در سال جاری دو رویداد مذهبی مهم دراندونزی مورد توجه و اهمیت قرارگرفته، که مربوط به سفر دو شخصیت دینی ازاسلام و کاتولیک به اندونزی است. حضور امام اعظم الازهر مصر دکتر احمد الطیب در 8 تا 11 جولای و سفرپاپ فرانسیس دراوایل سپتامبربه اندونزی است. اگرچه این دو رویداد صرفاً سفر هستند، اما آشکارا معنای مهمی هم از نظر نمادین و هم ازنظر محتوایی خواهند داشت.

 حضورشیخ اعظم الازهر درکشورمتنوع و مذهبی اندونزی، با توجه به شهرت و تعهد آن، نگرش ها و اعمال دینی حامی ارزش های الهی و انسانی را درپی خواهد داشت. به یاد داریم در 4 فوریه 2019 درابوظبی، شیخ اعظم احمد الطیب یک دیدارتاریخی با رهبرکلیسای کاتولیک واتیکان، پاپ فرانسیس داشته و با هم سند برادری و انسانی امضا کردند که حمایت آنان از ایجاد صلح و امنیت دراین سند مورد تاکید قرارگرفته است. دیداردو شخصیت دینی درآن زمان این پیام را به افکار عمومی منتقل کرد که دشمن مشترک همه در واقع افراط گرایی حاد (افراط گرایی متعصب)، تمایل به نابودی یکدیگر (ویرانی)، جنگ و نفرت (نگرش های نفرت انگیز) دربین همنوعان است که همه به نام و اسم دین تمام شده است.

شیخ الطیب به عنوان یک فرد دانشگاهی، با سنت های علمی به وضوح آشنا است، زیرا می تواند با همین ابزار نقطه ورود برای درک همدلانه تردرتعاملات با رهبران وشخصیت مذهبی جامعه اندونزی جذابیت ایجاد کند. علاوه براین سبک علمی صوفیانه (عارفانه) که شخصیت اسلام اولیه اندونزیایی را به شدت تحت تاثیر قرار داده است، با دیدگاه های مذهبی شیخ الطیب سازگاری دارد که زمانی می گفت، "پذیرش رویکرد تربیتی و تبلیغی الازهر درجهان اسلام و خارج ازاسلام به دلیل روحیه آمیخته به اندیشه علمی و تصوف (عرفان) و روحیه التزام به مرزهای معتدل از نظر اعتقاد و عمل است که بیانگر روح اسلام واقعی است. سفر شیخ اعظم الازهر را بایدنشانه‌ای ازاهمیت اندونزی در زمینه مبارزه برای حفظ ارزش‌ های اصیل انسانی و صلح جهانی تفسیر کرد. اندونزی کشوری متنوع و درعین حال مذهبی است. تقریباً هیچ فعالیتی از شهروندان اندونزی، ازجمله در زمینه های سیاسی-اجتماعی که تحت تأثیر ارزش های مذهبی نباشد، وجود ندارد. با این حال اندونزی کشوردینی نیست، این جامعه متنوع فضای آزاد برای بیان تنوع و نگرش دینی خود دارد. درچارچوب یک دولت، مدیریت تنوع و دینداری یک جمعیت  متنوع کارآسانی نیست. دولت باید تعادلی بین حمایت ازحقوق دینی هرشهروند با دیدگاه ‌ها، نگرش‌ ها و اعمال مذهبی متفاوت از یک سو، با تعهد به پایبندی به تعهد ملی برای حفظ وحدت و انسجام برقرارکند. در این راستا دولت تاکنون موفق شده تنوع جامعه اندونزی را به خوبی مدیریت کند، ازجمله با اجتهاد درتدوین مفهوم اعتدال دینی. اعتدال دینی یکی از راه حل هایی است که با تجسم جوهر آموزه های دینی - که حافظ کرامت انسانی و ایجاد منافع عمومی است - براساس اصول انصاف، توازن و انطباق با قانون اساسی به عنوان توافقنامه ملی، برای جریان یافتن دیدگاه ها، نگرش ها و اعمال دینی در زندگی مشترک ارائه می شود. به اعتقاد اندیشمندان اندونزیایی می‌توان حضور مجدد شیخ اعظم الازهر را برای حفظ هماهنگی، بردباری، صلح و حفظ ارزش ‌های اصیل انسانی دراندونزی تعبیرکرد. حضورامام اعظم الازهر به وضوح برای مسلمانان اهل سنت اندونزی معنای بسیار مهمی دارد. اگرچه دراسلام ساختارکلیسایی متمرکزی مانند مذهب کاتولیک وجود ندارد، شخصیت امام اعظم الازهر به عنوان یک مرجع دینی بیشترمورد توجه جهان اهل سنت قرا گرفته است. درک دینی و اسلامی که توسط دانشگاه الازهر مصر به رهبری امام اعظم ایجاد شد، تأثیرگسترده ای در برخی ازکشورهای اسلامی داشته است. از قرن نوزدهم یا حتی مدت ها قبل ازآن، هزاران طلاب و دانشجو از اندونزی دراین دانشگاه تحصیل کرده اند. هزاران فارغ التحصیل تاکنون درسراسرکشور پراکنده و به چهره های مهمی درسطوح مختلف درکشوراندونزی تبدیل شده اند. اگر بخواهیم امروز جهت گیری مذهبی مسلمانان اندونزی را بدانیم، یکی از بهترین فشارسنج ها، نگاهی به دیدگاه های مذهبی است که الازهر توسعه داده است. زیرا دراین دانشگاها ست که هزاران دانشجوی اندونزیایی تحصیل می کنند و درآنجا دیدگاه های مذهبی آنها شکل می گیرد. شاید بتوان گفت یکی از ویژگی های اسلام در اندونزی، اسلام الازهری به معنای پیروی ازتفسیر و برداشت الازهر از اسلام است. شباهت‌ های بسیار زیادی بین دیدگاه‌ های دینی الازهر و مسلمانان اندونزی وجود دارد، به‌ویژه مسلمانانی که ازنظر مذهبی به نهضت‌العلماء یا سایرسازمان‌ های اسلامی، مانند پِرتی درسوماترای غربی، الوصلیه درمدان، نهضت‌الوطن در لومبوک و الخیرات در پالو نزدیک هستند. ویژگی اصلی دیدگاه‌های دینی الازهر و نهضت‌العلماء ساده است و با اصطلاح وسطیه یا اگر از نام وزارت دین اندونزی استفاده کنیم اعتدال دینی نشان داده می‌ شود.

گفت و گوی بین ادیانی نیز دیدگاه مهمی در وسطیه اسلام یا اعتدال دینی است. به همین دلیل است که حضور امام اعظم الازهر دراندونزی این بار با استقبال گسترده نهضت العلماء درجاکارتا با عنوان «پذیرش بین ادیان و بین تمدنها» (Inter-Faith and Inter-Civilizational Reception) روبرو شده است. در این مراسم تعدادی از شخصیت ها و ادیان مختلف حضورداشتند. حدود 300.000 نفر از طرفداران نهضت العلماء از سراسر اندونزی به صورت آنلاین از طریق پلتفرم زوم شرکت کردند. این نوع استقبال بین ادیانی یک تجربه «برخورد» بین ادیانی و بین مذهبی مهم است. اینکه صدها هزارنفر از شهروندان نهضت العلماء که در گوشه و کنار کشور پراکنده شده اند، شاهد نمایش برخوردهای بین دینی امام اعظم، علمای نهضت العلماء و شخصیت های بین ادیانی بوده است. چنین برخوردی تأثیر عمیقی برجای خواهد گذاشت و یک نگرش مذهبی مدارا را شکل خواهد داد، نگرشی که دولت و ملت اندونزی دربحبوحه تقویت کنونی سیاست هویت به آن نیاز خواهند داشت. درپایان آن چیزی که درسفرامام اعظم الازهردکتر احمد الطیب به اندونزی بیشترمورد توجه قرار گرفته درچند بند خلاصه و به آن اشاره می شود :

1. به عنوان نماد هماهنگی بین ادیان. سفر وی به اندونزی به عنوان یکی از شخصیت های برجسته اسلام اهل سنت، نشان دهنده تعهد وی به هماهنگی بین ادیانی است. این پیامی قوی در مورد اهمیت گفت‌وگوی ادیان و مدارا در کشوری با جامعه‌ای متنوع مانند اندونزی بیشتر مورد توجه است. این امر با حضور شخصیت های مذهبی بین ادیان سبب شد که برای همه شهروندان اندونزی و درعین حال جهان، سخنرانی و پیام های صلح آمیزارائه شود. نمایندگان شخصیت‌ های مذهبی کاتولیک و مسیحی درسخنان خود به سند برادری انسانی برای صلح جهانی و زندگی مشترک که توسط امام اعظم الازهر و پاپ در 4 فوریه 2019 معروف به سند ابوظبی ارائه شده، اشاره و مورد تمجید و حمایت قرارگرفته است.

2. این سفر درتقویت تربیت دینی تأثیرگذاراست. الازهر به عنوان یک مرکز پیشرو برای تعلیم و تربیت آموزه های اسلامی شناخته شده و این بازدید می تواند فرصت هایی را برای همکاری در زمینه تعلیمات دینی باز کند. این می تواند به غنی سازی درک دین در اندونزی و ترویج رویکردی فراگیر به اسلام کمک کند. این امردراظهارات هر یک از شخصیت های مذهبی نیزنمود داشته است. امیدهای زیادی به رشد و توسعه فهم دینی فراگیر و معتدل بسته شده و این پیام را به جهانیان داده است که درکشور متنوع اندونزی فضایی برای توسعه یافتن درک دینی  بر اساس پانچاسیلا و شعار تنوع درعین وحدت و یکپارچه در تنوع زندگی بوجود آمده است.

3. اندیشمندان و متفکرین مذهبی بر این باورند این سفرتأثیر قدرتمندی برجامعه خصوصا باعث دلگرمی اخلاقی و معنوی مسلمانان اندونزی خواهد شد. همچنین می تواند هویت و وحدت را درجامعه مسلمانان اندونزی تقویت کند. امام اعظم الازهر شخصیتی شناخته شده و مورد احترام درجهان اسلام و همچنین در بین همه شخصیت های بین ادیان به ویژه پس از سند برادری ابوظبی 2019 است.

4.به اعتقاد کارشناسان سیاسی این سفر همچنین سیگنال های دیپلماتیک و سیاسی را نیز درپی خواهد داشت.  روابط دوجانبه میان اندونزی و مصر رو به سردی بوده و با سفر احمد طیب پل هایی ارتباطی اقتصادی – فرهنگی  خصوصا صلح و ثبات منطقه ای را ایجادخواهد کرد.

منابع:

وزارت دین اندونزی

https://kemenag.go.id/

دانشگاه الازهر اندونزی

https://uai.ac.id/en/home/