مقدمه

دایت ملی (کوکای یا مجلس ملی) از مجلس نمایندگان (شوگیین) - مجلس سفلی - و مجلس مشاوران (سانگین) - مجلس علیا - تشکیل شده است. جلسات عمومی هر دو مجلس برای عموم آزاد است. مجلس نمایندگان دارای 465 عضو (حداقل سن 25 سال) است که برای یک دوره چهار ساله انتخاب می شوند - 289 نفر از آنها از حوزه های انتخابیه تک کرسی و 176 نفر با نمایندگان نسبی انتخاب می شوند. اگرچه دو مجلس اختیارات قانونگذاری مشترک دارند، اما مجلس نمایندگان در روند قانونگذاری برتری پیدا میکند، زیرا می تواند پیش نویس قانون رد شده توسط مجلس مشاوران را با اکثریت دو سوم به قانون تبدیل کند. همچنین قدرت اتخاذ تصمیم نهایی در مورد بودجه و تصویب معاهدات بین المللی را دارد. کابینه می تواند مجلس نمایندگان را منحل کند.

مجلس مشاوران متشکل از 245 عضو (حداقل سن 30 سال) است که برای یک دوره شش ساله انتخاب می شوند - 147 نماینده با رای مستقیم مردم انتخاب می شوند و 98 نماینده نیز از سوی احزاب و به تناسب میزان آرایی که در انتخابات سراسری کسب می کنند، معرفی می شوند. دوره مجلس مشاوران شش سال است و هر سه سال با برگزاری انتخابات، نیمی از اعضای آن تجدید می شود و برخلاف مجلس نمایندگان، از سوی کابینه قابل انحلال نیست.

مجلس مشاوران (مجلس علیا) و مجلس نمایندگان (مجلس سفلی) مستقل از یکدیگر هستند. اراده قوه مقننه، اساساً شامل توافق متقابل دو مجلس است. در مورد مسائل بودجه، معاهدات و تعیین نخست وزیر، مجلس نمایندگان برتری دارد. یعنی اگر دو نهاد به تصمیمات متفاوتی برسند و آن اختلافات در سطح کمیته ی کنفرانس بین پارلمانی حل نشود، تصمیم مجلس نمایندگان به خواست دیت ملی( قوه مفننه) تبدیل می شود. مذاکرات در مورد بودجه ابتدا در مجلس نمایندگان انجام می شود.

همانطور که بیان شد، گرچه دو مجلس اختیارات قانونگذاری مشترک دارند، مجلس نمایندگان در روند قانونگذاری برتری دارد و این اختیار را دارد که تصمیم نهایی در مورد بودجه و تصویب معاهدات بین المللی را اتخاذ کند. تغییرات در محیط ژئوپلیتیک منطقه ای و ساختار جمعیتی کشور، بحث هایی را در مورد موضوعاتی مانند بازنگری در اصل 9 قانون اساسی « بند صلح طلبانه» و توزیع کرسی ها در میان حوزه های انتخاباتی برانگیخته است.

1. مجلس مشاوران، نمایندگی از تنوع کشور

آخرین انتخابات میان‌دوره‌ای برای مجلس مشاوران که در ژوئیه 2019 برگزار شد، سهم تاریخی بالایی در انتخاب اعضای زن داشت. همچنین اولین قانون‌گذارِ مردِ همجنس‌گرا و دو عضو دارای معلولیت شدید (یکی مبتلا به اسکلروز جانبی آمیوتروفیک و یکی با فلج مغزی) - هر دو متعلق به Reiwa Shinsengumi، حزب کوچکی هستند که چند ماه قبل از انتخابات توسط یاماموتو تارو، بازیگر سینما و سیاستمدار(سلبریتی سیاستمدار) تأسیس شد و کرسی خود را از دست داد. این نتایج ممکن است به تغییر نگرش در ژاپن اشاره داشته باشد. جایی که افراد ناتوان مدت‌هاست که از دید عموم، دور نگه داشته شده‌اند.

نکته مهم اینکه، میزان مشارکت در همین انتخابات (ژوئیه 2019)، دومین پایین‌ترین میزان در دوره ی پس از جنگ بود یعنی 48.8 درصد. در اولین مشارکت کم سابقه ی زیر 50 درصد در سال 1995 و به میزان 44.5 درصد بود. همچنین، میزان مشارکت سیاسی در آخرین انتخابات مجلس نمایندگان، در سال 2017 هم، دومین پایین‌ترین میزان مشارکت در دوره پس از جنگ جهانی دوم بود (53.7 درصد، کمی بالاتر از رکورد پایین 52.7 درصد، در انتخابات پیشین  2014). انتخابات 2017، اولین انتخابات، پس از کاهش سن رای گیری از 20 به 18 سال بود.

2. حوزه های انتخاباتی و مسئله برابری میان انتخاب کنندگان ژاپنی

طبق اصل توزیع کرسی‌ها در میان استان‌ها در مجلس نمایندگان، ابتدا باید به هر یک از 47 استان، یک کرسی داده شود، سپس بقیه کرسی‌ها بر اساس تفکیک جمعیت، تقسیم شود. با این حال، چندین بار دیوان عالی در مورد اختلافات زیاد در وزن آرا بین حوزه های انتخابیه در انتخابات مجلس نمایندگان و مشاوران، حُکم داده و آن را «در حالت مغایر با قانون اساسی» اعلام کرده است. زیرا این اختلاف از 100 درصد فراتر رفته است. به عبارت دیگر، رای داده شده در کم جمعیت ترین حوزه ی انتخاباتی، بیش از دو برابر وزنِ رای داده شده در پُرجمعیت ترین حوزه ی انتخابیه است. با این حال، دادگاه، نتایج انتخابات را باطل نکرد. در سال 2016، مجلسین(دایت ملی)، قانون انتخابات عمومی را اصلاح کرد. از جمله اینکه؛ 10 کرسی از مجلس نمایندگان را حذف و برخی از حوزه های انتخاباتی را دوباره ترسیم کرد. پس از انتخابات مجلس مشاوران در سال 2016، به منظور اصلاح اختلاف وزن رأی بین پُرجمعیت ترین و کم‌جمعیت‌ترین حوزه‌های انتخاباتی، برخی از حوزه‌های انتخابیه در یکدیگر ادغام شدند. قرار است روش جدیدی برای توزیع کرسی ها بر اساس سرشماری سال 2020 معرفی شود تا حداقل اختلاف در وزن آرا کاهش یابد.

3. رابطه بین قوه مقننه(دایت ملی ) و کابینه

کابینه به طور جمعی در قبال قوه مقننه مسئول است و حداقل نیمی از وزرای کابینه باید اعضای پارلمان باشند. پارلمان از بین اعضای خود، نخست وزیر را انتخاب می کند. در حالی که کابینه قدرت انحلال مجلس نمایندگان را دارد، مجلس نمایندگان، حق ارائه(تایید) و رأی عدم اعتماد به اعضای کابینه را دارد. همانطور که بیان شد، نخست وزیر از میان اعضای پارلمان و با رای آن تعیین می شود. هیأت وزیران در اعمال قدرت اجرایی مجموعاً در قبال پارلمان مسئول است. اگر مجلس نمایندگان قطعنامه عدم اعتماد را تصویب کند، یا مجلس نمایندگان باید منحل شود یا کابینه به طور دسته جمعی استعفا دهد. چنین سیستمی که در آن کابینه یا قوه مجریه، وابسته به حمایت دایت ملی یا قوه مقننه باشد، سیستم کابینه پارلمانی نامیده می شود.

4. رابطه قوه مفننه و قوه قضائیه

قوه قضائیه این اختیار را دارد که مطابقت قوانین وضع شده توسط قوه مفننه را با قانون اساسی تعیین کند. قوه مفننه این قدرت را دارد که مراحل استیضاح را برای برکناری قاضی از دادگاه آغاز کند.

5. رابطه بین قوه مقننه و امپراتور

امپراتور هیچ قدرتی در مورد مسائل حکومت ملی ندارد. انعقاد مجالس، اعلان قوانین، انحلال مجلس نمایندگان( سفلی) و سایر اقدامات از این قبیل به صورت اسمی توسط امپراتور و بر اساس توصیه و موافقت کابینه انجام می شود.

6. عملکردهای قوه مقننه

6-1. سازماندهی مجلس

جلسات عمومی بر اساس دستورکاری که تاریخ و زمان جلسه و همچنین موضوعات مورد بحث در جلسه عمومی آن روز و ترتیب آنها را بیان می کند، انجام می شود.

6-2. تعیین نخست وزیر

انتخاب رئیس و نایب رئیس با رای مخفی انجام می شود. اعضای مجلس نام نامزدی را که می خواهند به او رای دهند در برگه رای می نویسند و آن را همراه با یک کارت چوبی که در محل او ارائه شده است ارائه می دهند.

تعیین صندلی ها، تعیین یا تمدید مدت جلسه، انتخاب اعضا و روسای کمیته های دائمی، انتخاب  اعضای شورای مشورتی اخلاق سیاسی، تشکیل کمیته های ویژه از دیگر اقدامات مهم برای سازماندهی پارلمان است.

6-3. سخنرانی وزرای کشور و جلسه پرسش و پاسخ

تعیین نخست وزیر با رأی علنی در هر مجلس انجام می شود. در یک رای گیری باز، اعضا نام نامزدی را که می خواهند به او رای دهند و همچنین نام خود را می نویسند و آن را ارسال می کنند. پس از تشکیل مجلسین، جلسه ی عمومی در هر مجلس برگزار و مجلس سازماندهی می شود. در ادامه، مراسم افتتاحیه برگزار می شود. سپس، وزرای کشور در یک جلسه عمومی در هر دو مجلس سخنرانی می کنند.

در یک جلسه عادی، نخست وزیر در مورد سیاست های کلی سخنرانی می کند و همچنین وزیر امور خارجه، وزیر دارایی و وزیر کشور و مسئول سیاست های اقتصادی و مالی سخنرانی می کنند. در یک جلسه ویژه یا فوق‌العاده، معمولاً نخست‌وزیر( سخنرانی سیاسی) و در صورت لزوم سایر وزیران کشور نیز سخنرانی می‌کنند. پس از این سخنرانی ها، اعضا از طرف گروه سیاسی خود سوالاتی (استیضاح) می پرسند و نخست وزیر و سایر وزرای کشور پاسخ می دهند.

6-4. تشریح لوایح و جلسه پرسش و پاسخ در مورد لوایح و تدابیر مهم

زمانی که، اعضای پارلمان لایحه را ارائه کرده اند- در صورتی که لایحه توسط نمایندگان مجلس ارائه شده باشد -کمیته قوانین و مقررات باید آن را ضروری تشخیص دهد. اگر لایحه توسط کابینه ارائه شده باشد، وزیر مورد نظر کشور، باید هدف لایحه را توضیح دهد. سپس سؤالاتی در مورد صورتحساب یا هزینه های آن مطرح می شود.

6-5. بررسی لوایح

لوایحی (لوایح قانونی، بودجه، معاهدات بین‌المللی و غیره) که بررسی‌های  آن توسط کمیته مربوط به آنها تکمیل شده است به جلسه عمومی ارائه می‌شوند. در جلسه علنی، پس از اعلام دستور جلسه، رئیس کمیته گزارشی از روند بررسی لایحه و نتایج مذاکرات کمیسیون ارائه می کند. در مواقعی پس از پرسش و بحث، رأی گیری صورت می گیرد.

سه روش برای رای گیری وجود دارد: شفاهی (پرسیدن با صدای بلند که آیا اعتراضی وجود دارد)، ایستاده (از موافقان لایحه خواسته می شود تا پای صندوق رای بیایند) و رای باز (رای گیری در جایی که نام رای دهنده درج شده است). در مجلس مشاوران، رای گیری معمولاً با استفاده از سیستم دکمه ای(فشار دادن دکمه الکترونیکی تایید یا مخالفت) انجام می شود.

از رای علنی برای بودجه ملی و سایر لوایح مهم استفاده می شود. اعضا با استفاده از یکی از کارت های چوبی که برای نمایندگان ارائه شده است، رأی می دهند. کارت چوبی سفید برای نشان دادن تایید لایحه مورد نظر و کارت چوبی سبز رنگ برای نشان دادن مخالفت ریخته می شود.

 

7. قدرت و اختیارات قوه مقننه(دایت ملی) و هر دو مجلس(نمایندگان و مشاوران)

 

8. کمیته ها

در مجلس نمایندگان و مشاوران، دو نوع کمیته ی دائمی و ویژه وجود دارد – این کمیته ها از طریق یک قطعنامه مجلس برای یک دوره تشکیل می شود. مجلس نمایندگان، دارای 17 کمیته دائمی، 9 کمیته ویژه و یک کمیسیون قانون اساسی است. جلسات کمیته ها برای عموم مردم بسته است. هرچند گاهی اوقات، رئیس کمیته ممکن است اجازه حضور رسانه ها را صادر کند.

جلسه عادی سالی یک بار، از ژانویه، به مدت 150 روز و با یک بار تمدید برگزار می شود. جلسات فوق‌العاده می‌تواند توسط هیئت وزیران، یا به درخواست یک چهارم یا بیشتر از تعداد کل اعضای هر مجلس، پس از انتخابات عمومی مجلس نمایندگان و مشاوران برگزار شود. جلسات ویژه هم، پس از برگزاری انتخابات عمومی متعاقبِ انحلال مجلس نمایندگان، تشکیل می شود.

دو کمیته سیاست‌های ملی بنیادی معمولاً به‌عنوان مجمعی برای بحث بین نخست‌وزیر و رهبران اپوزیسیون درباره سیاست‌های اساسی ملی محسوب میشود.

جلسات دایت ملی توسط کابینه مشخص میشود و یک نسخه اعلامیه ی آن برای امپراتور منتشر میشود.

8-1. نام کمیته ها و تعداد اعضای آنها

همانطور که بیان شد، مجلس نمایندگان دارای هفده کمیته دائمی است. تعداد اعضای همه کمیته ها، به یک تعداد نیست.

کابینه 40 عضو / امور داخلی و ارتباطات 40 عضو /  امور قضایی 35 عضو / امور خارجه 30 عضو /  امور مالی 40 / آموزش، فرهنگ، ورزش، علم و فناوری 40 عضو /  بهداشت، کار و رفاه 45 عضو / کشاورزی، جنگلداری و شیلات 40 عضو / اقتصاد، تجارت و صنعت 40 عضو / زمین، زیرساخت، حمل و نقل و گردشگری 45 عضو / محیط زیست 30 عضو / امنیت ملی 30 عضو / سیاست های اساسی ملی 30 عضو / بودجه 50 عضو / حسابرسی و نظارت بر امور اداری 40  عضو / قوانین و مقررات 25 عضو / رشته 20

 

8-2. کمیته های ویژه

صلاحیت و تعداد اعضای یک کمیته های ویژه، هنگام تأسیس کمیته توسط مجلس مورد نظر تعیین می شود.

8-3. کمیته های ویژه مجلس نمایندگان:

بلایا 35 عضو /  اخلاق سیاسی و قانون انتخابات 35 عضو /  اوکیناوا و مسائل شمالی 25 عضو /  آدم ربایی های کره شمالی و مسائل دیگر 25 عضو /  امور مصرف کنندگان 35 عضو / بازسازی پس از زلزله بزرگ ژاپن شرقی 40 عضو / بررسی مسائل انرژی هسته ای 35 عضو / احیای منطقه ای، سیاست های مربوط به کودکان و ارتقای جامعه دیجیتال 35 عضو

8-4. کمیته های دائم، ویژه و تحقیقاتی مجلس مشاوران

 8-4-1. کمیته های دائمی مجلس مشاوران

برای هر یک از وزارتخانه های دولتی یک کمیته دائمی مربوط وجود دارد. هدف اصلی کمیته های دائمی بحث در مورد پیشنهادات قانونی و سایر پیشنهادات است. هر یک از اعضای مجلس حداقل در یک کمیته دائمی حضور دارند. به طور کلی، جلسات عمومی مجلس شوراها در ساعت 10 صبح روز دوشنبه چهارشنبه و جمعه در زمان برگزاری نشست برگزار می شود.

کابینه  22 عضو / کمیته امور عمومی 25 عضو / کمیته امور قضایی 21 عضو / کمیته امور خارجه و دفاع 21 عضو / کمیته امور مالی 25 عضو / کمیته آموزش، فرهنگ و علم 21 عضو / کمیته بهداشت، رفاه و کار 25 عضو / کمیته کشاورزی، جنگلداری و شیلات 21 عضو / کمیته اقتصاد و صنعت 21 عضو / کمیته زمین و حمل و نقل 25 عضو / کمیته محیط زیست 21 عضو / کمیته سیاست های اساسی ملی 20 عضو / کمیته بودجه 45 عضو / کمیته حسابرسی 30 عضو / کمیته نظارت بر امور اداری 35 عضو / کمیته قوانین و امور اداری 25 عضو / کمیته انضباط 10 عضو

8-4-2. کمیته های ویژه مجلس مشاوران

کمیته های ویژه در صورت نیاز برای بررسی موضوعات خاص یا قوانین پیشنهادی تشکیل می شوند.

 بلایای طبیعی  20 عضو / کمیته ویژه برای کمک به توسعه رسمی و مسائل مرتبط و همچنین مشکلات اوکیناوا و شمال 35 عضو / کمیته ویژه اخلاق سیاسی و نظام انتخابات  35 عضو / کمیته ویژه درباره موضوع آدم ربایی کره شمالی و موضوعات مرتبط 20 عضو / کمیته ویژه احیای منطقه ای و تشکیل جامعه دیجیتال 20 عضو / کمیته ویژه در امور مصرف کنندگان 20 عضو / کمیته ویژه بازسازی پس از زلزله بزرگ ژاپن شرقی 35 عضو.

8-4-3. کمیته های تحقیقاتی مجلس مشاوران

کمیته های تحقیقاتی از ویژگی های منحصر به فرد مجلس شوراها هستند. اعضای آن برای انجام مطالعات بلندمدت و جامع در مورد موضوعات خاص و پیشنهاد قانون گرد هم می آیند.

روابط خارجی و امنیت ملی 25 عضو / کمیته تحقیقات زندگی ملی، اقتصاد و امور محلی 25 عضو / کمیته تحقیقات منابع طبیعی و انرژی، جامعه پایدار 25 عضو

کمیسیون قانون اساسی 45 عضو / هیئت نظارت و بررسی اسرار ویژه تعیین شده  8 عضو / شورای مشورتی اخلاق سیاسی  15 عضو

8-4-4. کمیسیون قانون اساسی

کمیسیون قانون اساسی سازمانی است برای اهداف زیر: (1) برای انجام تحقیقات گسترده و جامع در مورد قانون اساسی ژاپن و قوانین بنیادی مرتبط با قانون اساسی ژاپن، و (2) بررسی پیش نویس اصلاحات اولیه در قانون اساسی، لوایح مربوط به شروع اصلاحات در قانون اساسی و/یا در مورد رفراندوم ملی و سایر موارد.

 

8-4-5.  هیئت نظارت و بررسی اسرار ویژه تعیین شده

هیئت نظارت و بررسی اسرار ویژه تعیین‌شده، سازمانی است برای اهداف زیر: بررسی شرایطی که تحت آن اطلاعات به‌عنوان اسرار ویژه تعیین‌شده تعیین می‌شوند، یا چنین تعیین‌هایی خاتمه می‌یابند، یا فرآیندهای تایید امنیتی انجام می‌شوند. همچنین برای حفاظت از اسرار ویژه تعیین شده، مناسب بودن تصمیمات اتخاذ شده به صلاحدید رؤسای دستگاه های اداری در خصوص درخواست های افشای اسرار مشخص شده از خود مجلس شوراها، کمیته های آن یا هیئت های مشورتی آن به منظور نظارت مستمر بر عملکرد سیستم توسط دولت بررسی می شود.

8-4-6. شورای مشورتی اخلاق سیاسی

شورای مشورتی اخلاق سیاسی، به منظور ایجاد استانداردهای اخلاقی برای اعضای مجلس و تصمیم گیری در موارد خاص تشکیل شد که آیا عضوی از اعضای مجلس مشاوران، از قوانین رفتاری که انتظار می رود اعضای مجلس از آنها پیروی کنند، تخلف کرده است یا خیر.

8-4-7. دبیرخانه و دفتر قانونگذاری

دبیرخانه و دفتر قانونگذاری در وظایف مجلس شوراها کمک می کنند. در دبیرخانه، برخی از کارکنان تحقیقات لازم را برای فعالیتهای کمیته تحت هدایت رؤسای کمیته انجام می دهند. دفتر قانونگذاری به اعضا در تنظیم لوایح کمک می کند.

9. اصول اولیه جلسات عمومی

جلسات عمومی، جلسات همه اعضای مجلس است و در اینجاست که اراده ی نهایی مجلس مشخص می شود. اصولاً جلسات عمومی برای عموم آزاد است و یک سوم یا بیشتر از همه اعضا برای برگزاری جلسه عمومی، باید حضور داشته باشند. تجارت با توافق اکثریت اعضای حاضر به جز موارد خاص تصمیم گیری می شود.

جاسات عمومی مجلس نمایندگان معمولاً در ساعت یک بعد از ظهر در روزهای سه‌شنبه، پنج‌شنبه و جمعه و جلسات مجلس مشاوران در ساعت ده صبح روزهای دوشنبه، چهارشنبه، و جمعه ها برگزار میشود.

 

 

پژوهشگر و مترجم: محمدعلی هژبری

رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ژاپن( توکیو)

https://www.cambridge.org/core/journals/japanese-journal-of-political-science/article

10 February 2019