نویسندگان: پلامن تونچف[۱] و آنجلوس بنتیس[۲]

سازمان روابط اقتصادی بین‌المللی[۳]، آتن

رویکرد چین به قدرت نرم در یونان

قدرت نرم چین در یونان اساساً آمیزه‌ای از کشورداری اقتصادی و دیپلماسی فرهنگی است. با اینکه قدرت اقتصادی این غول آسیایی چندان مطابق با تعریف جوزف نای[۴] از قدرت نرم نیست، بیانگر بخش بزرگی از وجهه کلی مثبتی است که طی تقریباً پانزده سال گذشته پکن ماهرانه در یونان به وجود آورده است. یونان که بیش از ده سال در گرداب بحران مالی و اقتصادی شدیدی فرو رفته بود، چین را منبع ارزشمندی از سرمایه جهت سرمایه‌گذاری و گاهی متحد سیاسی قدرتمندی می‌دانست. سرمایه‌گذاری وسیع شرکت خوشه‌ای چینی کاسکو[۵] در بند پیرئوس[۶] پروژه‌ای بسیار چشمگیر در چهارچوب راهبرد ابتکار کمربند و جاده[۷] به‌رهبری چین، است. دولت‌های متوالی یونان در پی جذب سرمایه‌گذاری چین و در عین حال، افزایش حجم صادرات یونان به بازار گسترده چین بوده‌اند.[۸]

عنصر دوم در پیشبرد قدرت نرم چین – دیپلماسی فرهنگی – ویژگی بارزِ همیشگی سیاست‌های پکن در روابط خود با آتن بوده است. چین همواره به حس خاصی از حسن‌تفاهم یا حتی خویشاوندی فرهنگی میان دو کشور اشاره کرده است. در واقع، پکن در حال ترویج روایتی از برادری فرهنگی میان چین و یونان بوده است. برای مثال، طی سفر دولتی رئیس‌جمهور چین، شی جین پینگ[۹]، به یونان در نوامبر ۲۰۱۹، رسانه‌های چین توافق او را با رئیس‌جمهور وقت یونان، پروکوپیس پاولوپولوس[۱۰]، «برای کمک به حکمت تمدن‌های باستانی شرق و غرب جهت ایجاد جامعه‌ای با آینده مشترک برای بشریت» ستودند.[۱۱]

بازی‌های المپیک ۲۰۰۴ و ۲۰۰۸ که به‌ترتیب، در آتن و پکن برگزار شدند، موقعیت‌های بسیاری را برای سفرهای دوجانبه و تبادل تخصص‌های مرتبط فراهم ساختند. از سپتامبر ۲۰۰۷ تا سپتامبر ۲۰۰۸ «سال فرهنگی یونان در چین» اعلام شد. همین اواخر، سال ۲۰۱۷ سال مبادلات و همکاری‌های فرهنگی میان یونان و چین در صنایع خلاق بود. از این گذشته، سال ۲۰۲۱ را سال فرهنگ و گردشگری یونان-چین می‌نامند.

به دستور پکن، آتن در آوریل ۲۰۱۷ میزبان نخستین کنفرانس وزیران کشورهای دعوت‌شده به باشگاهی معروف به «انجمن تمدن‌های باستانی[۱۲]» (ACF) بود.[۱۳] دومین دوره این نشست سالانه در جولای ۲۰۱۸ در بولیوی و دیگری در سپتامبر ۲۰۱۹ در پکن برگزار شد. قرار است پرو میزبان چهارمین نشست باشد، اما به‌دلیل بیماری فراگیر کووید-۱۹ در حال حاضر مشحص نیست که ساختار نشست به چه صورت خواهد بود و آیا تشکیل می‌شود یا خیر.

از آنجا که شهروندان یونان همان ‌گونه که انتظار می‌رود به تاریخ و فرهنگ غنی کشور خود افتخار می‌کنند، ابتکارعمل‌های مربوطه به‌راحتی به تیتر نخست روزنامه‌ها بدل می‌شود و به‌خوبی موردپسند عموم مردم یونان قرار می‌گیرد. احتمال دارد که تصویرسازی‌های ذهنی از یک دوران باستانی شکوهمند یونان و چین را حقیقتاً، اما به ‌روش‌های بسیار متفاوتی، به‌ هم پیوند دهد. درمورد یونان، به نظر می‌رسد نگاه خاطره‌انگیزی به گذشته‌ای پرافتخار و القاء غرور ملی است که پس از یک دهه رکود شدید بسیار موردنیاز است. برای مثال، شی ژی چن[۱۴]، مدیر اجرایی مؤسسه راهبرد یک کمربند و یک جاده در دانشگاه چین‌هوآ[۱۵]، رسماً اظهار می‌دارد که «نه آمریکا و نه اتحادیه اروپا، نمی‌توانستند بدون سنت یونانی[۱۶] مبانی سیاسی متعالی، پایدار و پیشرفته خود را ایجاد کنند».[۱۷] این تنها نمونه‌ای از اظهارات متملقانه بی‌شمارِ مقامات چین است که هیچ فرصتی را برای تأکید بر شکوه تمدن باستانی یونان از دست نمی‌دهند، افزون بر تبلیغ آنچه که خویشاوندی معنوی میان دو کشور می‌دانند – و آنگاه این را انگیزه‌ای بدیهی برای همکاری نزدیک چین و یونان در دوران امروزی معرفی می‌کنند.

یکی از ابزارهای استاندارد پکن در زمینه قدرت نرم ترویج فرهنگ چین از طریق مؤسسات کنفوسیوس[۱۸] است که در حال حاضر سه تا از آن‌ها به میزبانی دانشگاه اقتصاد و تجارت آتن[۱۹]، دانشگاه ارسطوی تسالونیکی[۲۰] و دانشگاه تسالی[۲۱] در یونان وجود دارد. هدف از تفاهم‌نامه‌ای که طی سفر رئیس‌جمهور چین، شی، در نوامبر ۲۰۱۹ به امضا رسید ساخت مرکزی برای مطالعات چین به‌عنوان اقدام مشترک بنیاد لاسکاریدیس یونان[۲۲] و آکادمی علوم اجتماعی چین[۲۳] (CASS) است، اگرچه هنوز به‌طور کامل عملیاتی نشده است. در حال حاضر، تبادلات میان مؤسسات آموزشی چین و یونان محدود است، اما برنامه دولت یونان این است که در سال‌های آینده، دانشجویان خارجی بسیاری را، از جمله از چین، جذب کند.[۲۴] هم‌زمان، دانشگاه اژه[۲۵] دوره‌های آنلاینی برای زبان چینی راه‌اندازی کرده است. در صنعت فیلم‌سازی، یکی از دیپلمات‌های یونان اثر مشترکی را کارگردانی کرده است[۲۶] و گزارش‌هایی در زمینه سایر فعالیت‌های مشترک پیش رو وجود دارد.

با اینکه سرمایه‌گذاران چینی مالک هیچ‌یک از رسانه‌های خبری یونان نیستند، مقامات چین محتاطانه می‌کوشند وجهه مثبتی از این کشور را در رسانه‌های یونان تبلیغ کنند. در ماه مه ۲۰۱۶، چین و یونان تفاهم‌نامه‌ای را در زمینه همکاری دائمی میان خبرگزاری‌های دولتی‌شان امضا کردند: خبرگزاری آتن-مقدونیه[۲۷] (AMNA) و خبرگزاری شین‌هوآ[۲۸].[۲۹] در نوامبر ۲۰۱۹، یادداشت تفاهمی میان تلویزیون دولتی یونان[۳۰] و اداره کل ملی رادیو و تلویزیون چین[۳۱] (NRTA) به امضا رسید. نسخه انگلیسی روزنامه یونانی کاتیمرینی[۳۲] اغلب گزارش‌های منتشرشده درخبرگزاری شین‌هوآ را چاپ می‌کند.[۳۳] روزنامه چینی‌زبان چاینا گریس تایمز[۳۴] ، که از سال ۲۰۰۵ در آتن منتشر می‌شود، مانند چند نمایه فیس‌بوک که دنبال‌کردن آن‌ها نسبتاً محدود است، محتوای مناسب چین منتشر می‌کند. جامعه چین در یونان بیشتر به‌واسطه خریداران املاک و دارندگان ویزای طلایی در حال گسترش است، با این حال، محدودیت‌های سفر ناشی از  بیماری فراگیر یادشده این روند را در سال ۲۰۲۰ متوقف کرد.

دیدگاه مردم یونان درمورد چین

مطالعه صورت‌گرفته در سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد که تصوراتی که تا آن زمان در یونان نسبت به چین وجود داشت حاصل ترکیبی از چهار روایت متفاوت و تا حدی متناقض بود: (۱) این عقیده که چین همچنان کشوری در حال توسعه است که با وجود پیشرفت‌های چشمگیری که در دهه‌های اخیر داشته، با چالش‌های اجتماعی-اقتصادی قابل‌توجهی روبه‌روست؛ (۲) این تلقی که نظام استبدادی چین حقوق شهروندان خود را به‌طور کامل محترم نمی‌شمارد؛ (۳) نگرشی نسبتاً «معاملاتی» که امیدوار است چین بتواند در جریان بحران مالی طولانی‌مدت یونان حامی مالی و متحد بالقوه این کشور در مقابل طلبکارهای بدنام اروپای غربی باشد؛ و (۴) تصویر مبهمی از تمدنی به ‌شکوهمندی تمدن یونان و احتمالاً از یک «خویشاوندی» فرهنگی[۳۵]. یونان هنوز از بحران مالی خارج نشده است، بحرانی که این انتظار را ایجاد کرده که شایدچین بتواند متحد کارآمدی باشد، با این حال، به‌تازگی نگرش یونان نسبت به شرکای غربی به‌طرز آشکاری مثبت‌تر شده است. به‌علاوه، نظرسنجی‌های اخیر حاکی از این است که بدگمانی جامعه یونان نسبت به چین و فعالیت‌های آن در این کشور افزایش یافته است.

خویشاوندی فرهنگی میان این دو کشور بسیار تبلیغ و به آن اشاره می‌شد، اما در پی بیماری فراگیر کووید-۱۹، این اشاره‌ها جای خود را به دعوت پکن برای اقدام مشترک درمورد پیامدهای بحران پیش‌آمده در حوزه سلامت داد. لفاظی رسمی چین مبنی بر این است که این دو کشور در جریان همه‌گیری موردنظر در کنار یکدیگر به فعالیت می‌پردازند و اینکه این همکاری انگیزه بیشتری برای روابط دوجانبه فراهم می‌سازد.[۳۶] درست است که موارد اهدایی چین دولت یونان را وادار به بیان اظهارات مثبتی کرده است، اما این موارد تنها بخش کوچکی از حجم کلی تجهیزات پزشکی‌ای هستند که اهداکنندگان یونانی از چین خریده و به نظام ملی سلامت یونان تحویل داده‌اند.[۳۷] در ۱۳ مارس ۲۰۲۰، چین سمیناری پیرامون تبادل تجربیات در زمینه مبارزه با این بیماری فراگیر در چهارچوب هیئت ۱+۱۷ تشکیل داد که نماینده وزارت بهداشت یونان نیز در آن حضور داشت.[۳۸] از این گذشته، تنها چهار کشور اروپایی در «کنفرانس همکاری بین‌المللی کمربند و جاده: با همبستگی علیه کووید-۱۹» در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۰ شرکت کردند که یونان یکی از آن ها بود، سه کشور اروپایی دیگر مجارستان، صربستان و بلاروس بودند.[۳۹]

روی هم رفته، مقامات یونان به تلاش‌های مداوم چین در اتخاذ طرح‌هایی پیرامون این بیماری فراگیر و معرفی خود به‌عنوان ذی‌نفع جهانی وظیفه‌شناس واکنش مثبت نشان می‌دهند. اما فضای کلی جامعه چندان دوستانه نیست. عموم مردم تا حد زیادی موارد اهدایی چین را اقداماتی برای کنترل آسیب از سوی پکن تلقی می‌کنند.[۴۰] با توجه به اظهارات ۴۴ درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی آوریل ۲۰۲۰ مبنی بر اینکه چین مسئول این همه‌گیری و شیوع کووید-۱۹ است[۴۱]، بسیاری از شهروندان یونان ، چین را مسئول این بیماری فراگیر می‌دانند. در آگوست ۲۰۲۰، ۹۷ درصد از پاسخ‌دهندگان یونانی اظهار داشتند که ویروس نوظهور کرونا در ابتدا در چین شناسایی شد و ۴۵ درصد بر این عقیده بودند که مقامات چین پزشکانی که موارد اولیه را گزارش دادند مجازات کرده بودند.[۴۲]  شواهد نقل‌شده در رسانه‌های اجتماعی مؤید جوّ منفی جامعه است.

تا زمانی که انتخابات سراسری در جولای ۲۰۱۹ برگزار شد، دولت توده‌گرای ائتلاف چپ رادیکال[۴۳]  ([۴۴]SYRIZA) در پی این بود که گشودن باب ارتباط خود با چین را ابزاری برای نشان‌دادن احساسات ضدغربی خود قرار دهد. دولت فعلی مردم‌سالاری نوین[۴۵] متمایل به راست بهبود وضعیت اقتصادی را در اولویت قرار می‌دهد و پکن را شریک اقتصادی ارزشمندی قلمداد می‌کند، اما بیشتر طرفدار غرب و در رابطه با مدل سیاسی استبدادی چین محتاط‌ است. در حوزه‌های تجاری چند نوع دیدگاه نسبت به چین وجود دارد. کشتی‌داران یونان به‌طور معمول با چین، به‌عنوان یکی از مشتریان عمده ناوگان تجاری بزرگ یونان، ارتباط نزدیکی دارند. شرکت‌های کوچک و متوسط اشتیاق خاصی به آینده سرمایه‌گذاری چین نشان نمی‌دهند و حتی ممکن است در این باره احساس خطر کنند، همچنان که در رابطه با منطقه وسیع بندر پیرئوس صادق است. جامعه دانشگاهی یونان در اظهار نظر پیرامون شرایط همکاری با این غول آسیایی بیش از پیش محتاط است. اندک دیدگاه‌های خوش‌بینانه‌ای که در میان پژوهشگران یونانی وجود دارد ممکن است ناشی از ملاحظات ایدئولوژیکی یا برنامه‌های شخصی و مشوق‌هایی باشد که حامیان چینی ارائه می‌دهند. پوشش خبری رسانه‌های یونان در رابطه با چین از تعادل نسبی برخوردار است.

بازگشت ژئوپلیتیک، هم در سطح جهانی و هم در همسایگی یونان، عامل تعیین‌کننده کلیدی در تغییر نگرش یونان نسبت به چین طی چند سال گذشته بوده است. این امر سبب آشتی میان آتن و شرکای غربی‌اش، به‌ویژه آمریکا، شده است. دولت فعلی یونان کاملاً از بن‌بست میان آمریکا و چین آگاه است، اما مهم‌تر از همه این است که نیاز دارد متحدانی قدرتمند از آن در برابر ترکیه حمایت کنند، ترکیه‌ای که در همسایگی یونان قرار دارد، پیش‌بینی‌ناپذیر است و همواره متخاصم‌تر می‌شود.

تفاهم‌نامه همکاری دفاعی متقابل میان یونان و آمریکا که در اکتبر ۲۰۱۹ تمدید شد و بهبود یافت، مسلماً در بحبوحه تنش‌های روزافزون در دریای اژه و مدیترانه شرقی به نخبگان سیاسی و مردم یونان به یکسان اطمینان دوباره‌ می‌دهد. در مقابل، چین هیچ نقشی در این مسئله ژئوپلیتیکی ایفا نمی‌کند: نه‌تنها ضامن یا تأمین‌کننده امنیت نیست، بلکه مصرف‌کننده امنیت نیز هست، تنها علاقه‌مند به پیگیری اهداف اقتصادی خود در منطقه است و پیشقدم‌شدن در مسائل امنیتی را به کنشگران دیگر واگذار می‌کند.[۴۶]

دولت فعلی یونان با جدیت در پی سرمایه‌گذاری خارجی از سوی چند کشور دیگر است. علاوه بر این، از سال ۲۰۱۷، سرمایه‌گذاران آمریکایی بار دیگر در یونان بسیار دیده شده‌اند، برای مثال، در حوزه‌های کشتی‌سازی، زیرساخت‌های گاز طبیعی مایع[۴۷] (LNG)، فناوری‌های پیشرفته، املاک و غیره. مقاله‌ای نوشته مشترک سفیر آمریکا در یونان و وزیر توسعه و سرمایه‌گذاری یونان که به‌تازگی در ستون آزاد مطبوعات به چاپ رسیده این تحولات را موردتأکید قرار می‌دهد.[۴۸] در نتیجه، چین به‌عنوان دریای بالقوه وسیعی از سرمایه برای سرمایه‌گذاری به‌تدریج مزیت رقابتی اصلی خود را از دست می‌دهد و در عین حال که همچنان شریک اقتصادی عمده‌ای محسوب می‌شود، دیگر آن را تنها شریک اقتصادی نمی‌دانند.

اثربخشی قدرت نرم چین در یونان

شایان ذکر است که یونان آن «گرگ مبارز[۴۹]» مردم‌سالاری چین را ندیده که تعدادی از کشورهای دیگر عضو اتحادیه اروپا را خشمگین کرده است. با وجود این، کشورداری اقتصادی و دیپلماسی فرهنگی که دو عنصر اصلی رویکرد قدرت نرم چین در رابطه با یونان هستند، به‌دلایل زیر، نتایج چشمگیری به دنبال نداشته‌اند:

- چین و یونان همچنان پیرامون همکاری‌های اقتصادی خود بحث‌وگفتگو می‌کنند، در عین حال، حجم سرمایه‌گذاری چین انتظارات اولیه را برآورده نساخته و کشمکش‌هایی در رابطه با پروژه اصلی چین در پیرئوس وجود دارد.

-  اینکه دیپلماسی فرهنگی پیش‌کنشگرانه[۵۰] چین اساساً ابزاری برای پیشبرد فعالیت‌های اقتصادی و سیاسی پکن در یونان به‌عنوان دروازه مهمی به اروپاست، هرچه بیشتر به اثبات می‌رسد. شاید این راهبردی مشروع باشد، اما شتاب «رفتارهای متملقانه» چین  و نظریه «خویشاوندی فرهنگی» در حال کاهش است.

تا همین اواخر، جامعه و نخبگان یونان دیدگاه نسبتاً مثبتی به چین داشتند،[۵۱] اما این روند در حال تغییر است – در حال حاضر، تصوری که از روابط نزدیک چین و یونان وجود داشت به‌طرزی فراگیر فروکش کرده است و تنها حوزه‌های خاصی از همکاری اقتصادی نظیر حمل‌ونقل و، به‌طور خاص، کشتی‌رانی را در بر می‌گیرد. از این گذشته، تحولات گسترده‌تر موجب آسیب به وجهه چین شده است. لفاظی‌های پکن در رابطه با جنبه انسان‌محور و مهم سیاست خارجی خود و ترویج صلح جهانی، در بحبوحه بیماری فراگیر کووید-۱۹، برای بسیاری از ذی‌نفعان یونانی پوچ به نظر می‌رسد. چالش‌های ژئوپلیتیک نیز نشان‌دهنده حمایت محدودی است که، در  صورت وجود، یونان می‌تواند از چین انتظار داشته باشد. تمام این عوامل از گرایش به چین و اثربخشی راهبرد قدرت نرم آن در یونان می‌کاهد.