جنبش دانشجویی در دانشگاه تونس - مارس ۶۸ – دلایل و تبعات
 
معرفی کتاب به قلم: سفیان الطرودی
پیش از معرفی این کتاب و عنوان آن "جنبش دانشجویی در دانشگاه تونس - مارس ۶۸ - دلایل و تبعات" مایلم که به دو ملاحظه اشاره کنم: 
نخست اینکه با کمال خوشبختی، معرفی این کتاب در شهر قلیبیه (در روز ۲۶ اوت ۲۰۲۱ در انجمن مراقبت از شهر) رقم می‌خورد، چرا که این شهر، زادگاه محمد بن جنات، شخصیت اصلی این کتاب است و در نتیجه، فرصتی برای اهالی قلیبیه است تا بیشتر با تاریخ این مبارز بزرگ شهرشان آشنا شوند. دومین ملاحظه نیز این است که من خود، فرزند الهاشمی الطرودی، یکی از سازمان دهندگان رخدادهای ۱۹۶۸ و فرزند حوریه بن جنات، خواهر محمد بن جنات هستم که در این کتاب، جزئیات و اطلاعات جدیدی را علاوه بر اسناد مهمی که از آن زمان ملاحظه کردم، یافتم و در نتیجه، برای من باعث افتخار است که این کتاب را معرفی کنم. 
کتاب و محتویات آن
این کتاب حاوی برنامه‌های نشستی است که در روز ۱۵ مارس ۲۰۱۸ در دانشکده علوم انسانی و اجتماعی تونس تحت عنوان جنبش دانشجویی ۱۹۶۸: ۵۰ سال بعد" برگزار شد. پیشنهاد این نشست را جناب آقای عبدالکریم قابوس و یکی از مبارزان تونسی به نام مرحوم صالح الزغیدی که یک ماه بعد از برگزاری این کنفرانس از دنیا رفت، ارائه کرده بودند. این ایده با استقبال و حمایت دانشکده علوم انسانی و اجتماعی و دفتر همکاری دانشگاهی مؤسسه روزا لوکزامبورگ مواجه شد.
کتاب حاضر که در سال ۲۰۲۰ با هماهنگی عبدالکریم قابوس به چاپ رسید و دفتر همکاری‌های دانشگاهی موسسه روزا لوکزامبورگ آن را منتشر کرد، دربردارنده متن سخنرانی‌ها و شهادت‌هایی است که در این نشست ارائه شد و علاوه بر آن، مجموعه گسترده‌ای از پیوست‌ها و اسناد به دو زبان عربی و فرانسه در آن آورده شده است. این کتاب که در دو بخش، یکی به زبان عربی در ۱۷۸ صفحه و دیگری به فرانسوی در ۱۹۵ صفحه منتشر شد، به سه فصل تقسیم شد که فصل اول، از متن سخنرانی‌های سه تن از پژوهشگران متخصص در تاریخ معاصر تشکیل شده است که تلاش کردند رخدادهای ۱۹۶۸ را در چارچوب تاریخی خود بررسی کنند. عناوین سخنرانی این سه نفر عبارت است از: "تونس پیش از محاکمه ۱۹۶۸"، توسط استاد الهادی جلاب مدیر آرشیو ملی، "جنبش مارس ۱۹۶۸ در دانشگاه تونس: دلایل و تبعات" توسط عبدالجلیل بوقره و "سیاست را در تونس آموختم" توسط خانم دکتر رشیده التریکی که در آن بر حمایت استاد و فیلسوف فرانسوی میشل فوکو از جنبش دانشجویی و تاثیر پذیری از آن در زمان تدریس در تونس سخن گفت.
فصل دوم این کتاب شامل ذکر خاطرات هفت تن از فعالان و برگزار کنندگان رخدادهای ۱۹۶۸ از جمله خمیس الشماری، صالح الزغیدی، هشام سکیک و دیگران است. سومین فصل نیز دربردارنده پرونده‌ها و پیوست‌هایی است که به متن کتاب افزوده شده است و نیز گزیده‌هایی از مجله پرسپکتیو و تصویری از شماره‌های مختلفی از روزنامه  Espoirکه دانشجویان حزب کمونیست تونس در پاریس منتشر می‌کردند، در آن آمده است و علاوه بر آن نشریه‌هایی در این فصل ارائه شده است که خود اسناد مهم و نادری به شمار می‌آیند. همچنین دو کتاب در این فصل ارائه شده است که عبارتند از: "کتاب سفید" که دانشجویان طرفدار قانون اساسی در ۲۵ مارس ۱۹۶۸ با موضوع پاسخ "طرفداران قانون اساسی" به گفتمان چپ منتشر کردند و کتاب دیگری که "حزب قانون اساسی" به قلم محمد الصیاح، "تاریخ‌نگار رسمی این حزب" منتشر کرد و در آن روایت بسیار دقیقی با تکیه بر تحقیق علیه دانشجویان و گزارش‌های پلیس به علاوه ترکیب هسته‌های سازمان‌های چپ در آن زمان (شامل مجله پرسپکتیو و حزب کمونیست تونس و همچنین حزب بعث) آمده است.
اهمیت این کتاب در تکیه بر شهادت‌های شفاهی و مستقیم مبارزانی است که در ایجاد آن رخدادها حضور داشتند و در چارچوب بخشی به آن رخدادها از طریق سخنرانی‌های ارزشمند و در ایجاد چارچوب دقیق تاریخی برای آن رخدادها نقش آفریدند. آنچه که در این کتاب مورد توجه قرار می‌گیرد، تکیه بر یک رویکرد چند بعدی است که نگاه‌های متنوعی در آن بیان شده‌اند، به طوری که می‌بینیم اهمیت صدای تاریخ‌نگار و مبارزی که در مجله پرسپکتیو قلم زد و افشاگری مبارز کمونیست و نگاه دانشجوی طرفدار قانون اساسی و استاد دانشگاه و حاشیه‌ها و پیوست‌هایی که در این کتاب ارائه شده است، از متن اصلی کتاب کمتر نیست، چرا که دربردارنده اسناد ارزشمندی است که رویکرد تنوع‌گرایی احزاب در آن متجلی می‌شود و همچنین نشریاتی در آن ارائه شده است که خواننده را قادر می‌سازد تا به فضای کلی که در آن زمان وجود داشت، وارد شود.
رخدادهای مارس ۱۹۶۸ در دانشگاه: بازتاب شرایط سیاسی عمومی در کشور 
این کتاب امکان پیگیری تحولات مارس ۱۹۶۸ در دانشگاه تونس را فراهم می‌آورد و نگاهی درباره دلایل و سیر تحولات و تبعات آن به دست می‌دهد و به آشنایی بیشتر با اوضاع داخلی و بین‌المللی در دهه ۱۹۶۰ فرا می‌خواند. در رابطه با اوضاع داخلی، آقای الهادی جلاب به تناقض بین اصلاحات اجتماعی و فکری کشور تازه استقلال یافته تونس و بر اساس آن، به استبداد سیاسی به ویژه پس از تلاش برای کودتا در سال ۱۹۶۲ و ممنوع شدن فعالیت حزب کمونیست در ژانویه ۱۹۶۳ و در نتیجه، تحمیل سلطه یک حزب بر نهادهای ملی مانند اتحادیه مشاغل و اتحادیه صنعت و تجارت به علاوه عدم وجود آزادی مطبوعات اشاره کرد، به طوری که آقای جلاب در صفحه ۲۹ این کتاب می‌گوید: "انقلاب واقعی که کشور استقلال یافته تونس در سال‌های اندکی انجام ‌داد، انقلاب اجتماعی و فکری بود و با سلطه کامل حکومت تونس بر جامعه در دوره پس از استقلال، جنبش‌های فکری سیاسی جوانان مبارز و دموکراتیک که به طور خاص در اتحادیه سراسری دانشجویان تونس و مبارزان جنبش چشم‌انداز (پرسپکتیو) سر بر آوردند. طبعاً این امر به ایجاد برخورد در دهه ۱۹۶۰ منجر می‌شد که به طور خاص در تحولات مارس ۱۹۶۸ شاهد آن بودیم. همچنین عبدالجلیل بوقره (ص ۳۲) به شرح دلایل تحولات مارس ۱۹۶۸ پرداخت و گفت: " مراجعه به اسناد رخدادهای آن دوره در دانشگاه تونس نشان می‌دهد که تنها طرف ایجاد کننده این تحولات "مجموعه مطالعات و فعالیت‌های سوسیالیستی تونس" بود که بیشتر به نام "جنبش پرسپکتیو" شناخته می‌شد. این جنبش یک جنبش جدید چپ است که مجموعه‌ای از دانشجویان تونسی در سال ۱۹۶۳ در پی اخراج از اتحادیه سراسری دانشجویان تونس، در فرانسه تاسیس کردند. این جنبش، ابتدا رویکردهای خود را اصلاح کرد و سپس با گذشت ۲ سال از استقرار اعضایش در تونس به یک جنبش انقلابی تبدیل شد که خواستار سرنگونی نظام و ایجاد تغییرات ریشه‌ای در تمامی زوایای کشور بود. حوادث مارس ۱۹۶۸ مناسبت خوبی برای تثبیت رویکرد جدید جنبش پرسپکتیو بود که در نتیجه مشکلات نظام بورقیبه و بازداشت محمد بن جنات یکی از اعضای این جنبش و محاکمه او و شکست کشورهای عربی در جنگ ژوئن ۱۹۶۷ و انقلاب فرهنگی در چین ایجاد شده در رابطه با فضای بین‌المللی نیز باید گفت که جنبش پرسپکتیو و چپ تونس به طور کلی در دوره‌ای رشد کردند که ویژگی برجسته آن، صعود موج آزادی خواهی ملی و بزرگ شدن جریان سوسیالیستی و رشد اردوگاه گروه‌های ملی گرا و ترقی خواهِ مخالف استعمار و امپریالیسم بود. در واقع، مبارزه با امپریالیسم، به منزله یک جهش در جنبش‌های دانشجویی به شمار می‌آمد که با انگیزه‌های سیاسی آشکاری سازماندهی می‌شد. نخستین مورد از این تحرکات در روز ۵ ژوئن ۱۹۶۷ و در پی شکست ناگهانی کشورهای عربی در برابر رژیم صهیونیستی بروز کرد و موجی از خشم گسترده را به وجود آورد به طوری که محمد بن جنات که یک دانشجوی وابسته به جنبش پرسپکتیو بود، در اعتراض به همکاری آمریکا و انگلستان با رژیم صهیونیستی و حمایت از این رژیم در جنگ با کشورهای عربی، تظاهراتی را به سمت سفارت این دو کشور به راه انداخت. در این تظاهرات بزرگ، تحولات خشن گسترده‌ای به وقوع پیوست که آتش آن دامن دارایی‌های یهودیان را گرفت و نظام تونس از آن رخدادها برای بازداشت مجموعه افرادی که محمد بن جنات در راس آنها قرار می‌گرفت، بهره برد. این شخصیت مبارز پس از محاکمه در دادگاه نظامی، با وجود تبرئه از اتهامات وارده، به ۲۰ سال زندان همراه با اعمال شاقه محکوم شد. طبعاً این یک حکم ظالمانه بود که با هدف ترساندن و ساکت کردن جنبش دانشجویی صادر شد. در پی صدور این حکم یک کمیته برای دفاع از بن جنات تشکیل شد که شامل ۴ عضو بود: دو عضو از جنبش پرسپکتیو شامل الهاشمی الطرودی و ابراهیم رزق الله و دو عضو از دانشجویان کمونیست شامل صالح الزغیدی و الصحبی الدنقزلی. وظیفه این کمیته، تهیه اعلامیه‌ها و کارت پستال‌هایی برای آگاهی بخشی و بسیج افکار عمومی به منظور فشار آوردن برای آزاد سازی بن جنات بود در همین چارچوب، کمیته دفاع از بن جنات روز ۱۵ مارس ۱۹۶۸ را به عنوان روز همبستگی با بن جنات اعلام کرد و همگان را به افزایش فشار بر حکومت برای آزاد سازی او فراخواند.
رخدادهای مارس ۱۹۶۸ و محاکمه دانشجویان در ماه سپتامبر و تبعات آن
تحرکات روز ۱۵ مارس با سازماندهی دانشجویی در خارج از چارچوب‌های اتحادیه سراسری دانشجویان تونس و رهبران آن آغاز شد. در پی برگزاری این اجتماع، نیروهای امنیتی و نیروهای امنیت موازی که شبه نظامیان وابسته به حزب سوسیالیست قانونی هستند، به میدان دانشگاه حمله کرده و دانشجویان دختر و پسر را زیر کتک گرفتند و ۲۵ نفر از آنها را دستگیر کردند. دانشجویان نیز دست به اعتراض زده و کمیته ۵ نفره‌ای را برای مذاکره با سرتیپ الشاذلی العیاری تشکیل دادند. اساتید دانشگاه نیز دست به اعتراض زده و همبستگی خود را با دانشجویان اعلام کردند و تعرض به حرمت دانشگاه از سوی نیروهای امنیتی را محکوم نمودند. در پی این امر، دانشجویان تصمیم گرفتند تا روز ۱۹ مارس دست به اعتصاب از تحصیل بزنند. اعتراض‌ها از فضای دانشگاه فراتر رفت و مدارس عالی و همچنین دبیرستان‌ها نیز به آن پیوستند. در برابر وخامت این اوضاع، وزیر محمود المسعدی تصمیم گرفت تا تعطیلی‌های بهار را به جلو بیاندازد، به طوری که در روز ۲۰ مارس دانشگاه‌ها تعطیل شوند تا اعتراضات متوقف گردد. در پی این شرایط، نظام تونس دست به دستگیری‌های گسترده‌ای در میان دانشجوها و اساتید زد و مسئولان بازجوئی تونس ۱۳۴ متهم را در بازداشت نگاه داشتند که ۹۰ تن از آنها وابسته به جنبش پرسپکتیو، ۱۴ تن از میان کمونیست‌ها و ۳۰ تن دیگر از میان بعثی‌ها بودند. گفتنی است این افراد دستگیر شده در معرض شدیدترین و وحشیانه‌ترین شکنجه‌ها قرار گرفتند که باور آن دشوار است برخی از مبارزان نیز مانند احمد بن عثمان الرداوی مدتی بعد خاطرات خود را مستند کردند. از جمله تبعات رخدادهای مارس ۱۹۶۸ محاکمه‌های دانشجویان دستگیر شده در ماه سپتامبر همین سال بود. نظام تونس یک دادگاه ویژه با عنوان "دادگاه امنیت کشور" را تشکیل داد که احکام آن قابل تجدید نظرخواهی نبود. در صفحه ۸۰ این کتاب به نقل از صالح الزغیدی درباره این محاکمه آمده است: «محاکمات در شرایط بسیار سختی برگزار شد. نکته عجیب این بود که یکی از اعضای کمیته مرکزی حزب حاکم به عضویت هیئت دادرسی منصوب شد که برای محاکمه مخالفان این حزب تشکیل شده بود و این بدان معنی است که نمایندگان حزب حاکم، مخالفان خود را محاکمه می‌کردند». دادگاه احکام خود را برای ۱۰۴ متهم چپ در روز ۱۶ سپتامبر ۱۹۶۹ صادر کرد که شامل جریمه‌های مالی و بیش از ۱۶ سال زندان می‌شد. در مجموع ۱۵۰ سال زندان برای این متهمان بریده شده بود. این محاکمه سبک جدیدی از محاکمه مخالفان را از آن تاریخ با تکیه بر دادگاه امنیت کشور که اختیارات تقریباً مطلق به آن داده شده بود و در جلسات دادرسی آن شروط محاکمه عادلانه رعایت نمی شد، پایه گذاری کرده بود. این امر به ایجاد فعالیت‌های حقوقی برای دفاع از حقوق بازداشت شدگان دامن زد و شرایطی را ایجاد کرد که در آینده به مبارزه برای حقوق بشر معروف شد و بدین شکل، در توسعه جنبش دموکراتیک در تونس سهیم گشت. در اینجا رشید مشارک در شهادت خود می‌نویسد (ص ۹۳) «با وجود همه مشکلاتی که وجود داشت، این تجربه یک تجربه مبارزاتی بی‌نظیر بود و از ۵۰ سال گذشته، آغازی بر اندیشه دموکراسی حقوقی ایجاد کرد». مصطفی التلیلی در سخنرانی افتتاحیه خود در نشست مذکور درباره تاثیر ارزش‌ها و اصولی که در مارس ۱۹۶۸ مطرح شد گفت: «می‌توان اعتراف کرد که نسل‌هایی که یکی پس از دیگری به دانشگاه تونس وارد شدند و تحت تاثیر ارزش‌ها و اصول مطرح شده در مارس ۱۹۶۸ قرار گرفتند انگیزه بالایی برای فعالیت سیاسی و اتحادیه‌ای و حقوقی در کشور از خود نشان دادند. این مرحله با فرهنگ نخبگان سیاسی با رویکردهای مختلف و موقعیت‌های متفاوتی همراه بود و باعث شد که کسانی که قدرت تصمیم گیری در مدیریت و در احزاب سیاسی (حزب حاکم و گروه‌های مخالف) و فعالیت اتحادیه‌ای و همچنین در میدان فرهنگی و هنری را در اختیار دارند، به اشکال مختلف مواضع خود را در سایه ارزش‌ها و اصول ترقی خواهانه، الهام بگیرند که مارس ۱۹۶۸ نقش محوری در این مسئله داشت». 
این کتاب بر دوره مهمی از تاریخ تونس سایه می‌افکند که نخبگان دانشجویی نقش بزرگی در آن ایفا، و تلاش کردند تا اصول آزادی، دموکراسی و عدالت اجتماعی را در تونس بگسترانند. اما این تلاش‌ها کنار زده شد و عاملان آن در معرض سرکوب و شکنجه‌های گسترده قرار گرفتند. امروز با گذشت سال‌ها از انقلاب ۲۰۱۱، این سخن الهاشمی الطرودی را به یاد می‌آورم که گفت: «همزمان که فصل‌های انقلاب تونس را دنبال می‌کردیم، احساس کردیم که رویای آزادی دیگر به اندازه نخبگان محجور نیست، بلکه به اندازه همه مردم محجور است».
ملاحظه: این معرفی در روز ۲۶ اوت ۲۰۲۱ در جریان یک برنامه فرهنگی در رابطه با تعدادی از اعلامیه‌های مربوط به تاریخ جریان چپ تونسی (با موضوع آغاز فعالیت کمونیست‌ها در تونس) ارائه شد. این برنامه به همت انجمن مراقبت از شهر و با همکاری آزمایشگاه میراث، دانشکده ادبیات و هنرها و علوم انسانی و منابع و دفتر همکاری دانشگاهی مؤسسه روزا لوکزامبورگ برگزار شد.

https://ar.lemaghreb.tn/%D۸%AB%D۹%۸۲%D۸%A۷%D۹%۸۱%D۸%A۹-%D۹%۸۸-%D۹%۸۱%D۹%۸۶%D۹%۸۸%D۹%۸۶/item/۵۱۴۱۹-%D۸%A۵%D۸%B۵%D۸%AF%D۸%A۷%D۸%B۱%D۸%A۷%D۸%AA-%D۹%۸۱%D۹%۸A-%D۹%۸۳%D۸%AA%D۸%A۷%D۸%A۸-%D۸%AC%D۹%۸۵%D۸%A۷%D۸%B۹%D۹%۸A-%D۹%۸۵%D۹%۸۶-%D۸%AA%D۹%۸۶%D۸%B۳%D۹%۸A%D۹%۸۲-%D۸%B۹%D۸%A۸%D۸%AF-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۹%۸۳%D۸%B۱%D۹%۸A%D۹%۸۵-%D۹%۸۲%D۸%A۷%D۸%A۸%D۹%۸۸%D۸%B۳-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۸%AD%D۸%B۱%D۹%۸۳%D۸%A۹-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۸%B۷%D۹%۸۴%D۸%A۷%D۸%A۸%D۹%۸A%D۸%A۹-%D۹%۸۱%D۹%۸A-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۸%AC%D۸%A۷%D۹%۸۵%D۸%B۹%D۸%A۹-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۸%AA%D۹%۸۸%D۹%۸۶%D۸%B۳%D۹%۸A%D۸%A۹-%D۹%۸۵%D۸%A۷%D۸%B۱%D۸%B۳-۶۸-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۸%A۳%D۸%B۳%D۸%A۸%D۸%A۷%D۸%A۸-%D۹%۸۸-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۸%AA%D۸%AF%D۸%A۷%D۸%B۹%D۹%۸A%D۸%A۷%D۸%AA