1.مقدمه

قدرت اجرایی در ژاپن، در اختیار کابینه و به ریاست نخست وزیر است که با هدف تقویت رهبری سیاسی بر یک بوروکراسی سنتی، رهبری آن از طریق اصلاحات در سال 2001 قوی تر شده است. این اصلاحات به نخست وزیر، این اختیار را داد تا پیشنهاداتی را در مورد موضوعاتی مانند «اصول اساسی در مورد سیاست های مهم کابینه»، یعنی امنیت خارجی و ملی، مدیریت مالی، اقتصاد، مدیریت و برنامه ریزی بودجه به کابینه ارائه کند.

2. دبیر کابینه

دبیرخانه کابینه، که وزارتخانه ها و آژانس ها را هماهنگ می کند، «اصول اساسی» را تهیه می کند. دبیرکلِ کابینه بسیار تأثیرگذار است و گاهی اوقات به عنوان یک نخست وزیرِ در سایه دیده می شود که نقش سخنگوی کابینه را بر عهده دارد. حداکثر تعداد وزیران 14 نفر تعیین شده است، اما در شرایط خاص، می توان سه وزیر اضافی تعیین کرد. (نخست وزیر در این ارقام لحاظ نمی شود.)

تعدادی از قوانین مربوط به اصلاحات اداری دولت مرکزی سال 1999  در ژانویه 2001 به تصویب رسید.  از جمله قوانین مصوب سال 2001 می توان به قانون« اصلاح قانون هیأت وزیران» و «قانون تشکیل دفتر هیئت دولت» اشاره کرد. هر دو قانون اقداماتی را برای تقویت عملکرد کابینه ارائه می کنند. تعداد وزیران کشور که در قانون هیئت وزیران بیش از بیست نفر تعیین شده است، به «حداکثر چهارده» تغییر یافته است. با وجود این، در صورت ضرورت خاص، حداکثر تا سه وزیر می‌توانند منصوب شوند و به این ترتیب حداکثر تعداد آنها به هفده نفر می‌رسد.

علاوه بر صلاحیت نخست وزیر برای پیشنهاد سیاست ها، دبیر ارشد کابینه، مستقیماً به نخست وزیر کمک می کند و مسئولیت تهیه پیش نویس و برنامه ریزی «اصول اساسی» ذکر شده در بخش پیشین را بر عهده می گیرد. همانطور که تصریح شد دبیر کابینه "اصول اساسی در مورد سیاست های مهم کابینه" را پیش بینی و برنامه ریزی می کند.

دبیر ارشد کابینه همچنین مسئولیت وظایف حیاتی و گسترده ای را بر عهده دارد که شامل هماهنگی سیاستها در وزارتخانه های دولتی، مذاکره در داخل کابینه، خدمت به عنوان واسطه بین نخست وزیر و حزبش، مدیریت بحران و برخورد با رسوایی های سیاسی است. دبیر ارشد کابینه به عنوان دست راست نخست وزیر در نظر گرفته می شود، بنابراین برای حل مسائل کابینه، این پُست در اختیار سیاستمداران بسیار شایسته و نزدیک به نخست وزیر، قرارگرفته است. در برخی مواقع، دبیر ارشد کابینه به دلیل نفوذ بسیار زیادش، نخست‌وزیر در سایه در نظر گرفته می‌شود، اما اکثر کسانی که این پُست را بر عهده داشته‌اند، به ایفای نقش دبیر ارشد متعهد شده‌اند. در واقع، از آغاز دوران هیسه در سال 1989، تنها سه منشی ارشد کابینه بوده اند که بعداً نخست وزیر شدند: اوبوچی کیزو، آبه شینزو و فوکودا یاسو.

از سه دستیار دبیر کابینه، یک دبیر کابینه برای روابط عمومی و یک دبیر کابینه برای تحقیقات اطلاعاتی در دبیرخانه و در پست های فعلی یعنی رئیس شورای ارشد کابینه در امور داخلی و رئیس شورای عالی کابینه در امور خارجی، مدیرکل می شوند. مدیرکل دفتر امور امنیت ملی و مدیریت بحران کابینه، مدیرکل دفتر روابط عمومی کابینه و مدیرکل دفتر تحقیقات اطلاعات کابینه به منظور تقویت عملکرد دبیرخانه ی کابینه در برنامه ریزی و تدوین پیش نویس سیاستها و ایجاد هماهنگی همه جانبه بین وزرا  ایجاد شده اند. متصدیان این پُست های تازه ایجاد شده، توسط نخست وزیر منصوب می شوند. چنانچه کابینه به طور دسته جمعی استعفا می دهد، انتصابدر این پُست ها برای کابینه جدید باید بررسی شود.

انعطاف در تعداد مشاوران ویژه و منشی های خصوصی نخست وزیر هم یکی دیگر از نتایج اصلاح " قانون هیات وزیران " است. مشاور ویژه نخست وزیر و منشی خصوصی، سمت هایی هستند که به طور مستقیم به عملکرد نخست وزیر کمک می کنند. اولی در مورد سیاست های مهم کابینه به نخست وزیر مشاوره داده و نمایندگی می کند. دومی، مسئولیت امور محرمانه مربوط به نخست وزیر را بر عهده می گیرد.

در راستای کمک به نخست وزیر، قانون اصلاح شده، تعداد ثابت مشاوران ویژه و منشی های خصوصی را تغییر داده و تعداد ثابت مشاوران ویژه از سه به پنج نفر افزایش یافته است.

نخست‌وزیر که توسط قوه مقننه و از بین اعضای آن انتخاب می‌شود، وزرای باقی‌مانده را منصوب و عزل می‌کند. اکثریت وزرا باید از میان اعضای قوه مقننه انتخاب شوند. کابینه به طور جمعی  در برابر قوه مقننه، که می تواند رای عدم اعتماد بدهد، مسئول است. در چنین حالتی( عدم رای اعتماد پارلمان)، کابینه باید به طور جمعی استعفا دهد و انتخابات جدیدی برگزار شود.

آبه شینزو، باسابقه ترین نخست وزیر ژاپن بود، او پس از اینکه از دسامبر 2012 به طور بی وقفه در این سمت مسئولیت داشت، در اوت 2020 بعد از شکستن رکورد کابینه های کوتاه مدت، به دلیل بیماری، استعفا کرد. بعد از آبه، سوگا یوشیهید از سپتامبر 2020 نخست وزیر شد. یوشیهیده سوگا در تمام دوران نخست وزیری آبه، دبیر ارشد کابینه بود و مانند او، طولانی‌ترین مدت در این سمت بود.

فومیو کیشیدا نخست وزر کنونی از اعضای مجلس نمایندگان و رئیس شورای سیاست گذاری LPD بود که از سال 2012 تا 2017 به‌عنوان وزیرامور خارجه ژاپن فعالیت داشت. کیشیدا در انتخابات 2021 رهبری حزب لیبرال دموکرات ژاپن، پیروز شد و در ۴  اکتبر ۲۰۲۱ به عنوان یکصدمین نخست‌وزیر این کشور، جانشین یوشیهیده سوگا شد.

3. فومیو کیشیدا نخست وزیر فعلی

اقای فومیو کیشیدا 岸田 文雄 ( Fumio Kishida) نخست وزیر ژاپن، متولد:  29 ژوئیه 1957 شیبویا، توکیو، از سیاستمداران مطرح ژاپنی است که از سال 2021 به عنوان نخست وزیر ژاپن و رئیس حزب لیبرال دموکراتLDP  خدمت می کند. او که یکی از اعضای مجلس نمایندگان بود. بخشی از دوران کودکی خود را در ایالات متحده گذرانده و در مدرسه ابتدایی شهر نیویورک تحصیل کرده است.

1993: شروع فعالیت های سیاسی و راهیابی به مجلس نمایدگان به عنوان عضو LPD از منطقه هیروشیما

2007 تا 2008: وزیر امور اوکیناوا

2008: وزیر ایالتی امور مصرف کنندگان و ایمنی غذا و وزیر مسئول علوم و فناوری

2012 تا 2017: وزیر امورخارجه - از اکتبر 2012 پس از بازنشستگی یاسوئو فوکودا رهبر جناح کوچی( از گروه های قدیمی حزب لیبرال دموکراسی) شده است.

2017: استعفا از کابینه شینزو آبه – سرپرست وزارت فاع - ریاست شورای تحقیقات سیاست حزب لیبرال دموکراسی LPD

کیشیدا با پیشی گرفتن از شینتارو آبه (پدر شینزو آبه)، طولانی ترین وزیر امور خارجه در تاریخ پس از جنگ جهانی دوم شد. او به ترتیب دادن سفر تاریخی باراک اوباما رئیس جمهور ایالات متحده به هیروشیما در ماه مه 2016 کمک کرد و در سال 2017 هنگامی که در کنار « پیکو تارو » کمدین معروف ژاپنی، برای تبلیغ یک برنامه ی سازمان ملل ظاهر شد، مورد توجه قرار گرفت. او  در سال 2016 موافق انتصاب توشیهیرو نیکای به عنوان دبیرکل LDP از سوی آبه نبود. این انتصاب از سوی جناح کیشیدا به عنوان تلاشی برای جلوگیری از تغییر نسل در داخل LDP تلقی می شد. لذا در سال 2017، کیشیدا کابینه را ترک کرد تا ریاست شورای تحقیقات سیاست LDP را بر عهده بگیرد، موقعیتی که به طور سنتی به عنوان پله ای برای رهبری حزب تلقی می شود. او به دنبال این موقعیت بود تا شانس خود را برای جانشینی آبه افزایش دهد، زیرا پست وزیر خارجه نفوذ نسبتا کمی در حزب داشت.

کیشیدا قصد داشت در انتخابات دبیرکلی حزب لیبرال دموکرات 2018  شرکت کند، اما آبه او را متقاعد کرد که نامزد نشود، با این پیشنهاد که آبه بعداً از کیشیدا به عنوان جانشین خود حمایت خواهد کرد. در اواسط سال 2020، چندین قانونگذار ارشد LDP حمایت خود را از کیشیدا به یوشیهیده سوگا، دبیر ارشد کابینه تغییر دادند. پس از اینکه سوگا در انتخابات دبیرکلی LDP در سال 2020 پیروز شد و نخست وزیر شد، به کیشیدا سمتی در کابینه سوگا پیشنهاد نشد، اگرچه جناح وی دو کرسی کابینه به دست آورد.

پس از ترور شینزو آبه در 8 ژوئیه 2022، کیشیدا این ترور را محکوم کرد،  اما از تعلیق مبارزات سیاسی خودداری کرد تا نشان دهد که خشونت مانع دموکراسی نخواهد شد.

کیشیدا در 10 اوت 2022  اصلاحاتی در کابینه خود را تغییر داد که یکی از انها، برکناری نوبو کیشی برادر شینزو آبه از وزارت دفاع بود.

در نوامبر 2022، کیشیدا به دولت خود دستور داد تا هزینه های نظامی را تا سال 2027 به دو درصد از تولید ناخالص داخلی ژاپن افزایش دهد، در حالی که پیش از آن، فقط یک درصد بود.

کانتی نام اقامتگاه رسمی نخست‌وزیر است که همانند قوه مقننه، در ناحیه ناگاتاچو توکیو واقع شده است. هر دو اصطلاح( کانتی و ناگاتاچو) گاهاً توسط رسانه ها برای اشاره به محیط سیاسی داخلی استفاده می شود.

4. دولت فدرال و دولت محلی

ژاپن یک کشور واحد است، اگرچه قانون اساسی این کشور «خودگردانی محلی» را به رسمیت می شناسد. قانون خودمختاری محلی روابط بین دولت مرکزی و محلی را مشخص می کند، همزمان با تصویب قانون اساسی 1947 اجرایی شد. اصلاحات در سال 1999 و بین 2011 تا 2014، قدرت بیشتری را از دولت ملی(مرکزی) به دولت های محلی منتقل کرد.

دولت ژاپن، ساختاری سه لایه دارد. بالاترین رده، همان دولت ملی است. در مرحله بعد، دو سطح دولت محلی متشکل از 47 استان و 1700 شهرداری قرار دارند.

شهرداری هایی، شهر نامیده میشوند که حداقل 50 هزار جمعیت داشته باشد. شهرها یا روستاها بر اساس اندازه جمعیت مشخص میشوند. هم فرمانداری ها و هم شهرداری ها، دارای مجالسی هستند که اعضای آن، هر چهار سال یکبار، توسط مردم انتخاب می شوند و قدرت تصویب بودجه و ارائه لوایح و احکام را دارند.

فرماندار (بخشدار) یا شهردار (شهرداری) که مستقیماً توسط مردم برای مدت چهار سال انتخاب می شود، دستگاه اجرایی برای ارائه ی لوایح، وضع مقررات و اجرای بودجه هستند. مجلس می تواند به قوه مجریه رای عدم اعتماد بدهد. به طور کلی، صورتحساب ها توسط سازمان اجرایی ارسال می شود. هرچند هم مجلس و هم قوه مجریه، دارای حق وتو هستند، اما به ندرت اعمال می شود. قوه مجریه همچنین از اختیار و قدرتِ عمل بیشتری برخوردار است که به آن اجازه می دهد، در صورت لزوم، به فوریت اقدام کند.

4-1. تقسیم صلاحیت ها بین دولت مرکزی و دولتهای محلی

به استثنای روابط خارجی و دفاع ملی، اکثر وظایف اداری توسط دولت های ملی و محلی اجرا می شود. دولت های محلی بسیاری از سیاست ها و برنامه های ملی را اجرا می کنند. در سال مالی 2016، نسبتِ مخارج دولت محلی و تولید ناخالص داخلی GDP،  10.9 درصد بود، یعنی حدود 2.7 برابر مخارج دولت مرکزی. با این حال، نسبت های درآمد مالیاتی روند متفاوتی را نشان داد. از مجموع مالیات های جمع آوری شده در سال مالی 2016، مالیات های ملی 59.9 درصد و مالیات های محلی 40.1 درصد بوده است. استقلال مالی دولت های محلی محدود است - آنها تا حد زیادی به منابع مالی دولت مرکزی وابسته هستند.

جدول تقسیم صلاحیت ها بین دولت مرکزی و دولتهای محلی / منبع: وزارت امور داخله و ارتباطات

4-2. دولت-شهر توکیو

توکیو، پایتخت این کشور، 13 میلیون نفر جمعیت دارد. توکیو دارای یک سیستم اداری منحصر به فرد است. علیرغم اینکه به عنوان یکی از 47 استانِ کشور، شمرده میشود، دولتِ این شهر، بنام دولت شهری توکیو ( Tokyo Metropolitan Government) با مخفف TMG نامیده می شود و شامل 23 بخش ویژه، 26 شهر، 5 شهرک و 8 روستا است. دولت شهر، این شرایط را فراهم میکند تا یک اداره و نظارت یکپارچه در کل منطقه، نواحی و همچنین دولت های محلی که به توکیو نزدیک تر هستند، داشته باشد.

خانم کویکه یوریکو از سال 2016 به عنوان فرماندار TMG خدمت کرده است و اولین بانویی است که تاکنون به این سمت انتخاب شده است. پیشنهاد ایجاد دومین دولت شهری کشور، یعنی در اوزاکا، دو بار با رفراندوم رد شد. ابتدا در می 2015، سپس در نوامبر 2020.

4-3. جذابیت توکیو در ازای کاهش جمعیت روستایی

پس از تشدید مهاجرت از روستاها به توکیو و سایر مناطق شهری و در راستای بهبود اقتصادی و ثبات مالی، بسیاری از شهرداری ها ادغام شدند. در برخی مناطق، نامزدهای کافی برای مجامع محلی وجود ندارد. برای مقابله با این روند، دولت ملی احیای منطقه ای را در دستور کار قرار داد. هدفِ اول، دستیابی به تعادل در مهاجرت بین منطقه بزرگ توکیو و بقیه کشور تا سال 2020 بود. این تلاش نتایج ملموسی به همراه نداشت هدف دوم، معکوس کردن مهاجرت خالص جاری از منطقه توکیو در پنج سال، از ابتدای سال مالی 2020 است.

پژوهشگر و مترجم: محمدعلی هژبری

رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ژاپن( توکیو)

https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_BRI(2020)651951

15-12-2020