بودجه اختصاص یافته جهت تحقق "سیاست فرهنگی و آموزشی"جمهوری فدرال آلمان (AKBP) در سال ۲۰۱۹ میلادی بالغ بر یک میلیارد و نهصد هزار یورو بوده است.[۱]  اما بودجه فرهنگی سال ۲۰۲۰ میلادی با افزایشی بالغ  بر۳.۳ درصد به تصویب دولت فدرال آلمان رسیده است.

سیاست برون مرزی فرهنگی و آموزشی

"سیاست برون مرزی فرهنگی و آموزشی" آلمان (AKBP) از مهمترین ارکان سیاست فرهنگی وزارت خارجه آلمان محسوب می گردد که وظیفه فراهم ساختن فضای فرهنگی مناسب برای تعامل، گفت و گو، اعتمادسازی و ایجاد تفاهم متقابل برای همکاری های دراز مدت با کشورهای مختلف جهان دارد.

اجرای سیاست "برونمرزی فرهنگی و آموزشی" دولت فدرال همواره بعنوان ابزاری سازنده جهت جذب نیرو های نخبه ی سازنده و موثر و نیز ایجاد فرصت های شغلی و علمی در آلمان تلقی می‏گردد.

از دیگر اهداف اجرای پروژه های مشترک وزارت امور خارجه، انستیتو گوته و مراکز اقتصادی آلمان در قالب طرح های جامع و چند وجهی دولتی و خصوصی ارائه تصویری مقبول و مثبت از کشور آلمان در دیگر کشورهای همسایه و دوست است. جهت تحقق این هدف مجموعه برنامه های فرهنگی و هنری تدوین شده توسط سازمان ها و نهادهای وابسته (همانند موسسه روابط خارجی فرهنگی مشهور به «ایفا») مورد حمایت و پشتیبانی قرار می گیرد.

سازمان ها و موسسات آلمانی زیر مجموعه AKBP عبارتند از:

۱) انستیتو گوته (GI)

۲) سرویس تبادلات دانشگاهی آلمان (DAAD)

۳) بنیاد الکساندر فون هومبولت (AvH)

۴) موسسه روابط خارجی فرهنگی (IFA)

۵) دفتر فدرال مدیریت - دفتر مرکزی برای مدارس خارج از کشور (ZfA)

۶) مرکزخدمات تبادلات آموزشی – تربیتی (PAD)

۷) کمیسیون آلمانی یونسکو (DUK )

۸) موسسه باستان شناسی آلمان (DAI)

۹) موسسه فدرال آموزش حرفه ای (BIBB)

۱۰)  موسسه آلمانی علوم انسانی در خارج از کشور (DGIA)

۱۱)  بنیاد فرهنگی فدرال (KSB)

۱۲)  خانه فرهنگ های جهان (HKW)

۱۳)  جامعه آلمانی سازمان های فرهنگی خارجی

۱۴)  کمیسیون آلمانی و آمریکایی «فولبرایت»

۱۵)  اتحادیه "ویلای آرورا"(Villa Aurora)

۱۶)  اتحادیه "ویلای ویگونی" (Villa Vigoni)

۱۷)  کلیساها

اصول سیاست فرهنگی آلمان

سیاست فرهنگی آلمان با اصول تمرکز زدایی، اختیار تصمیم گیری فردی و چندگانگی هدایت می‏شود. این سنتی است که ریشه در رشد تاریخی این کشور دارد و در قانون اساسی آن منعکس است. فرمانداریها و ایالت های این کشور در چارچوب اختیارات خود علاوه بر برنامه ریزی در موسسات فرهنگی خود به حمایت مالی از دیگر رویدادهای فرهنگی و هنری نیز می پردازند.

در همین حال سطوح مختلف اجرایی در دستگاه دولت فدرال آلمان تلاش دارند تا یکدیگر را در حوزه ی سیاست فرهنگی به عنوان یک اصل کامل بپذیرند. حمایت مالی مشترک از موسسات و فعالیت های فرهنگی آنان نشان این تلاش هاست.

پویایی فرهنگی در جمهوری فدرال آلمان با اصل رقابت میان موسسات فرهنگی و فعالیت های فرهنگی مبتکران، هنرمندان و سازمانهای فرهنگی واسطه در  شهرها و  ایالت های مختلف پیوند یافته است.

این اصل رقابت که با تعهد سیاسی به فدرالیسم فرهنگی حفظ می شود، عمده نیروی محرکه در پشت همه فعالیت های فرهنگی و هنری در چارچوب فدرالیسم آلمان است.

ویژگی ممتاز دیگر سیاست فرهنگی جمهوری فدرال آلمان، اصل عدم مداخله در امور اجرایی فرهنگی، مسئولیت پذیری و حمایت از موسسات فرهنگی و برنامه های آنها و نیز تامین مالی این مراکز است.

قانون اساس آلمان آزادی "هنر" را تضمین می کند، که این امر نه تنها خود مختاری هنری و حق اداره مستقل موسسات و سازمانهای فرهنگی را قانونی می سازد، بلکه حفاظت از آنها را در برابر دستور العمل های دولت موجب می شود.

دولت آلمان همچنین مشوق و حمایت کننده ی این آزادی هنری است. این اصل که ناظر بر نقش دولت در کشوری فرهنگی است، موجب بروز موقعیتی شده است که در آن اکثر زیر ساخت های فرهنگی تحت حمایت قانونی شهرها و ایالت ها قرار گیرند.

قوانین سیاست فرهنگی آلمان

سیاست فرهنگی آلمان با اصول قوانین اساسی و اجرایی مرتبط با بخش فرهنگ اداره می‌شود. این قانون در یک متن واحد مدون نشده است بلکه دارای موارد قانونی بسیاری است که در راس آنها با قانون اساسی و قانون ایالت ها، ضوابط شهری و بخشی، قوانین محدوده ی خاص ایالت ها درباره امور فرهنگی، قانون فدرال نظیر قانون حفاظت از میراث فرهنگی آلمان، قانون حق نسخه برداری، قانون فدرال ارتقاء فیلم، قانون بیمه اجتماعی هنرمندان و ..... مرتبط هستند.

علاوه بر این سیاست فرهنگی آلمان با قوانین و ابزارهای حقوقی بین المللی نظیر بیانیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل آمیخته است.

در بخش هایی از قانون اساسی جمهوری فدرال آلمان و قوانین ایالت های این کشور عباراتی را در بر می گیرد که به حقوق و اهداف اساسی دولت در بخش فرهنگی می پردازد.

بر اساس تفسیر عالیترین دادگاه جمهوری فدرال آلمان از بند(۳) - نخستین عبارت قانون اساسی که تصریح می کند "هنر، دانش پژوهی، تحقیق و آموزش باید آزاد باشد" -  به حمایت از هنرمندان خلاق در برابر مداخله دولت پرداخته و این امر را به عنوان یک قضاوت ارزشی عینی تلقی داشته و دولت را ملزم می سازد آزادی "هنر" را حفظ کند و آن را ارتقا بخشد و در همین حال جمهوری فدرال را به عنوان "کشور فرهنگی" تعریف کند.

این موضوع در "بند ۳۵ پیمان وحدت ۱۹۹۰"به عنوان مسئولیت جدید ایالت ها مجدداً مطرح شده است. تعریف کشور به عنوان "کشوری فرهنگی" و وظیفه آن برای فراهم کردن حمایت عمومی از هنرها و پویایی فرهنگی در شماری از قوانین ایالت ها گنجانده شده است.

سیاست برون مرزی فرهنگی و آموزشی جمهوری فدرال آلمان

"سیاست برونمرزی فرهنگی و آموزشی" آلمان (AKBP) از مهمترین ارکان سیاست فرهنگی وزارت خارجه  آلمان محسوب می گردد.

در عصرجهانی شدن "سیاست برونمرزی فرهنگی و آموزشی" آلمان نیز با چالش های جدیدی روبرو شده است. جهان کنونی با سرعت زیادی در حال تغییر و دگرگونی است. وجود شبکه های ارتباطی، تغییرات محسوس در ساختار نظام  قدرت های جهانی و به دنبال آن بروز تغییرات اجتماعی فضای سیاسی آلمان را دستخوس دگرگونی می نماید. در این شرایط "سیاست‏های برونمرزی فرهنگی و آموزشی" به طور فزاینده‏ای نیازمند به تغییر و بازنگری است تا بتواند در فراهم ساختن فضای مناسب برای گفتگوهای سازنده، ایجاد شبکه‏های پایدار و تعمیق همکاری های دراز مدت و نیز تقویت روابط پایدار بین المللی پاسخگو باشد.[۲]

به منظور حصول به این موفقیت لازم است سیاست برونمرزی فرهنگی و آموزشی آلمان با شرایط منطقه ای و فرامنطقه ای و نیز واقعیت های قرن ۲۱ منطبق باشد.

در مقابله با این چالش، وزارت امور خارجه آلمان - در اجرای مصوبه ی دولت ائتلافی در سپتامبر ۲۰۱۱ طرح نوینی با عنوان "سیاست فرهنگی و آموزشی برونمرزی در عصر جهانی شدن، تلاش در جذب شرکای تجاری، آموزش ارزش ها و کسب منافع" ارائه نمود تا با هدف تقویت سیاست های فرهنگی و آموزشی و اجرای موفق طرح های سازگار با دکترین جدید استراتژیکی خود، ابزار لازم را در مقابله با تغییرات ساختاری و سیاسی جهان در اختیار داشته باشد.

اهمیت ترویج زبان آلمانی

ارتقاء زبان آلمانی یکی از اهداف کلیدی "سیاست برونمرزی فرهنگی و آموزشی" آلمان محسوب می گردد. نیل به این هدف می‏تواند سهم مهمی در تقویت مراکز اقتصادی و علمی آلمان به دنبال داشته باشد. در حال حاضر، حدود ۱۴.۵ میلیون نفر در سراسر جهان "آلمانی" را به عنوان یک زبان خارجی فرا می‏گیرند.

در همین حال همه ساله حدود ۱۸۶ هزار نفر در دوره های آموزشی زبان آلمانی وابسته به مراکز انستیتو گوته در کشورهای خارجی شرکت می کنند. وزارت خارجه آلمان در چارچوب اجرای طرح "آلمانی - زبان ایده ها"  تلاش می کند با آموزش زبان آلمانی به جوانان سایر کشورهای جهان دریچه های نوینی را در حوزه های اقتصادی، فرهنگی و علوم تجربی بر روی آنان بازگشایی نماید.

در این میان تلاش شده است با کمک تبلیغات هدف دار در مطبوعات و دیگر رسانه های کشورهای روسیه، چین و هند و همچنین در لهستان، جمهوری چک، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا  همکاریهای دو جانبه با انستیتو گوته و سایر مدارس آموزشی آلمانی در کشورهای مزبورگسترش یابد.

در حال حاضر انستیتو گوته با ۱۳۶ مؤسسه و ۱۰ دفتر ارتباطی در ۹۱ کشور جهان فعالیت دارد.

تعداد مراکز"انستیتو گوته" در آلمان به ۱۳ موسسه می رسد. نقش اصلی این موسسات فرهنگی ارائه یک تصویر مدرن از کشور آلمان با کمک آموزش زبان آلمانی و اجرای برنامه های فرهنگی است. در راستای تحقق این هدف میزان کمک های بلاعوض از سوی وزارت خارجه فدرال آلمان به این موسسه حدود  ۲۵۰ میلیون یورو بوده است.

همکاری و تعامل در امر آموزش و پرورش سنگ بنای سیاست برونمرزی فرهنگی و آموزشی آلمان محسوب می گردد. مدارس خارج از کشور آلمان در این زمینه نقش محوری را بازی می کنند.

برخورد سنجیده با جامعه و فرهنگ کشور میزبان، حفظ و گسترش این مدارس برای کودکان آلمانی تبار ساکن درکشورهای خارجی و ترویج آموزش زبان آلمانی در مدارس برونمرزی از مهمترین ارکان این سیاست  محسوب می گردد. در ۱۴۰مدرسه آلمانی که در خارج از مرزهای جغرافیایی این کشور فعال هستند، نزدیک به ۸۰۰۰۰ دانش آموز در مقاطع مختلف  ابتدایی تا دیپلم دبیرستان به آموزش و فراگیری مشغول هستند.

ایجاد شبکه "مدارس، شرکای آینده "(PASCH)، ابتکاری نوینی بود که بر اساس آن شبکه ای با ۱۵۳۰ مدرسه در ۱۲۴ کشور جهان تشکیل گردید که حدود ۵۰۰.۰۰۰ دانش آموز را پوشش می دهد. این ابتکار عمل سبب گردید که آموزش زبان آلمانی در بسیاری از مدارس آلمانی فعال درکشورهای خارجی مورد حمایت و تقویت قرار گیرد.

حمایت از پژوهش و تحقیق

علاوه بر این، کمک به ترویج علوم و تحقیقات همواره بعنوان یکی از ارکان اصلی سیاست برونمرزی فرهنگی و آموزشی دولت آلمان مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس مصوبه پارلمان فدرال آلمان که به "ابتکار سیاست بین الملل علوم دانشگاهی" معروف است، بر ضرورت ایجاد شبکه ی بین المللی از علوم دانشگاهی و حمایت از دانشگاهیان آلمان تاکید شده است و جهت تحقق آن بودجه ای به میزان ۵۳ میلیون یورو به آن اختصاص داده شد.

در همین حال با اجرای طرح نوین تحقیقات و نوآوری که به ابتکار وزارت تحقیقات و توسعه دولت فدرال تحقق یافته است، گسترش و ترویج همکاری های بین المللی و تدوین استراتژی‏های جدید الزامی شده است. در این راستا همه ساله بودجه سازمان های تحقیقاتی به میزان ۵٪ درصد افزایش یافته است. از سوی دیگر رقابت جهت جذب استعدادهای نمونه و نخبه در زمینه های مختلف علمی و پژوهشی در سطح جهانی از اهمیت ویژه ای برخوردار گشته است. در این میان حمایت از ۴۰،۰۰۰ دانشجو و محقق از اقصی نقاط جهان در هر سال توسط موسسه تبادلات آکادمیک آلمان (DAAD) و بنیاد الکساندر فون هومبولت (Alexander von Humboldt Stiftung) بیانگر نقش بسیار مهم و ارزنده ی این طرح است.

اجرای سیاست "برونمرزی فرهنگی و آموزشی" دولت فدرال همواره بعنوان ابزاری سازنده جهت جذب نیرو های نخبه ی سازنده و موثر و نیز ایجاد فرصت های شغلی و علمی در آلمان تلقی می‏گردد.

از دیگر اهداف اجرای پروژه های مشترک وزارت امور خارجه، انستیتو گوته و مراکز اقتصادی آلمان در قالب طرح های جامع و چند وجهی دولتی و خصوصی ارائه تصویری مقبول و مثبت از کشور آلمان در دیگر کشورهای همسایه و دوست است. جهت تحقق این هدف مجموعه برنامه های فرهنگی و هنری تدوین شده توسط سازمان ها و نهادهای وابسته (همانند موسسه روابط خارجی فرهنگی مشهور به «ایفا») مورد حمایت و پشتیبانی قرار می گیرد.

پروژه افق فرهنگی

از سوی دیگر با اجرای پروژه ی «افق فرهنگی» "kulturweit " با همیاری جوانان در چارچوب سیاست فرهنگی و آموزشی آلمان تلاش شده است به ترویج گفتگوی فرهنگ ها و تعامل با کشورهای دوست بیش از پیش اهمیت داده شود. در این میان تاکنون بیش از ۴۰۰ داوطلب علاقمند آلمانی در حوزه های مختلف فرهنگی و آموزشی از سوی وزارت خارجه فدرال آلمان به ۵۲ کشور جهان در آفریقا، آسیا، امریکا لاتین و مرکزی و شرق اروپا اعزام شده است.

همچنین دولت فدرال برای گسترش روابط بین المللی و ایجاد ساختارهای یک جامعه مدنی درکشورهای دوست نسبت به توسعه روابط ورزشی با کشورهای مورد نظر نیز توجه خاصی داشته است. 

از سوی دیگر  وزارت امور خارجه آلمان با ابتکاری نوین و اجرای طرح "ورزش و سیاست خارجی" فعالیت های متنوعی را در زمینه تعاملات ورزشی در یک گستره ی وسیع به انجام رسانده است

بودجه و منابع مالی

بودجه اختصاص یافته برای طرح های مربوط به "سیاست برونمرزی فرهنگی و آموزشی آلمان" در سال ۲۰۱۹ بالغ بر  ۱.۹ میلیارد یورو بود که معادل ۰.۴۸٪ درصد کل بودجه فدرال آلمان است. این رقم در مقایسه با مدت مشابه خود در سال گذشته از افزایشی بالغ بر ۵.۴% درصد برخوردار بوده است. در این میان سهم وزارت امور خارجه معادل ۷۲۳ میلیون یورو (برابر ۵۶.۱% درصد) بود.  باقیمانده بودجه فرهنگی و آموزشی آلمان در اختیار وزارت فدرال آموزش و تحقیقات (BMBF) به میزان ۱۷.۹% درصد، اداره فرهنگ و رسانه ها (BKM) به میزان۱۸.۸% درصد، وزارت فدرال امور خانواده، سالمندان، زنان و جوانان (BMFSFJ) به میزان ۲.۴% درصد، وزارت فدرال داخله (BMI) به میزان ۱.۹% درصد و وزارت فدرال همکاری های اقتصادی و توسعه (BMZ) به میزان ۲.۹% درصد قرار گرفته است.

در اجرای طرح های سیاست برونمرزی فرهنگی و آموزشی(AKBP)، اداره کل فرهنگ و ارتباطات وزارت امور خارجه آلمان همکاری نزدیکی با شبکه ای از سازمان های فرهنگی و هنرمندان دارد. در این چارچوب ده سازمان فرهنگی این کشور مستقیماً از وزارت خارجه کمک مالی دریافت می کنند.

بودجه دریافتی این ده سازمان جهت پوشش هزینه های پرسنلی، تجهیزات، بودجه عملیاتی و سرمایه‏گذاری بالغ بر ۲۴۶،۳ میلیون یورو (۳۵٪ بودجه فرهنگی وزارت خارجه آلمان) بوده است. انستیتو گوته آلمان نیز ۲۵۰ میلیون یورو کمک مالی دریافت کرده است. در این میان وزارت خارجه آلمان مبلغ ۲۳۶،۲ میلیون یوور (۳۳.۸۷٪ از بودجه AKBP ) را اختصاص به پروژه های فرهنگی داده است.

جهت حمایت از بورسیه های تحصیلی و برنامه های تبادلات دانشجویی مبلغ ۱۹۵،۲ میلیون یورو به این امر اختصاص داده شده است.

مدارس خارج از کشور که سنگ بنای سیاست آموزشی برونمرزی وزارت خارجه آلمان محسوب می‏گردد، بودجه ای معادل ۱۹۹ میلیون یورو (برابر۲۸.۵۴٪ درصد) دریافت کرده اند.

میزان بودجه طرح های فرهنگی و آموزشی جمهوری فدرال آلمان در کشورهای مختلف جهان به شرح ذیل است:

 اتحادیه اروپا و اروپا غربی:             ۲۴.۴% درصد از کل بودجه

 شرق اروپا و آسیای مرکزی:           ۱۲.۶% درصد از کل بودجه

 آسیای نزدیک و خاور میانه، شمال آفریقا:   ۸.۵% درصد از کل بودجه

 کشورهای جنوب صحرای آفریقا:     ۵.۹% درصد از کل بودجه

 شمال امریکا:                               ۵.۷% درصد از کل بودجه

 امریکای لاتین:                              ۱۲.۶% درصد ازکل بودجه

آسیا و اقیانوسیه:                           ۱۵.۶% درصد از کل بودجه

دیگر کشورها:                                ۱۴.۷% درصد از کل بودجه

موسسه باستان شناسی آلمان

"موسسه باستان شناسی آلمان" به عنوان یک نهاد مستقل جهت تامین هزینه های پرسنلی، تهیه اقلام مورد نیاز خود و نیز انجام تحقیقات در زمینه باستان شناسی بودجه ای معادل ۳۰.۹ میلیون یورو از وزارت خارجه آلمان دریافت نموده است.

بودجه اختصاص یافته به امور فرهنگی چند جانبه از سوی وزارت خارجه آلمان به میزان ۲۲.۴۲ میلیون یورو بوده است. این بودجه شامل کمک های اجباری به سازمان مختلف جهانی همانند بخش آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، یونسکو(UNESCO) ؛ مرکز بین المللی مطالعات، حفاظت و مرمت داراییهای فرهنگی (ICCROM)؛ صندوق میراث جهانی یونسکو؛ دبیرخانه دانشگاه فرانسه و آلمان و نیز کمک و پشتیبانی از دانشکده اروپایی بروژ (Europa Kolleg Brügge) است.

میزان کل بودجه فرهنگی آموزشی برون مرزی

کل بودجه ی مربوط به طرح های "سیاست برونمرزی فرهنگی و آموزشی آلمان" (AKBP) در سال ۲۰۱۹ میلادی بالغ بر یک میلیارد و نهصد هزار یورو بوده است. قرار است این بودجه فرهنگی سال ۲۰۲۰ میلادی با افزایشی بالغ  بر ۳/۳ درصد به تصویب دولت فدرال آلمان برسد.