تاریخ: 18 فروردین 1402
خلاصه
فمینیسم در قزاقستان به اواخر قرن نوزده و همزمان با جنبش سراسری روسی برای فراهم نمودن دسترسی زنان به تحصیل و کار با درآمد برمی‌گردد. پس از استقلال قزاقستان سازمان‌های متعددی در حمایت از زنان در قزاقستان شکل گرفت که از آن جمله می‌توان به اتحادیه زنان مسلمان (1992)، اتحادیه فمینیست (1993)، اتحادیه زنان و قانون (1993)، اتحادیه خلاقیت (1994)، بنیاد حمایت از زنان کارآفرین "ژانار" (1993)، انجمن بین‌المللی "لیانا" (1993)، انجمن بین‌المللی "زنان شرق" (1994)، انجمن "زنان کارآفرین قزاقستان" (1994) اشاره کرد. در همین راستا سازمان‌های غیردولتی بسیاری نیز تشکیل شد. در دهه 2010 جریان سوم فمینیسم همراه با ابتکارات مدنی زنان قزاقستان از جمله Feminita، FemPoint، KazFem، FemAstana پدیدار گشت. اقدامات فمینیستی زنان قزاقستان همواره موفقیت‌آمیز نبوده و در بسیاری موارد از آنها جلوگیری و فعالیت آنها متوقف شده است نظیر KazFem که یک اقدام عمومی خیابانی بود. فمینیسم هنری در قزاقستان از آزادی بییشتری برخوردار بوده به گونه‌ای که آثار مفهومی هنرمندان هم در داخل و هم در خارج از کشور به نمایش گذاشته می‌شود. از جمله دغدغه‌های اصلی زنان در قزاقستان را می‌توان کلیشه‌های جنسیتی موجود در مورد زنان، آسیب‌پذیری اجتماعی زنان، خشونت علیه زنان و مساله نمایندگی زنان در ساختارهای قدرت نام برد.
واژگان کلیدی: جنبش زنان در قزاقستان، سازمان‌های فمینیستی، فمینیسم هنری، آسیب‌پذیری زنان قزاقستان
مقدمه
فمینسم مجموعه‌ای از جنبش‌های سیاسی، اجتماعی و ایدئولوژی است که با هدف دستیابی زنان به فرصت‌های برابر با مردان در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و شخصی شکل گرفته است. به طور کلی موضوعات مورد توجه جنبش فمینیسم، مردسالاری، برابری جنسیتی، خشونت خانگی، آزار جنسی، تبعیض جنسیتی، برابری دستمزد و حقوق باروری است. جنبش فمینیستی که برای نخستین بار در کشور انگلستان آغاز شد، در بسیاری از کشورها نفوذ کرد. کشور قزاقستان نیز از این امر مستثنی نیست و بسیاری از کنشگران و فعالان طرفدار حقوق زن بر سر آزادی زنان و کسب حقوق برابر برای آنان و کاهش خشونت‌ها و آزارها علیه زنان به مبارزه برخواسته و این حق را به انواع گوناگون مانند برگزاری سخنرانی‌ها، راهپیمایی‌ها، ایجاد سازمان‌ها و کمپین‌ها و ... فریاد می‌زنند.
پژوهش
جنبش حمایت از حقوق زنان در قزاقستان به اواخر قرن نوزدهم بازمی‌گردد. در آن زمان، با جنبش سراسری روسی برای فراهم‌سازی دسترسی زنان به تحصیل و کار با درآمد در امپراتوری روسیه پیوند خورد. جنبش ملی زنان قزاقستان در دهه 1990 پس از استقلال قزاقستان شکل گرفت.
جنبش ملی زنان قزاقستان در دهه 1980 در دوران بازسازی فعال شد. در اوایل دهه 1990، تعدادی سازمان عمومی ایجاد شد از جمله اتحادیه زنان مسلمان (1992)، اتحادیه فمینیست (1993)، اتحادیه زنان و قانون (1993)، اتحادیه خلاقیت (1994)، بنیاد حمایت از زنان کارآفرین "ژانار" (1993)، انجمن بین‌المللی "لیانا" (1993)، انجمن بین‌المللی "زنان شرق" (1994)، انجمن "زنان کارآفرین قزاقستان" (1994) و موارد دیگر. رهبران سازمان‌های زنان قزاقستان در مجمع جهانی سازمان‌های غیردولتی زنان (پکن، 1995) و چهارمین کنفرانس سازمان ملل در مورد حقوق زنان شرکت کردند.
پیش از انتخابات 1998، ائتلافی از سازمان‌های زنان ایجاد شد که بعداً به بلوک انتخاباتی زنان تبدیل شد. این ائتلاف پیشنهادی برای تعیین سهمیه 30 درصدی زنان در تمام ساختارهای دولتی ارائه کرد، اما این پیشنهاد عملی نشد. در نتیجه تلاش‌های سازمان‌های عمومی در 25 ماه می سال 2020، قاسم ژومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان اصلاحیه‌هایی را در قانون انتخابات امضا کرد که سهمیه اجباری 30 درصدی را برای زنان و جوانان در فهرستهای انتخاباتی احزاب سیاسی تضمین می‌کند.
اولین نشریه فمینیستی در قزاقستان مدرن روزنامه "مالوینا" بود که از سال 1991 منتشر می‌شود. ناشران آن بعداً تبدیل به بنیانگذاران اتحادیه فمینیست قزاقستان شدند. در حال حاضر مقالاتی درباره حقوق زنان در مجلات «فصل»، «زنان قزاقستان»، «زنان. شرق-غرب» و «آینه» منتشر می‌شود. به علاوه، در دهه 1990، نشریات زنانه معروفی مانند روزنامه کیز ژیبک، مجله دریا، ژوما و ضمیمه هفتگی قزاقستانسکایا پراودا منتشر شد، اما در دهه 2000 به دلیل کمبود بودجه تعطیل شدند.
سازمان‌های غیردولتی زنان در قزاقستان را می‌توان به چند گروه تقسیم کرد:
1. آموزشی (اتحادیه زنان دانشگاه فارابی)
2. حفاظت از مادران (انجمن والدین کودکان معلول، کمیته مادران سرباز قزاقستان، چندین پناهگاه برای مادران مجرد، شاخه‌های متعدد اتحادیه خانواده‌های پراولاد قزاقستان)
3. حل مشکلات بهداشتی (انجمن سراسری زنان دارای معلولیت «بی بی آنا»)
4. مراکز بحرانی (مراقبت، مرکز بحران آکتوبه)
5. حرفه‌ای (لیگ زنان مبتکر و خلاق، اتحادیه زنان کارآفرین)
6. محیط زیستی (انجمن بین‌المللی زیست‌شناسی زنان شرق)
7. اسلامی (دنیای نور آنا)
8. چند رشته‌ای (چندین مرکز برای مطالعات جنسیتی، لیگ فمینیستی قزاقستان)
فعالیت سازمان‌های عمومی زنان عمدتاً توسط بنیادهای بین‌المللی (بنیاد سوروس-قزاقستان، Counterpart Consortium، بنیاد اوراسیا) و سفارت‌خانه‌های کشورهای اروپایی (هلند، آلمان، بریتانیای کبیر) حمایت می‌شود.
در سطح دولتی، حقوق زنان در قزاقستان توسط کمیسیون ملی امور زنان و خانواده و سیاست جمعیتی اداره می‌شود. نظارت بر حقوق زنان در سطح بین‌المللی توسط شعبه واحد بین‌المللی یونیفم سازمان ملل متحد انجام می‌شود.
جریان سوم فمینیسم و جنبش ال‌جی‌بی‌تی
در دهه 2010، نوع خاصی از ابتکارات مدنی زنان در قزاقستان پدیدار شد که همزمان با موج سوم فمینیسم و جنبش ال‌جی‌بی‌تی
مرتبط بود. این ابتکارات مدنی عبارتند از: Feminita، FemPoint، KazFem، FemAstana. برخلاف سازمان‌های سنتی فمینیستی، این گروه‌های ابتکاری انجمن‌های غیررسمی هستند و اغلب با سازمان‌های مجری قانون درگیر می‌شوند. اولین اقدام هماهنگ‌شده با مقامات در سال 2019 برگزار شد که توسط گروه KazFem سازماندهی شده است.
* Feminita - علاوه بر فعالیت در دفاع از حقوق زنان، هدف ایجاد یک پلت فرم واحد برای ابتکارات LGBT دارد.
* FemPoint - بر حمایت از لزبین‌ها از جمله حمایت از ازدواج همجنس‌گرایان تمرکز دارد.
* KazFem - به رادیکال و جهت‌گیری آنارکو-فمینیستی پایبند است. تفاوت KazFem با سایر سازمان‌ها در این است که فقط زنان می‌توانند در فعالیت‌های آن شرکت کنند.
* FemAstana – پروژه‌ای از شهر آستانه که خود را در هیچ رشته خاصی از فمینیسم تعریف نمی‌کند. به عبارتی دیگر دارای جهت‌گیری کلی است.
در 8 مارس 2017، شرکت‌کنندگان KazFem برای اولین بار یک اقدام عمومی خیابانی برگزار کردند که به صورت راهپیمایی زنان در آلماتی بود. این رویداد به عنوان یک رویداد سالانه برنامه‌ریزی شده بود، اما در ابتدا با واکنش محتاطانه مقامات قزاقستان مواجه شد و در سال 2018 به طور کامل ممنوع شد. کمپین شب تاریخی زنان که برای اوایل ماه می 2017 برنامه‌ریزی شده بود نیز برگزار نشد. در آگوست 2018، FemPoint یک کمپین عکس‌برداری در Alma-Ata Arbat ترتیب داد که به موضوع قاعدگی زنان اختصاص داشت. این کمپین در شبکه‌های اجتماعی سروصدا به پا کرد.
در سپتامبر 2019 برای اولین بار، پاسخ مثبتی از شهرداری آلماتی برای برگزاری یک تجمع فمینیستی دریافت شد. خود تجمع توسط گروه KazFem و با مشارکت گروه‌های ابتکاری «ساکت نباش» و FemPoint سازماندهی شد و در 28 سپتامبر 2019 برگزار شد. دستور کار اصلی حذف خشونت علیه زنان و شعار اصلی «حقوق زنان حقوق بشر است» بود. به گفته KazFem، حدود 150 نفر در این رویداد شرکت کردند. در 8 مارس 2020، KazFem، همراه با گروه‌های ابتکاری Feminita، Femagora، Femsreda و Svet راهپیمایی برگزار کردند و خواستار جرم‌انگاری آزار جنسی و خشونت خانگی شدند. اما این اقدام بدون رضایت شهرداری صورت گرفت.
در سال 2021، اولین راهپیمایی رسمی در 8 مارس برگزار شد و مجوز آن از شهرداری آلماتی گرفته شد. سازمان‌دهندگان رسمی این راهپیمایی ایری آسیوا و جمیلیا قاسمخان با حمایت سازمان‌های KazFem، Feminita، Femagora، Femsreda و SVET بودند. راهپیمایی 8 مارس بزرگترین راهپیمایی زنان در تاریخ قزاقستان مستقل بود. طبق منابع مختلف از 500 تا 1000 نفر در آن شرکت داشتند. موضوع راهپیمایی "حقوق و فعالیت زنان مختلف" و شعار اصلی "فمینیسم قزاقستان را نجات خواهد داد" بود. در قطعنامه نهایی، برگزارکنندگان خواستار امنیت برای زنان از گروه‌های مختلف، حقوق برابر، جرم‌انگاری خشونت خانگی و مبارزه با خشونت جنسی شدند.
فمینیسم هنری
موقعیت فعالان فمینیسم هنری بسیار آزادتر است. برای مثال، هم در قزاقستان و هم در خارج از کشور، آثار هنرمندان مفهومی زویا فالکوا و ساوله دیوسمبینا به نمایش گذاشته می‌شود. زویا فالکوا همچنین سازمان‌دهنده تعدادی از رویدادهای فرهنگی با ماهیت فمینیستی است.
در سال 2017 زویا فالکوا نمایشگاهی انفرادی در آلماتی ترتیب داد که اولین نمایشگاه فمینیستی در قزاقستان اعلام شد. مؤسسه هنری «مرکز کرئول» (ترکیبی از هنرمندان ماریا ویلکوویسکا و روفی جنربکووا که درگیر اجراهایی با مضامین فمینیسم و فرهنگ دگرباش هستند) و گروه هنری FEMFILMCA (که توسط هنرمند سویونبیکه سلیمانوا تأسیس شد) نیز محبوبیت زیادی به دست آورده‌اند که هدف‌شان انتشار محتواهای آموزشی طرفدار فمینیست در رسانه است. در آگوست 2020 هنرمند زویا فالکوا و فعال ایری آسیوا با حمایت بنیاد شاهزاده کلاوس، اولین کارگاه‌های نویسندگی فمینیستی را در قزاقستان و آسیای مرکزی راه اندازی کردند. به گفته وب‌سایت برگزارکنندگان، هدف از راه‌اندازی دوره‌های نویسندگی فمینیستی تولید دانش، تأمل، تحقیق و بحث در مورد شیوه‌های متنی، نظریه جنسیت و فلسفه فمینیستی بود. این پروژه سالانه که بر روی زن قزاق متمرکز است، توسط لیلا مخمودوا تاجر زن، مشاور امور جنسیتی و آموزشی و فمینیست اهل آلماتی سازماندهی شده است. هر ساله تیم TEDxAbayStWomen به دنبال مکان‌هایی برای برگزاری کنفرانس در شهرهای مختلف قزاقستان است.
در مارس 2018، فمینیست‌هایی از جمله لیلا ماخومدووا (TEDxAbayStWomen)، سوینبیکه سلیمانوا (FEMFILMCA) و کارشناس تاریخ هنر مولدیر یرگیبیکوا پروژه FemAgora را راه‌اندازی کردند؛ جشنواره سالانه‌ای که به برابری جنسیتی اختصاص دارد. این جشنواره که شامل بحث، سخنرانی و نمایش فیلم است، از 8 مارس آغاز می‌شود و به مدت سه روز ادامه دارد.
دغدغه‌های اصلی زنان در قزاقستان
یوری زایتسیف مدیر عامل سابق بیگ فمینیست‌های قزاقستان در مقاله خود به عنوان «حقوق زنان و حمایت از آنها» به چهار مسئله اصلی موقعیت زنان در قزاقستان اشاره می‌کند:
* کلیشه‌های جنسیتی موجود در مورد زنان
* آسیب‌پذیری اجتماعی زنان
* خشونت علیه زنان
* مسئله نمایندگی زنان در ساختارهای قدرت
احیای سنت‌های ملی مستلزم بازگشت کلیشه‌های مردسالارانه بود. زنان در خانواده‌های سنتی اغلب مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرند.
یکی از جدی‌ترین مشکلات جامعه قزاقستان، آزار و اذیت جنسی و تجاوز جنسی است. طبق گزارش اتحادیه فمینیست قزاقستان در سال 2016، بیش از نیمی از زنان قزاقستانی در محل کار مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند و دختران هم در مدرسه و هم خارج از مدرسه مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند.
مشکل حاد دیگر، فروش به عنوان بردگی جنسی زنان و دختران به خارج از کشور است. به علاوه، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، سنت‌های گذشته مانند ربودن عروس دوباره ظاهر شد. بر اساس برآوردهای اولیه سازمان‌های حقوق زنان، سالانه بیش از 5000 زن در قزاقستان ربوده می‌شوند.
در حال حاضر بحث رعایت حقوق دختران در کشور حاد است. در آگوست 2018، صندوق جمعیت سازمان ملل متحد مطالعه‌ای را منتشر کرد که در آن سالانه حدود 3000 ازدواج بین مردان و دختران زیر سن قانونی در قزاقستان صورت می‌گیرد. حدود 8 درصد از زنان در قزاقستان برای اولین بار قبل از 18 سالگی وارد ازدواج رسمی یا غیررسمی شدند و بیش از 5 درصد از زنان 15 تا 19 ساله با همسر یا شریکی که حداقل 10 سال از آنها بزرگتر است، ازدواج کرده‌اند. افزون بر این، در سال 2017-2018، در رابطه با ممنوعیت حجاب در مدارس، رسانه‌های محلی در مورد حوادثی نوشتند که در آن دختران دانش‌آموز به دلیل حجاب اجازه ورود به مدارس را نداشتند.
به طور کلی، با وجود حضور سازمان‌های مختلف فمینیستی در فضای اجتماعی و ابتکاراتی مانند «موج سوم»، نهادهای رسمی قزاقستان از تصویر مردسالارانه یک زن حمایت می‌کنند.
با این حال، با وجود مشکلات سیستم تضمین حقوق زنان قزاقستان، موضوعات مرتبط با حقوق زنان به طور مرتب در صفحات مطبوعات مرکزی قزاقستان مطرح می‌شود. علاوه بر جنبه‌های عمومی، مسائل جهانی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد، از جمله برابری جنسیتی از دیدگاه اسلام یا برابری فرصت‌ها در خدمات عمومی.
نتیجه‌گیری و پیشنهادات
زنان در جامعه قزاقستان همانند زنان در بسیاری از کشورها از حقوق نابرابر، خشونت علیه زنان، آزار جنسی و موارد بسیار دیگر رنج می‌برند. و باز همانند کشورهای دیگر برای دستیابی به حقوق خود می‌جنگند و اعتراضات خود را به انواع گوناگون از جمله راهپیمایی‌های خیابانی، تشکیل کمپین‌ها و نهادهای دفاع از حقوق زن، برگزاری سخنرانی‌ها در مورد حقوق زنان ابراز می‌کنند.
بسیاری از زنان خواستار حقوق زن و طرفدار جریانات فمینیستی، از فقر و شرایط بد اقتصادی خسته شده‌اند، بسیاری از آنها دارای چند فرزند هستند و بسیارند مادرانی که به عنوان تک والدین به تنهایی سرپرستی فرزند یا فرزندان خود را بر عهده دارند. این افراد خواستار یک حزب سیاسی برای زنان و مادران هستند. بسیاری از مردان نیز در کنار آنان از چنین اقدامی حمایت می‌کنند زیرا معتقدند آنها به احزاب مختلف نیاز دارند و در واقع گروه‌های مختلف باید در احزاب سیاسی بازنمایی شوند. تشکیل یک حزب سیاسی دفاع از حقوق زنان و مادران در این کشور شاید بتواند راهی را برای رفع مشکلات زنان به روی آنان بگشاید.
منابع
https://ru.wikipedia.org/wiki/
https://liter.kz/feminizm-v-kazahstane-pochemu-ili-radikalnyj-ili-nezametnyj/
https://massaget.kz/blogs/30329/
نظر شما