الف: مقدمه

ژاپن کشوری است که در آسیای شمال شرقی و در اقیانوس آرام واقع شده و شامل جزایر فراوانی می باشد. ژاپنی‌ها به کشور خود، نیهون Nihon می‌گویند. نیهون از دو واژه به معنای خورشید و روز ریشه و آغاز گرفته شده است.

از آنجا که ژاپن در شرقی‌ترین نقطه قاره کهن و کشور چین قرار داشته تصور می‌شده که اولین سرزمینی است که خورشید در آن طلوع می‌کند و بر این اساس با نام سرزمین آفتاب یا سرزمین آفتاب تابان مشهور شده ‌است و در زبان ژاپنی این نام نیپّون نیز تلفظ می‌شود.

تاریخ ژاپن را به چهار دوره تقسیم کرده اند: دوران کهن، دوران امپراتوری، دوران شوگون‌ها و دوران مدرن.

قانون اساسی ژاپن عالی‌ترین متن قانونی در کشور ژاپن است و هر قانون، فرمان، دستخط امپراتور یا تصویب‌نامه دولتی مغایر با خود را فاقد اعتبار دانسته است.

این قانون پس از شکست ژاپن در جنگ جهانی دوم و اشغال کشور توسط نیروهای متفقین، در روز سوم نوامبر ۱۹۴۶ به تصویب رسید. و دارای ۱۰۳ اصل می باشد.

در ادامه و به صورت فشرده و مختصر به برخی از مهمترین موضوعات در مورد ژاپن اشاره خواهد شد.

ب: فرهنگی - اجتماعی

۱. جمعیت

جمعیت ژاپن بر اساس برآورد انجام شده توسط اداره آمار این کشور در سال ۲۰۱۹ در حدود ۱۲۶٬۸۵۴٬۷۴۵ نفر تخمین زده شده‌ است که ۱/۸۳٪ از جمعیت جهان را شامل می‌شود.

از نظر نسبت جمعیتی از این رقم حدود ۶۲ میلیون نفر را مردان و حدود ۶۵/۵ میلیون نفر را زنان تشکیل داده‌اند و تراکم جمعیت در این کشور ۳۴۲ نفر و شاخص امید به زندگی در مردان ۷۲/۶۴ و در زنان ۸۶/۳۹ می‌باشد. میزان مرگ و میر در اطفال ۳/۷ در هر هزار تولد است و این در حالی است که نرخ رشد جمعیت در کشور ژاپن در حدود ۰/۰۳− درصد بوده‌است.

بر اساس آخرین سرشماری ها، ۲۳٪ جمعیت ژاپن را افراد ۶۵ سال و بالاتر تشکیل می‌دهند که این امر موجب شده ژاپن پیرترین ساختار جمعیتی جهان را داشته باشد.

۲. اشتغال

ژاپنی ها به خاطر فرهنگ و اجتماع خود نگرش خاصی به کسب و کار دارند. ارتباطات فردی در کسب و کار در ژاپن نقش بسیار مهمی را ایفا می کند و در این کشور به ارتباطات و همکاری اهمیت ویژه داده می شود. روابط هرچقدر بهتر و گسترده تر باشد به همان اندازه موفق تر خواهید بود.

بسیاری از روش های کاری در ژاپن در حال تغییر و تحول هستند و فشارهای زیادی چه دولت ژاپن و چه از خارج به ‌آن ها وارد می شود. ژاپنی ها به آداب و سنن خود پایبندند و همین امر باعث می شود که میزان تغییرات بسیار محدود و اندک باشد.

در حال حاضر نرخ اشتغال افراد ۱۵ سال به بالا ۶۰ درصد می باشد که حدود ۶۷ میلیون نفر را شامل می شود.

۳.زبان و دین

زبان مردم، "ژاپنی" است و حدود ۹۹ درصد مردم به زبان ژاپنی صحبت می کنند که به عنوان زبان رسمی و زبان اول مردم این سرزمین است. زبان ژاپنی، از شاخه ژاپنیک و از خانواده زبان‌های آلتایی است و تنها زبان کره‌ای را می‌توان به آن نزدیک دانست.

بر اساس قانون اساسی، آزادی مذهبی برای همه مردم کشور تضمین گردیده است و اگر چه در ژاپن مذهب رسمی وجود ندارد با این وجود آیین­های شینتوییسم و بودیسم در بین عموم مردم رواج داشته و بیشترین پیروان را به ­خود اختصاص داده اند.

۴. ویژگی های ملی و روحیات مردم

در جامعه ژاپن حتی الامکان سعی می­شود توازن و هماهنگی کلیه آحاد جامعه از طریق مراعات حدود و مرزهای گروه های مختلف تامین گردد.

در ژاپن به جای پرورش روحیه انحصارگرایی یا فردگرایی، زمینه هایی پرورش داده شده که ابتدا موفقیت در امور اجتماعی را تامین نموده و در نتیجه به رفاه هر فرد در جامعه منتج گردد.

روحیه وطن دوستی و انضباط ویژه در شیوه زندگی و کارهای اجتماعی کاملا قابل رؤیت می باشد و اکثریت مردم ژاپن برای خانواده اهمیت زیادی قائل هستند، به عهد خود وفادار بوده و همواره "ژاپنی گرا" می باشند و این به معنای آن است که رابطه حقیقی آنان با هموطنان ژاپنی به مراتب بیشتر است و  خارجی، همیشه بیگانه تلقی می گردد.

۵. بهداشت و درمان

ژاپن یکی از کشورهایی  است که به دلیل داشتن نظام سلامت مناسب و قدرتمند خود در میان کشورهای صنعتی جهان به عنوان پیشرو شناخته می شود.

نظام مراقبت های بهداشتی در ژاپن شامل معاینات، آزمایش های پزشکی و سلامت مادران باردار است که بر اساس قانون ۷۰ درصد از هزینه های پزشکی توسط دولت و ۳۰ درصد توسط بیمار پرداخت می شود.

براساس قانون، تمامی شهروندان و افراد مقیم در این کشور باید تحت پوشش بیمه درمانی قرار گیرند و در صورتی که فردی فاقد بیمه درمانی بود کارفرما موظف است که فرد مورد نظر را به نظام ملی بیمه درمانی معرفی کند تا از این طریق فرد مورد نظر تحت پوشش بیمه های درمانی قرار گیرد.

بیمارانی که تحت پوشش بیمه درمانی هستند در انتخاب پزشک، بیمارستان و امکانات درمانی مورد نظر خود آزاد هستند و براساس قانون نمی توان بیماران را مجبور به استفاده از امکاناتی خاص کرد.

هزینه های پزشکی در ژاپن به شدت از سوی دولت کنترل شده تا برای همگان قابل پرداخت باشد و هزینه هایی که باید توسط افراد پرداخت شود متناسب با سن، میزان درآمد افراد و خانواده از ۱۰ تا ۳۰ درصد متغیر است، ضمن اینکه تعداد اقساط ماهانه که باید پرداخت شود نیز بر اساس موارد ذکر شده متفاوت هستند.

۶. آموزش و پرورش

سیستم آموزش با شعار "ما چشم به راه دورانی هستیم که در هیچ خانه روستائی یا شهری حتی یک نفر بی سواد وجود نداشته باشد" در سال ۱۸۷۲ میلادی ترویج یافت و در همین سال قانون آموزش اجباری برای اولین بار به مرحله اجرا گذاشته شد.

در همین ارتباط مقاطع تحصیلی در سیستم آموزشی ژاپن شامل:

الف) مهد کودک و کودکستان

کودکان ژاپنی قبل از ورود به دبستان، معمولاً در کلاس های مراکز پرورش کودک و یا کودکستان ها شرکت می کنند که معمولا  از ساعت ۹ صبح الی ۳۰/۱ بعد از ظهر در شش روز از هفته دایر هستند.

ب) ابتدائی

بر اساس ماده ۲۶ قانون اساسی ژاپن، والدین وظیفه دارند کودکان خود را از سن ۶ سالگی به مدرسه بفرستند. مدت آموزش در مدارس ابتدائی ۶ سال است و دانش آموزان در این دوره به فراگیری زبان ژاپنی، علوم اجتماعی، حساب، علوم، موسیقی، هنر، صنایع دستی، خانه داری، ورزش و اخلاق می پردازند.

ج) مدارس پایه دبیرستان

در دبیرستان های مقدماتی، به منظور تربیت شخصیت هائی که بتوانند به ایفای نقش های مفید در جامعه بپردازند، علوم پایه و فنون لازم برای شغل های مورد نیاز به دانش آموزان تدریس می گردد. مدت تحصیل در این دبیرستان ها ۳ سال و اجباری است.

د) دبیرستان

فارغ­التحصیلان دبیرستان های مقدماتی پس از گذراندن یک آزمون ورودی می توانند به دوره اصلی دبیرستان راه یابند که مدت تحصیل در این دبیرستان ها، ۳ سال است که اکثراً به وسیله حکومت های محلی و نیز به صورت خصوصی تأسیس گردیده اند.

ه)سیستم آموزش عالی

فارغ التحصیلان دبیرستان ها را پس از برگزاری آزمون ورودی می پذیرد و شامل دانشگاه ها، کالج های مقدماتی، کالج های تکنولوژی و مدارس تخصصی می باشند.

دانشگاه های ژاپن به دو صورت دولتی و خصوصی اداره می ششود و  آموزش دانشگاهی عموماً ۴ سال طول می کشد، ولی برای رشته های پزشکی و دندانپزشکی ۶ سال لازم است. برای اخذ مدرک فوق لیسانس دو سال و برای گرفتن دکترا ۳ سال دیگر مورد نیاز می باشد.

۷.مهمترین چالش ها

مهمترین چالش ها عبارتند از موضوع تامین اجتماعی و نگرانی در مورد آینده، افزایش پیری جمعیت، کاهش جمعیت جوان و نگهداری سالمندان.

۸. میزان مقبولیت اقدامات دولت نزد افکار عمومی

براساس آخرین نظرسنجی های صورت گرفته میزان مقبولیت دولت نزد افکار عمومی بیش از ۴۸ درصد می باشد و اقای آبه نخست وزیر در حال حاضر طولانی ترین دوره نخست وزیری و دولت را در طول تاریخ ژاپن دارا می باشد.

ج: سیاسی

۱. ساختار سیاسی کشور:

سیستم حکومتی ژاپن پارلمانی است و  امپراطور تنها به عنوان مظهر اتحاد مردم بوده و کلیه اعمال وی در رابطه با امور مملکتی بایستی با صلاحدید قبلی پارلمان انجام شود. نخست وزیر از بین نمایندگان پارلمان انتخاب می­گردد و وزیران دولت را منصوب می­نماید.

ژاپن دارای دو مجلس "نمایندگان"‌ و "مشاوران" است و مجلس نمایندگان که در حقیقت مجلس اصلی ژاپن می‌باشد از این جهت مهم است که احزاب با به دست گرفتن اکثریت کرسی‌ها در آن می‌توانند زمامداری کشور را نیز به عهده گیرند. تنها مجلس نمایندگان ژاپن حق دادن رای عدم اعتماد به هیات دولت را دارد که دراین صورت، نخست وزیر یا باید همراه با کابینه خود کناره‌گیری کرده و یا مجلس را منحل و انتخابات را برگزار کند.

بالاترین مقام اجرایی کشور، رئیس قوه مجریه و فرماندهی نیروهای مسلح بر عهده نخست وزیر می باشد.

۲. طرح راهبردی دولت

"آبه نومیکس" طرحی بود که شنیزو آبه با روی کار آمدن و تصدی پست نخست وزیری اجرای آن را حول سه محور "اعتبارات بیشتر برای بخش خصوصی"، "محرک مالی کوتاه‌ مدت و متعاقب آن تقویت اقتصاد برای کاهش کسری بودجه" و "تثبیت بدهی‌های دولتی و اجرای اصلاحات ساختاری برای تقویت عرضه و رشد بالقوه" در دستور کار قرار داد و در نظر دارد با اصلاحات ساختاری و تزریق محرک‌های پولی از جانب دولت مرکزی، باعث رشد اقتصادی و رونق بیش از پیش کشور شود .

۳.احزاب و جریان های سیاسی

نظام حکومتی ژاپن بر اساس فعالیت احزاب سیاسی قرار داشته و احزاب سیاسی نقش تعیین کننده­ای در صحنه سیاست کشوردارند. حزب لیبرال دموکرات، پرنفوذترین حزب سیاسی در ژاپن است که در حال حاضر قدرت را در دست دارد و شینزو آبه رئیس این حزب، نخست وزیر است.

مهمترین احزاب این کشور عبارتند از حزب لیبرال دموکرات و حزب کومیتو که با ائتلاف یکدیگر دولت را تشکیل داده اند. احزاب مخالف هم شامل حزب دموکرات مشروطه ژاپن، حزب دموکراتیک مردم حزب کمونیست، حزب احیای ژاپن، حزب امید، حزب سوسیال دموکراتیک و حزب لیبرال.

۴. راهبردها و سیاست های کلان خارجی و داخلی، دکترین امنیت ملی و چالش های مهم

در زمینه داخلی انجام اصلاحات قانون اساسی، اصلاح سیستم بازنشستگی، اصلاح سیستم آموزش، بهداشت و تامین اجتماعی می باشد.

در سیاست های کلان خارجی می توان هم می توان به تقویت اتحاد ژاپن – آمریکا، گسترش روابط با همسایگان، توسعه دیپلماسی اقتصادی، همکاری در زمینه حفظ صلح و امنیت بین المللی، مقابله با تروریسم و افراط گرایی، تلاش در جهت عدم اشاعه و خلع سلاح هسته ای و تقویت همکاری با سازمان ملل اشاره نمود.

در همین ارتباط باید اضافه نمود با توجه به تشدید محیط امنیتی اطراف ژاپن، شینزو آبه نخست وزیر ژاپن در سپتامبر ۲۰۱۳ دستور تدوین استراتژی امنیت ملی با تمرکز بر سیاست های دفاعی و خارجی را صادر کرد و به منظور تسهیل این فرایند، دولت ژاپن همزمان در تاریخ ۴ دسامبر ۲۰۱۳ اقدام به تشکیل شورای امنیت ملی نمود. این شورا با برگزاری جلساتی استراتژی امنیت ملی ژاپن را تدوین کرد که سرانجام در تاریخ ۱۷ دسامبر ۲۰۱۳ به تصویب کابینه رسید.

این استراتژی اولین سند امنیت ملی ژاپن می باشد که شامل ۳۲ صفحه است و در آن منافع ملی، اهداف استراتژیک و خط مشی های اساسی که باید مورد توجه قرار گیرد بیان شده است و این سند جایگزین برنامه دفاع ملی شد که در سال ۱۹۵۲ تهیه گردید.

اصول بنیادین استراتژی امنیت ملی ژاپن عبارتند از مشارکت پیشگیرانه در صلح بر اساس اصل همکاری بین المللی، منافع ملی ژاپن و اهداف امنیت ملی، محیط امنیتی پیرامون ژاپن و چالش های امنیتی- ملی، محیط امنیت ملی و چالش ها در منطقه آسیا – اقیانوسیه.

در سال ۲۰۱۷، شینزو آبه نخست وزیر و رهبر حزب لیبرال دمکرات با هدف کاهش فشارها و تقویت موقعیت خود و کسب تایید مجدد مردم برای پیشبرد دستور کار حزب از جمله اصلاح بند ۹ قانون اساسی، مجلس نمایندگان ژاپن را منحل و انتخابات زودرس اعلام نمود.

در انتخابات برگزار شده در تاریخ ۲۲ اکتبر ۲۰۱۷ (۳۰ مهر ۱۳۹۶) حزب لیبرال دمکرات (۲۸۴ کرسی) به همراه حزب حزب کومه ایتو (۲۹ کرسی) مجددا اکثریت مجلس نمایندگان را احراز و به ریاست آقای آبه دولت تشکیل شد.

در انتخابات ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۸ برای انتخاب رهبری حزب حاکم لیبرال دموکرات آقای آبه مجددا برای یک دوره سه ساله دیگر به عنوان رئیس حزب و نخست وزیر ژاپن انتخاب گردید.

آخرین انتخابات مجلس مشاوران در ۲۱ جولای ۲۰۱۹( ۳۰ تیر ۱۳۹۸) برگزار شده است و در این انتخابات حزب حاکم لیبرال دموکرات و حزب موتلف (کومه) توانست با کسب ۱۴۵ کرسی، اکثریت کرسی های مجلس را کسب نماید و این پیروزی موفقیت دیگری برای آبه و حزب لیبرال دموکراتیک محسوب می شود و می تواند زمینه پیشبرد اهداف سیاسی و اقتصادی دولت آبه را هموار نماید.

مهمترین چالش های سیاسی و امنیتی ژاپن هم می توان در مواردی همچون موضوع توسعه سلاح های هسته ای و موشکی کره شمالی، اختلاف ژاپن با کره جنوبی در دریای ژاپن بر سر جزایر تاکشیما که در کره جنوبی به دوکتو معروف است، اختلاف با چین در دریای شرق چین بر سر جزایر سنکاکو که در چین به دیائوگو و در تایوان به دیائویو معروف هستند و نیز اختلاف بر سر جزایر هوکایدو در آب های شمالی این کشور با روسیه که در آن کشور جزایر کوریل نامیده می شوند.

و در همین ارتباط راهبرد این کشور در زمینه امور دفاعی حول چهار محور تعریف شدهاست:

الف) پیگیری یک سیاست کاملاً روشن دفاعی

ب) ژاپن به قدرت نظامی تبدیل نگردد

ج) پایبندی به سه اصل، عدم ساخت، عدم دستیابی، عدم انتقال و انباشت تسلیحات هسته ای در خاک ژاپن

د) مدیریت وکنترل بخش دفاعی ژاپن از سوی غیرنظامیان.

۵. روابط خارجی

ژاپن به دلیل آن که بیش از ۸۰ درصد از نفت مورد نیاز خود را از منطقه خلیج فارس تامین می کند، به منظور تامین ثبات جریان نفت اقدام به گسترش روابط اقتصادی با کشورهای حاشیه خلیج فارس نموده و سرمایه گذاری های کلانی در این کشورها نموده است.

در ارتباط با جمهوری اسلامی ایران هم روابط دو کشور از گذشته همواره در سطح خوبی قرار داشته و ایران به عنوان یک کشور مهم و با موقعیت راهبردی، مورد توجه سیاستمداران این کشور بوده است.

دیدار مقامات عالی دو کشور در اجلاسهای بین المللی و سفرهای دو جانبه بیانگر افزایش همکاریهای سیاسی دو کشور می باشد به طوری که در بین سالهای ۱۳۹۸-۱۳۹۲ سران دو کشور ۱۱ بار با یکدیگر دیدار داشته اند و وزیران خارجه نیز ۱۴ بار ملاقات کرده اند. در این دیدارها دو طرف بر توسعه همکاری ها و ضرورت برقراری صلح و ثبات در منطقه و تلاش در جهت کاهش تنش ها تاکید نمودند.

در همین ارتباط باید افزود که سفر نخست وزیر ژاپن پس از ۴۰ سال به ایران و به صورت متقابل سفر قریب الوقوع دکتر روحانی رئیس جمهور اسلامی ایران در آذرماه نقطه عطفی در روابط فیمابین تلقی می گردد.

دو ملت ایران و ژاپن در طول تاریخ کهن خود دارای روابط دوستانه ای بوده اند و احترام به سنت ها، بزرگتر ها و ارزش های خانوادگی بیانگر اشتراکات فرهنگی و تاثیرات دوتمدن باستانی از یکدیگر می باشد.

تعاملات فرهنگی و اجتماعی بین مردم دو کشور از گذشته تاکنون ادامه داشته و تاسیس انجمن های فرهنگی و علمی، تبادل استاد و دانشجو، همکاری موسسات آموزشی و پژوهشی، اجرای برنامه های مختلف فرهنگی و ... از جمله عواملی هستند که منجر به شناخت مردم دوکشور از یکدیگر شده است و لذا در یک ارزیابی کلی می توان گفت در میان اکثریت مردم به ویژه فرهنگ دوستان، نگرش مثبتی وجود دارد.

معاهده نظامی آمریکا و ژاپن در ۱۹ ژانویه ۱۹۶۰ میان مقام‌های دو کشور امضا شد و در ۲۳ ژوئن همان سال به اجرا در آمد.

بر طبق این پیمان امنیتی، ژاپن به نیروهای نظامی آمریکا پایگاه و تسهیلات استقرار در این کشور و یا نزدیک آن اعطا کرده و آمریکا هم متعهد به دفاع از ژاپن در مقابل تهدیدات و حملات نظامی شد و به عبارتی ژاپن با دادن پایگاه و متعهد شدن هزینه استقرار این نیروها، خود را تحت امنیت چتر حفاظتی آمریکا قرار داد و بر اساس این پیمان حدود ۴۷ هزار نیروی آمریکایی در ژاپن مستقر شده‌اند که بیش از نیمی از آنها در جزیره اوکیناوا حضور دارند.