشکیل شده است. به گفته مقامات پلیس، طرفداران جنبش لبیک به قصد کشتن نیروهای پلیس به آن ها حمله کرده اند که در نتیجه ده ها تن از نیروهای پلیس به شدت زخمی شده اند. تظاهرات گسترده طرفداران جنبش لبیک باعث هرج و مرج و بسته شدن بازارها و اماکن عمومی و تشدید ترافیک در شهرهای متعدد پاکستان شده و به گفته مقامات پلیس، ۱۷ منطقه در شهر لاهور به دلیل تظاهرات طرفداران جنبش لبیک، به حالت تعطیل در آمده است. (رسانه های پاکستان؛ فروردین ۱۴۰۰)
[۹] - عمران خان : ما پیش از هر اقدامی باید به سرانجام کارهای خود فکر کنیم. قطع روابط دیپماتیک با کشور فرانسه مشکلی برای پاریس رقم نمی زند ولی می تواند مسائل بسیاری پیش روی دولت پاکستان قرار دهد. ما هم مانند هر مسلمانی در جهان به پیامبرگرامی اسلام (ص) احترام می گذاریم و توهین به ایشان را نمی توانیم تحمل کنیم ولی نحوه اعتراضات ما باید با فکر و اندیشه همراه باشد. ما خواهان این هستیم که در هیچ کشوری به شأن و جایگاه پیامبر اسلام (ص) توهین نشود ولی اخراج سفیر فرانسه نمی تواند تضمینی برای این کار باشد. وی با انتقاد از عملکرد حزب لبیک، گفت : ۵۰ کشور اسلامی داریم که در هیچ یک از آن ها تظاهرات صورت نگرفته و معترضین اموال عمومی و دولتی را تخریب نکرده اند اما شاهد این هستیم که سران حزب لبیک، بیش از ۴۰ دستگاه خودرو پلیس را به آتش کشیده اند. نخست وزیر پاکستان افزود : همچنین ۴ پلیس کشته شده اند و ۸۰۰ نفر زخمی شده اند و ۱۰۰ خیابان نیز توسط اعضای حزب لبیک بسته شده بودند. نخست وزیر پاکستان ابراز امیدواری کرد که با همراهی و حمایت کشورهای اسلامی، دولت های غربی متوجه مسائلی که توهین به پیامبر گرامی اسلام (ص) رقم می زند، بشوند. روزنامه اکسپرس/ فروردین ۱۴۰۰
نظر شما