حق دفاع مشروع یا بهانه‌ای برای جنگ؟

حملات هوایی اسرائیل به ایران بار دیگر تنش‌های خاورمیانه را به صدر اخبار جهانی آورده و پرسش‌های جدی درباره مشروعیت حقوقی این اقدامات مطرح کرده است. در حالی که اتحادیه اروپا در یافتن موضعی واحد ناکام مانده و سیاستمداران آلمانی با استانداردهای دوگانه از اسرائیل حمایت می‌کنند، کارشناسان هشدار می‌دهند که سوءاستفاده از مفهوم «حق دفاع مشروع» می‌تواند حقوق بین‌الملل را به ابزاری برای توجیه جنگ‌های غیرقانونی تبدیل کند. این گزارش ابعاد حقوقی، سیاسی و دیپلماتیک این بحران را بررسی می‌کند.

ولفگانگ یانیش، روزنامه‌نگار و گزارشگر قضایی آلمانی در مقاله ای در زوددویچه سایتونگ نوشت پس از حملات هوایی اسرائیل و آمریکا به ایران، حالا زمان ارزیابی نتایج است. تردیدهایی درباره موفقیت چشمگیر این عملیات نظامی مطرح شده است. اما یک چیز در این ارزیابی‌ها نادیده گرفته شده: حقوق بین‌الملل. از دیدگاه اکثریت قریب به اتفاق کارشناسان حقوقی، این حملات به قوانین بین‌المللی پایبند نبودند. با این حال، این نقض قانونی با توجیه "مشروعیت سیاسی" یا "ضرورت" عملیات کمرنگ شده است. حتی صدراعظم آلمان از اسرائیل برای انجام "کار کثیف" به نمایندگی از دیگران تمجید کرد.

آیا حقوق بین‌الملل در مواقع حساس قابل چشم‌پوشی است؟ آیا این قوانین فقط برای روزهای آرام نوشته شده‌اند و در طوفان‌های سیاسی کنار گذاشته می‌شوند؟ آیا می‌توان این قوانین را نادیده گرفت؟

یکی از مفاهیم کلیدی که در روزهای اخیر بحث‌های زیادی درباره آن شکل گرفته، ممنوعیت استفاده از خشونت در حقوق بین‌الملل است؛ دستاوردی تمدنی که قرار بود حل ‌و فصل اختلافات میان کشورها را به مسیرهای غیرنظامی هدایت کند. مفهوم دیگر، استثنای این ممنوعیت است: حق دفاع از خود.

آیا تهدید فوری وجود داشت؟

اینکه آیا اسرائیل و به تبع آن آمریکا، به‌عنوان حامی‌اش، می‌توانستند به حق دفاع از خود استناد کنند، به واقعیات بستگی دارد. تا جایی که اطلاعات موجود نشان می‌دهد، شواهد به وضوح علیه مدعیان این حملات است. غنی‌سازی اورانیوم در ایران به حدی پیشرفت نکرده بود که این کشور اورانیوم قابل استفاده در سلاح هسته‌ای داشته باشد. بر اساس گزارش نیویورک تایمز، حتی سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا نیز تردید دارند که ایران تصمیم قطعی برای ساخت بمب هسته‌ای گرفته باشد. علاوه بر این، ایران ظاهراً موشک‌های حامل تسلیحات هسته‌ای در اختیار ندارد. بنابراین، نمی‌توان ادعا کرد که حمله‌ای قریب‌الوقوع از سوی ایران در راه بود؛ شرطی که برای استفاده از حق دفاع از خود ضروری است.

شرایط سخت برای توجیه حمله

آندریاس پائولوس، حقوقدان برجسته و قاضی سابق دادگاه قانون اساسی آلمان، می‌گوید: اگر خرید سلاح‌های کشتار جمعی فوریت داشته باشد، تهدید استفاده از آن‌ها مشخص باشد و همه راه‌های دیپلماتیک به پایان رسیده باشند، آنگاه واکنش نظامی را می‌توان دفاع مشروع دانست – اما فقط در آن صورت. به گفته او، حتی چنین استدلالی هم در مورد درگیری ایران و اسرائیل قابل اعمال نیست، چرا که این شرایط هنوز فراهم نشده‌اند. پائولوس حمله پیشگیرانه را غیرقابل توجیه می‌داند.

تجربه تلخ عراق

هایکه کریگر، استاد حقوق بین‌الملل در برلین، هشدار می‌دهد که نباید دکترین «آخرین فرصت» برای حمله پیشگیرانه را بیش از حد گسترش داد، چون این خطر وجود دارد که حق دفاع مشروع، بی‌معنا شود. او به ماجرای عراق در سال ۲۰۰۳ اشاره می‌کندکه آمریکا و بریتانیا مدعی شدند عراق دارای سلاح‌های کشتار جمعی است و به همین دلیل حمله کردند. اما این سلاح‌ها هرگز پیدا نشدند – ادعا از ابتدا دروغ بود.

هدف تغییر رژیم، توجیه قانونی ندارد

اسرائیل حملات خود را نه‌تنها با تهدید هسته‌ای، بلکه با هدف تغییر رژیم در ایران نیز توجیه کرده بود. اما کریگر تأکید می‌کند: « هدف تغییر رژیم، که اسرائیل در ایران دنبال می‌کند، طبق حقوق بین‌الملل غیرمشروع است.». کریگر به روزنامه زوددویچه سایتونگ می‌گوید: حقوق بین‌الملل یک نظام حقوقی غیرمتمرکز است. هیچ نهاد مرکزی وجود ندارد که بتواند اسرائیل را به سرعت به دادگاه بکشاند و قوانین را اجرا کند. هرچند نقش دادگاه‌های لاهه ممکن است در آینده پررنگ‌تر شود، اما اختیارات آن‌ها محدود است. قوانین حقوق بین‌الملل از طریق عملکرد دولت‌ها شکل می‌گیرند و باید در عمل تقویت شوند. به همین دلیل است که انتقاد بین‌المللی از حملات نظامی اسرائیل و آمریکا اهمیت دارد. کریگر می‌گوید: بدون انتقاد بین‌المللی و پایبندی دولت‌ها، این قوانین به ابزاری برای توجیه ماجراجویی‌های نظامی تبدیل می‌شوند.

حقوق بین‌الملل نمی‌تواند به‌صورت متمرکز اجرا شود، بنابراین دولت‌ها باید بر رعایت آن پافشاری کنند. این قوانین نیاز به مراقبت دارند. اما اجلاس اخیر گروه هفت در کانادا درباره حقوق بین‌الملل تقریباً سکوت کرد. این اجلاس تنها بر حق دفاع اسرائیل تأکید کرد و خواستار کاهش تنش در خاورمیانه شد. صدراعظم آلمان، همان‌طور که گفته شد، از "کار کثیف" اسرائیل ستایش کرد.

آیا حقوق بین‌الملل به پایان راه خود رسیده است؟

آیا اگر دولت‌ها دیگر به حقوق بین‌الملل پایبند نباشند، این نظام حقوقی از بین می‌رود؟ به گفته یک استاد در پایگاه تخصصی Verfassungsblog آن‌چه بحران حقوق بین‌الملل نامیده می‌شود، در واقع بحران جهانی است که تحمل اعتراض این نظام را ندارد.

هایکه کریگر می‌افزاید: برای کشورهای جنوب جهانی، حقوق بین‌الملل هنوز فرصتی است برای دفاع از ضعیف‌ها در برابر قدرتمندان؛ زیرا در این نظام، همه کشورها از نظر حقوقی برابر هستند.

آندریاس پائولوس جمع‌بندی می‌کند: همیشه فاصله‌ای میان قانون و واقعیت وجود دارد – اگر چنین نبود، دیگر نیازی به وجود قانون نبود.

اختلاف نظر در اتحادیه اروپا: آیا حمله اسرائیل به ایران از نظر حقوق بین‌الملل مجاز است؟

اتحادیه اروپا در برابر حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران دچار اختلاف‌نظر عمیقی است. در نشست سفیران در بروکسل، پیش از اجلاس سران اتحادیه اروپا در هفته آینده، این شکاف آشکارتر خواهد شد. به گزارش یورونیوز، اختلاف‌نظرها درباره توجیه این حملات که هفته گذشته رخ داد، در نشست سفیران در بروکسل مطرح خواهد شد و تلاش‌های اتحادیه اروپا برای یافتن پاسخی مشترک به بحران خاورمیانه را دشوار خواهد کرد. حدود ۱۵ کشور عضو، از جمله آلمان، فرانسه، اتریش، ایتالیا و هلند، خواستار افزودن عبارت «حق دفاع اسرائیل» به بیانیه رسمی اتحادیه بودند، اما این پیشنهاد به دلیل مخالفت سایر اعضا به اجماع نرسید. گروهی از کشورها معتقدند شواهد کافی برای توجیه حملات اسرائیل بر اساس حقوق بین‌الملل وجود ندارد.

اتحادیه اروپا روز پس از حمله اسرائیل بیانیه‌ای منتشر کرد و از همه طرف‌ها خواست به حقوق بین‌الملل پایبند باشند، خویشتنداری کنند و از اقداماتی که ممکن است پیامدهای جدی مانند نشت رادیواکتیو داشته باشد، خودداری کنند.

منابع نزدیک به مذاکرات می‌گویند بخش مهمی از بحث‌های کشورهای عضو این بود که آیا اتحادیه اروپا باید در رابطه با حملات به ایران اعلام کند که «اسرائیل حق دفاع از خود را دارد.» حدود ۱۵ کشور، از جمله اتریش، چک، فرانسه، آلمان، مجارستان، ایتالیا و هلند، خواستار افزودن این جمله بودند، اما این پیشنهاد به اجماع نرسید.چندین کشور دیگر معتقد بودند که شواهد کافی برای اثبات این‌که اسرائیل طبق حقوق بین‌الملل حق آغاز حمله به ایران را داشته، وجود ندارد.

طبق منشور سازمان ملل، حق دفاع مشروع تنها در صورت وقوع حمله مسلحانه یا تهدید قریب‌الوقوع و به‌صورت متناسب مجاز است. اما اطلاعات موجود، از جمله گزارش نیویورک تایمز، نشان می‌دهد که ایران نه تنها فاصله زیادی تا تولید تسلیحات هسته‌ای دارد، بلکه حتی تصمیم قطعی برای ساخت بمب اتمی نگرفته و موشک‌های حامل تسلیحات هسته‌ای نیز در اختیار ندارد.

نبود اجماع درباره توجیه حملات

اسرائیل ادعا می‌کند که مجموعه حملاتش اقدامی پیشگیرانه برای جلوگیری از تولید تسلیحات هسته‌ای توسط ایران بوده است. این موضوع قرار است در نشست سفیران در بروکسل بررسی شود و در دستور کار اجلاس سران اتحادیه اروپا در هفته آینده قرار دارد. پیش‌نویس نتیجه‌گیری‌های اجلاس که یورونیوز به آن دسترسی پیدا کرده، در حال حاضر هیچ اشاره‌ای به موضع شورای اتحادیه اروپا درباره مناقشه اسرائیل و ایران ندارد.

در همین حال، منابع اتحادیه اروپا به یورونیوز گفتند که از توییت رئیس کمیسیون اروپا، اورزولا فون در لاین، که به‌طور ضمنی از حملات اسرائیل به تهران حمایت کرده بود، «شگفت‌زده» شدند. پیام فون در لاین فراتر از بیانیه رسمی شورای اروپا بود که نهاد مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا است.

فون در لاین در توییتر نوشت: با رئیس‌جمهور هرتزوگ درباره وضعیت تشدیدشده در خاورمیانه صحبت کردم. من حق اسرائیل برای دفاع از خود و حفاظت از مردمش را تأیید کردم. یک منبع دیپلماتیک دیگر به یورونیوز گفت: هیچ اجماعی درباره این‌که اسرائیل حق دفاع از خود را دارد وجود نداشت، اما فون در لاین این را گفت. این منبع افزود: او متن توافق‌شده را دید و سپس بیانیه خودش را منتشر کرد. صادقانه بگویم، این ناامیدکننده بود.

این دیپلمات ادامه داد: کشورهایی مثل ایران، وقتی این‌گونه مورد حمله قرار می‌گیرند، تسلیم نمی‌شوند. آنچه در ادامه می‌آید، حتی اگر به تغییر رژیم در ایران منجر شود، بسیار بدتر خواهد بود و اگر دو یا سه میلیون ایرانی به مرزهای اروپا برسند، خواهند گفت که ما نمی‌توانیم این بحران مهاجرت را مدیریت کنیم. یک دیپلمات دیگر اظهار داشت: همه کشورهایی که نسبت به اسرائیل موضع انتقادی دارند، حملات اسرائیل به ایران را غیرمسئولانه می‌دانند،

تأیید موضع توسط کالاس

محمد البرادعی، رئیس سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در پستی در شبکه X اظهار داشت که گمانه‌زنی‌های اسرائیل تهدید قریب‌الوقوعی ایجاد نمی‌کند و حمله اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران از نظر حقوق بین‌الملل غیرقانونی است.

کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، موضع رسمی اتحادیه برای یافتن راه‌حل دیپلماتیک برای جنگ اسرائیل و ایران را تأیید کرد. او بار دیگر از همه طرف‌ها خواست به حقوق بین‌الملل پایبند باشند و تنش‌ها را کاهش دهند. کالاس همچنین در توییتر نوشت: اسرائیل حق دارد در چارچوب حقوق بین‌الملل از خود دفاع کند.

واکنش‌های دولت و احزاب آلمان به حمله‌ اسرائیل به ایران

یانا فریلهنهاوس روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی آلمانی در مقاله ای تند درباره‌ واکنش‌های دولت و احزاب آلمان به حمله‌ اسرائیل به ایران نوشت: به نظر می‌رسد در سیاست آلمان دیگر هیچ حد و مرزی برای «استانداردهای دوگانه» باقی نمانده است. نه صدراعظم آلمان و نه وزیر امور خارجه، هیچ‌کدام حتی اندک فاصله‌ای از حمله‌ی اسرائیل به ایران – که شامل ترور هدفمند نظامیان و دانشمندان ایرانی و پذیرش «تلفات جانبی» بود – نگرفتند. وزارت خارجه آلمان در بیانیه‌ای اعلام کرد که اسرائیل «ضربات هدفمندی به تأسیسات هسته‌ای ایران وارد کرده» و به «حق دفاع از خود» استناد کرده است. اما در مقابل، حملات متقابل ایران را «به شدیدترین وجه ممکن» محکوم کرده است.

این محمد البرادعی، برنده‌ مصری جایزه‌ی صلح نوبل و رئیس سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود که به وزیر مشاور در امور خارجه آلمان، واده‌فول، در پلتفرم X (توییتر سابق) یادآور شد که چنین «ضربات هدفمندی» به تأسیسات اتمی طبق ماده ۵۶ پروتکل الحاقی کنوانسیون ژنو، صراحتاً ممنوع است. افزون بر آن، حملات نظامی، مگر برای جلوگیری از حمله‌ای که فوراً در حال وقوع است، بر اساس منشور سازمان ملل ممنوع به شمار می‌روند. نقض آشکار حقوق بین‌الملل در حمله‌ اسرائیل به ایران از معدود مواردی است که این‌چنین شفاف و بی‌تردید قابل تشخیص است.

با این حال، سیاستمدارانی مانند رودریش کیزوتر از حزب دموکرات مسیحی (CDU) و اگنس استراک-تسیمرمن از حزب لیبرال دموکرات (FDP) حتی موضع دولت آلمان را بیش از حد ملایم دانستند. کیزوتر خواستار حمایت قاطع آلمان از اسرائیل شد و ادعا کرد که این کشور با حملاتش «خدمت بزرگی به جامعه جهانی و مردم ایران» کرده است. این رویکرد، به گفته فریلینگهاوس، نوعی «نیست‌انگاری» نسبت به دستاوردهای تمدنی است که نظم مبتنی بر قوانین را تضعیف می‌کند. در حالی که این سیاستمداران ادعا می‌کنند برای جلوگیری از «حق قوی‌تر» با روسیه در اوکراین مبارزه می‌کنند، حمایت بی‌قیدوشرط آن‌ها از اسرائیل دقیقاً همان قانون جنگل را ترویج می‌دهد.

نتیجه‌گیری: لزوم حفظ حقوق بین‌الملل

در حالی که برخی سیاستمداران آلمانی و بخشی از کشورهای اتحادیه اروپا از اسرائیل حمایت می‌کنند، کارشناسان حقوقی و دیپلمات‌های محتاط بر لزوم پایبندی به حقوق بین‌الملل تأکید دارند. آیا حقوق بین‌الملل همچنان می‌تواند نظم جهانی را حفظ کند، یا در برابر «حق قوی‌تر» تسلیم خواهد شد؟ همان‌طور که کریگر می‌گوید: «حقوق بین‌الملل نیاز به مراقبت دارد.» بدون انتقاد بین‌المللی و پایبندی به قوانین، خطر تبدیل این نظام حقوقی به ابزاری برای توجیه جنگ‌های غیرقانونی بیش از پیش افزایش می‌یابد.

منبع:  Süddeutsche Zeitungeuronews - NDeuronews

کد خبر 24581

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
4 + 12 =