ماه محرم یکی از مهم‌ترین و مقدس‌ترین ماه‌های قمری در تقویم اسلامی است که در بسیاری از کشورها به ویژه در پاکستان با مراسم و آیین‌های ویژه‌ای برگزار می‌شود. این ماه به‌عنوان آغاز سال هجری قمری شناخته می‌شود و در روز عاشورا یاد و خاطره‌ی قیام عاشورا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش در کربلا گرامی داشته می‌شود. مراسم عزاداری به‌ویژه در دهه اول محرم، در شهرهای مختلف در هیئات مذهبی و مساجد برگزار می‌شود. در این ایام، مردم با حضور در این مراسم و تظاهرات عمومی، از آموزه‌های قیام عاشورا و پیام‌های آن درباره حق و عدالت، یاد می‌کنند و سعی در تجدید عهد با اصول انسانی و اسلامی دارند.

1. مقدمه‌ای بر ماه محرم در پاکستان:

ماه محرم در پاکستان به‌عنوان ماه عزاداری برای شهادت امام حسین (ع) و یارانش در کربلا شناخته می‌شود. این ماه با مراسمات ویژه‌ای از جمله مجالس عزاداری، تعزیه‌خوانی و سینه‌زنی برگزار می‌شود و به‌عنوان فرصتی برای تجدید عهد با آموزه‌های عاشورا و تقویت هویت دینی و فرهنگی مسلمانان شیعه در پاکستان شناخته می‌شود[1].

1. وضعیت امنیتی و تدابیر احتیاطی

 به ‌منظور تأمین امنیت مراسمات محرم، تدابیر امنیتی گسترده‌ای شامل استقرار نیروهای پلیس و ارتش در مناطق حساس و برقراری ایست‌های بازرسی در مسیرهای دسته‌های عزاداری به کار گرفته شد[2].  همچنین در روز عاشورا، به‌ منظور جلوگیری از سوء استفاده‌های احتمالی، محدودیت‌هایی بر روی خدمات موبایل در برخی مناطق حساس اعمال شد تا امنیت مراسمات به‌طور کامل تأمین شود[3].

1. ماه محرم و مسئولیت‌های مشترک علمای اهل سنت در پاکستان[4].

در ایام محرم الحرام موضوعات مختلفی درباره برقراری نظم و آرامش، و همچنین ارتقاء اتحاد بین مسلمانان مطرح شده است. در این بخش، به بررسی و تحلیل برخی  از اظهارات و بیانیه های علمای مختلف و اقدامات نهادهای مذهبی پرداخته می‌شود.

• مسئولیت مشترک در حفظ نظم و آرامش در ماه محرم

در بیانیه‌ای که توسط رهبران شورای علمای اهل سنت منتشر شد، بر اهمیت حفظ نظم و آرامش در ماه محرم تاکید شده است. این بیانیه به‌وضوح بیان می‌کند که مسئولیت حفظ نظم و آرامش در این ماه مقدس، وظیفه‌ای مشترک برای علمای تمامی مکاتب فکری و ملت پاکستان است. آنها معتقدند که وحدت مسلمانان و مقابله با توطئه‌های ضد ملی از الزامات این دوران است. این بیانیه به‌طور مستقیم به ضرورت اتحاد در میان مسلمانان و احترام به تفاوت‌های فکری اشاره دارد و تلاش می‌کند تا با برجسته‌سازی همبستگی ملی، جلوی تنش‌ها و اختلافات احتمالی را در ماه محرم بگیرد. این رویکرد نشان‌دهنده‌ی فهم عمیق علمای اهل سنت از اهمیت همبستگی در برابر مشکلات و تهدیدات خارجی است.

• ترویج مدارا و همکاری میان مکاتب فکری 

در نشست «تالار اکسپرس»، که با حضور علمای مکاتب فکری مختلف برگزار شد، حافظ محمد طاهر محمود اشرفی (رئیس شورای علمای پاکستان) بر لزوم مدارا و همکاری برای برقراری صلح در ایام محرم تاکید کرد. ایشان از علما و مشایخ خواستند تا در راستای حفظ وحدت اسلامی و اجرای آیین‌نامه‌های اخلاقی و رفتاری تلاش کنند.

• تاکید بر احترام مقدسات اسلامی و حقوق شهروندان غیرمسلمان

در بیانیه شورای علمای پاکستان، موضوعاتی نظیر احترام به انبیا و صحابه، و حقوق شهروندان غیرمسلمان نیز مطرح شده است. این بخش از بیانیه به وضوح بر اهمیت حفظ حرمت مقدسات اسلامی و حقوق دینی دیگر شهروندان تاکید می‌کند و به‌نوعی نشان‌دهنده‌ی تلاش برای ترویج یک فرهنگ احترام متقابل و اجتناب از افراط‌گرایی است. این رویکرد، اگر به درستی اجرا شود، می‌تواند به تقویت پیوندهای اجتماعی و دینی در جامعه کمک کند.

• درس‌های عاشورا و ضرورت مقاومت در برابر باطل

 در نشست‌هایی که به‌مناسبت محرم برگزار شد، به‌ویژه در بیانیه دکتر پیر ظهیر عباس رفاعی و دکتر ظفر اقبال جلالی، بر درس‌های قیام عاشورا و مقاومت در برابر باطل تاکید شده است. این رویکرد به‌طور مستقیم به ضرورت یادآوری تاریخ عاشورا و استفاده از آن به عنوان مشعل راه برای رسیدن به عدالت و صلح اشاره دارد.

• ضرورت اتحاد و همکاری میان مسلمانان و نهادهای دولتی

در بیانیه‌های اخیر، بر ضرورت همکاری میان علمای دینی و نهادهای دولتی برای برقراری نظم و امنیت در ایام محرم تاکید شده است.  این دعوت به همکاری میان علمای دینی و نهادهای دولتی نشان‌دهنده‌ی یک استراتژی جامع برای مدیریت وقایع ماه محرم و پیشگیری از هرگونه تنش و درگیری است. این همکاری به‌ویژه در پیشگیری از حوادث و تامین امنیت در روز عاشورا نقش کلیدی دارد.

4. ممنوعیت فعالیت ۱۴۳ عالم و ذاکر در سند[5]

دولت ایالت سندھ پاکستان اقداماتی ویژه برای مدیریت و نظارت بر فعالیت‌های مذهبی در این ماه اتخاذ کرده است. در خبری که در تاریخ 16 ژوئیه 2024 منتشر شد، به اطلاع عموم رسید که دولت سندھ فعالیت ۱۴۳ عالم و ذاکر را به مدت ۶۰ روز ممنوع کرده است. این تصمیم با هدف حفظ امنیت و نظم عمومی در ایام محرم اتخاذ شده است. این اقدام به‌خاطر نگرانی‌های امنیتی و پیشگیری از بروز هرگونه اختلافات یا تنش‌های احتمالی در ایام محرم اتخاذ شده است.

4. برگزاری مراسمات عاشورا:

امسال مراسم عاشورا در پاکستان به‌صورت سازمان‌یافته و منظم برگزار شد. طبق گزارش‌ها، عزاداران در شهرهای مختلف با حضور در مراسمات شبیه‌خوانی، نوحه‌خوانی و نذری‌پذیری به یاد قیام عاشورا و شهادت امام حسین (ع) به عزاداری پرداختند.

4. بیانیه و پیام های شخصیت های مذهبی و سیاسی کشور

ماه محرم 2024 در پاکستان با توجه ویژه‌ای از سوی مقامات دولتی و مذهبی همراه بود. در این ماه، پیغام‌های مقامات ارشد به‌مناسبت عاشورا و درس‌های کربلا به‌طور گسترده‌ای منتشر شد. در اینجا به ترجمه برخی از بیانیه ها پرداخته شده است.

۔ آصف علی زرداری، رئیس‌جمهور پاکستان

در پیغام خود به مناسبت ماه محرم، به اهمیت یادآوری درس‌های عاشورا از واقعه کربلا پرداخت و گفت:« شهیدان کربلا به امت اسلامی درس ایستادگی در برابر ظلم و ستم را آموختند و به ما یاد دادند که باید در برابر تمام شرارت‌ها و پلیدی‌ها صدای حق را بلند کنیم.» او از ملت پاکستان خواست که در این ماه به اصول صبر، سخت‌کوشی و عدالت پایبند باشند و به نیازهای فقرا و نیازمندان توجه کنند. زرداری همچنین بر ضرورت وحدت و ایستادگی در برابر نیروهای ظلم و شر تأکید کرد و بیان کرد که از آموزه‌های واقعه کربلا برای مقابله با مشکلات امروز استفاده کرد[6].

۔ شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان

 شهباز شریف نیز در پیغام خود به مناسبت عاشورا، بر الهام‌گیری از ارزش‌های استقامت و شجاعت شهیدان کربلا تأکید کرد و گفت: « باید از ارزش‌های صبر و شجاعت شهیدان کربلا الهام بگیریم و در برابر مشکلات و امتحانات الهی با عزم و استقامت برخورد کنیم.» او به مردم توصیه کرد که با برقراری برابری، تحمل، وحدت و نظم در خود، با تهدیدات داخلی و خارجی کشور مقابله کنند. شهباز شریف همچنین از تلاش‌های نیروهای امنیتی و انتظامی برای برقراری صلح و آرامش در طول این روز تشکر کرد و گفت که این روز بدون هیچ حادثه‌ای گذشت[7].

۔ محسن نقوی وزیر کشور پاکستان

 در پیغام خود، به فلسفه قیام عاشورا و درس‌های جهانی آن اشاره کرد: «فلسفه امام حسین (ع) نوری برای بشریت است. نوه پیامبر، امام حسین (ع) به همراه خانواده و یارانش برای حقیقت جانفشانی کردند.» وی همچنین افزود که واقعه کربلا بزرگ‌ترین داستان تعالی حقیقت و صداقت است و باید از این واقعه برای درک بهتر ارزش‌های انسانی و دینی استفاده کنید.

۔ آیت‌الله سید ساجد نقوی، رهبر شیعیان پاکستان

رهبر شیعیان پاکستان، در پیغام خود بر لزوم یادآوری درس‌های عاشورا و استفاده از آموزه‌های کربلا در زندگی روزمره تأکید کرد: « ما باید از ماه محرم برای تجدید عهد با اصول قیام عاشورا و ترویج پیام‌های امام حسین (ع) استفاده کنیم.» او بر اهمیت استفاده از آموزه‌های عاشورا برای تقویت ایمان و اخلاق فردی و اجتماعی تأکید کرد.[8].

- خواجه محمد آصف، وزیر دفاع پاکستان

خواجه محمد آصف در پیغام خود به‌مناسبت تاسوعا و عاشورای حسینی، بر تأسیس امت اسلامی به سنت‌های امام حسین (ع) در زمان حاضر تأکید کرد. وزیر دفاع با اشاره به وضعیت فعلی در غزه، به این نکته پرداخت که مسلمانان امروز باید از آموزه‌های عاشورا و قیام امام حسین (ع) الهام بگیرند و سنت‌های ایشان را در مبارزه با ظلم و استبداد ادامه دهند. وی در ادامه گفت که وضعیت معاصر در غزه نیز به‌نوعی یادآور همان روحیه استقامت و مقاومت کربلا است[9].

۔ مریم نواز سر وزیر ایالت پنجاب

مریم نواز در پیغام خود به‌مناسبت عاشورا، به بیان سنت‌های امام حسین (ع) و همچنین به بیان وضعیت معاصر در غزه پرداخت. تکریم و بزرگداشت نوه ی پیامبر(ص)، جگر گوشه بتول، امام حسین(ع) بخشی از ایمان است.  مریم نواز با اشاره به روحیه فداکاری و ایثار امام حسین (ع) و یارانش، به وضعیت فعلی در غزه به‌عنوان «کربلا معاصر» اشاره کرد و از مسلمانان خواست تا با آموزه‌های عاشورا، به‌دنبال عدالت و مقاومت در برابر ظلم باشند[10].

۔ علامه دکتر راغب نعیمی

علامه دکتر راغب نعیمی، رئیس شورای ادیئولوژی اسلامی پاکستان و رئیس حوزه علمیه جامعه نعیمیه در لاهور با تأکید بر ضرورت حفظ حرمت محرم و تشویق به هم‌آهنگی و وحدت میان مسالک مختلف اسلامی، به این نکته اشاره کردند که وظیفه علماء و مشائخ ایجاد و حفظ فضای صلح و وحدت است و در صورت بروز مشکلات، باید با روش‌های معقول و مبتنی بر فهم و تفاهم به حل آن‌ها پرداخت[11].

5۔ برگزاری کانفرانس بزرگداشت شهادت امام حسین در لاہور توسط جماعت اسلامی[12]

در تاریخ 17 جولای 2024، جماعت اسلامی به مناسبت گرامیداشت شهادت امام حسین (ع) یک کانفرانس ویژه در شهر لاهور برگزار کرد. این کانفرانس با صدارت لیاقت بلوچ، قائم مقام امیر جماعت اسلامی پاکستان، و با حضور مقامات و اعضای جماعت اسلامی برگزار شد. هدف از این مراسم، تجدید بیعت با اصول قیام عاشورا و بررسی آموزه‌های آن در شرایط معاصر بود. سخنرانان با تأکید بر اهمیت صبر، استقامت، و عدالت، به بررسی و تبیین آموزه‌های عاشورا در دنیای امروز پرداختند و بر لزوم مقاومت در برابر ظلم و پیروی از اصول حق در زندگی فردی و اجتماعی تأکید کردند. این کانفرانس با حضور گسترده مردم و سخنرانی‌های تأثیرگذار به‌عنوان یک رویداد مذهبی و اجتماعی مهم در تقویت پیام‌های عاشورا و گسترش فرهنگ عدالت و حق‌طلبی شناخته شد.      

 6. برگزاری مراسم و سخنرانی‌های کلیدی

در ابتدای مراسم، لیاقت بلوچ، قائم مقام امیر جماعت اسلامی پاکستان، به‌عنوان رئیس کانفرانس، در سخنانی پرشور به اهمیت روز عاشورا و درس‌های آن پرداخت. وی بیان کرد که روز عاشورا، روزی است که یادآور شهادت امام حسین (ع) و یارانش در میدان کربلا است و این روز به‌عنوان نمادی از جهاد و مقاومت در برابر ظلم و باطل شناخته می‌شود. وی همچنین تأکید کرد که قیام عاشورا نماد استقامت بر اصول و ارزش‌های اسلامی است و آموزه‌های آن باید در زندگی امروز نیز مورد توجه قرار گیرد.

7. پیام‌های کلیدی از سایر سخنرانان

در این کانفرانس، سایر سخنرانان نیز به تبیین پیام‌های عاشورا پرداختند که در زیر به چند نموه از این سخنرانی ها اشاره شده است:

ضیاالدین انصاری، امیر جماعت اسلامی لاہور، در سخنرانی خود به این نکته اشاره کرد که داستان کربلا به ما می‌آموزد که در مسیر حق، باید با صبر و بردباری با مشکلات و سختی‌ها مواجه شویم. وی بر این موضوع تأکید کرد که ایمان به حق باید در تمامی شرایط حفظ شود و از امتحانات الهی نباید ترسید.

اظهر بلال در سخنرانی خود خاطرنشان کرد که در برابر باطل باید همیشه مقاوم بود و هرگز نباید تسلیم فشارهای ظلم و فساد شد. او تأکید کرد که مقاومت در برابر ظلم یکی از مهم‌ترین آموزه‌های عاشورا است و باید به آن عمل کرد.

سید مستقیم معین سید مستقیم معین نیز در سخنان خود بیان کرد که هر انسان باید از راه و روش حضرت امام حسین (ع) و شهدا کربلا پیروی کرده و علم حق و عدالت را در زندگی خود برافراشته نگه دارد. وی به اهمیت یادآوری و عمل به درس‌های عاشورا در زندگی روزمره اشاره کرد.

8. برگزاری کنفرانس «دین است حسین» توسط اهل سنت[13]

سخنرانان در محافل امام حسین (ع) اظهار داشتند که ما به عنوان علمبرداران راه و سنت حسینی، تا روز قیامت به یاد نوه رسول اکرم و یاران ایشان خواهیم پرداخت.

9. برپایی موکب های پخش نذری برای امام حسین در کراچی توسط تحریک سنی پاکستان[14]

تحریک سنی پاکستان به مناسبت ایصال ثواب برای امام حسین و شهیدان کربلا، اقدام به برپایی موکب های پخش نذری در نقاط مختلف شهر کراچی کرد. در این مراسم، اعضای کمیته ارتباطات تحریک سنی پاکستان و مسئولان کمیته کراچی به بازدید از این سبیل‌ها پرداختند و پیام فداکاری‌های امام حسین را گرامی داشتند. آنها بیان داشتند که قیام امام حسین در کربلا نمایانگر حقیقت و صداقت است. فلسفه حسینی پیام صبر و استقامت است و کربلا نماد یک هدف و ایده‌آل بزرگ است. امام حسین و یارانش در کربلا با قطع آب و مقاومت در برابر ظلم، نمونه‌ای از فداکاری و پایداری را به نمایش گذاشتند که تا قیامت بر زبان‌ها خواهد بود. درس‌های قیام کربلا بسیار عمیق و ارزشمند است به ما می آموزد که در برابر حاکمان ستمگر باید ایستادگی کرد، از قدرت‌های ظالم نباید نترسید، و برای تحقق اهداف و اصول خود از هر گونه فداکاری نباید دریغ کرد. باید همیشه در مسیر حق و عدالت ثابت قدم بمانیم و برای دفاع از دین و اصول انسانی خود تا آخرین حدّ فداکاری کنیم.

10. اعلام تعطیلی عمومی توسط دولت خیبر پختونخوا به مناسبت شهادت حضرت عمر فاروق[15]

دولت خیبر پختونخوا به مناسبت شهادت حضرت عمر فاروق ۱ محرم را به عنوان یک روز تعطیلی عمومی اعلام کرد. این تعطیلی عمومی به منظور احترام به شهادت حضرت عمر فاروق و تجلیل از این مناسبت مهم اسلامی اعلام شده است و به مردم فرصتی برای انجام فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی در این ایام داده می‌شود. در حالیکه برخی از علمای اهل سنت شهادت حضرت عمر فاروق را در یکم محرم خلاف حقیقت و توطئه علیه عزاداری سیدالشهداء قرار می دهند.آن ها معتقدند که براساس کتب تاریخی اهل سنت شهادت وی در 26 ذی الحجه شده است، اما برخی دیگر معتقدند که  وی  در 26 ذی الحجه مورد حمله قرار گرفت و  پس از حمله تا 29 ذی الحجه زنده بوده و درگذشت، لذا در 1 محرم الحرام به خاک سپرده شد، اما تحلیلگران مذهبی معتقدند که این یک حقیقت است که اهل سنت تا چند سال گذشته هیچوقت شهادت حضرت عمر فاروق را در یکم محرم برگزار نکرده اند و از چند سال اخیر سپاه صحابه این روز را به عنوان روز شهادت حضرت عمر فاروق اعلام و برای برگزاری اقدام کرد.

11. واکنش‌های رسانه‌ای و اجتماعی

رسانه‌های داخلی نیز به‌طور گسترده‌ای به پوشش اخبار و تحلیل‌های مربوط به محرم ۲۰۲۴ پرداخته و به‌ویژه بر موفقیت تدابیر امنیتی و برگزاری مسالمت‌آمیز مراسم عاشورا تمرکز کردند. گزارش‌های خبری و تحلیل‌های رسانه‌ای به تبیین جنبه‌های مختلف برگزاری مراسم عاشورا و آثار اجتماعی آن پرداختند.

12. نتیجه‌گیری

ماه محرم ۲۰۲۴ در پاکستان با تدابیر امنیتی شدید، برگزاری آرام و باعظمت مراسمات عاشورا، و توجه به پیام‌های دینی و اجتماعی امام حسین (ع) همراه بود. تدابیر امنیتی شدید و قطع سیگنال‌های موبایل در مناطق مختلف، نشان‌دهنده اهمیت امنیت عمومی در این ایام بود. همچنین، حضور گسترده مردم در مراسمات و توجه به پیام‌های عاشورا به‌عنوان یک درس تاریخی و اجتماعی، نمود قابل‌توجهی از «همبستگی و ایمان مذهبی» در پاکستان را به نمایش گذاشت. به‌طور کلی، محرم ۲۰۲۴ در پاکستان به‌عنوان یک دوره از تقویت ایمان مذهبی، گرامیداشت یاد امام حسین (ع) و بررسی آموزه‌های عاشورا در جامعه پاکستانی به‌شمار می‌آید.