نویسنده: انجم ضیا / بخش ارتباطات جمعی، دانشکده دولتی بانوان-لاهور
چکیده: هیچ کس نمی تواند اهمیت تأثیرات برنامه های گوناگون تلویزیونی بر جامعه بشر عصر حاضر را انکار کند. این تأثیر در بسیاری از کشورهای جهان از جمله پاکستان با سرعت شیوع کرده و در حال گسترش است که اکثریت مردم آن بی سواد هستند. تلویزیون دولتی پاکستان(PTV) که تحت کنترل دولت مرکزی در سال 1964 میلادی راه اندازی شده بود، اکنون در دسترس9۰درصد جمعیت کشور قرار دارد. زمانی بود که تنها کانال تلویزیون دولتی PTV در دسترس مردم پاکستان بوده و زمینه رقابت فراهم نشده بود، اما با ظهور تکنولوژی پیشرفته و معرفی شبکه های ماهواره ای از طریق آنتن و تلویزیون کابلی، رقابت گسترده ای بین برنامه های PTV و شبکه های خارجی ایجاد شد. بنابراین هجوم شبکه های تلویزیونی، PTV را مجبور کرد تا برنامه های سرگرمی خود به ویژه درام را برای حفظ علاقه بینندگان به روشی طراحی کند که مخاطبان بیشتری جذب شوند. این روش، تحولات قابل مشاهده ای را در جامعه پاکستان به وجود آورد و اکثریت بینندگان به خصوص جوانان کشور را تحت تأثیر عمیقی قرار داد. این مطالعه به منظور بررسی تأثیر فیلم و سریال های PTV بر جوانان کشور بویژه شهر لاهور انجام شده است. این بررسی به روش پیمایشی کاربردی از طریق نظرسنجی توسط دانشجویان کارشناسی ارشد مراکز آموزشی مختلف لاهور، از جمله دانشگاه پنجاب، دانشکده دولتی پسران پنجاب در لاهور و دانشکده دولتی بانوان پنجاب در لاهور انجام یافت. یافته های نظرسنجی از طریق مصاحبه ها با گروه های مختلف پسران و دختران دانشجو جمع آوری شده است. این مطالعه به این نتیجه رسید که PTV ، فرهنگ و هنجارهای بیگانه را در کشور پرورش می دهد و به تدریج تغییری در نگرش جوانان از طریق فیلم ها و سریال ها ایجاد می کند. همچنین نشان داد که درام های PTV تا حدی باعث ایجاد ناامیدی در بین جوانان نیز می شود.
مقدمه:
نظریه پردازان رسانه معتقدند که فرهنگ جهانی جدید که از طریق تلویزیون در حال ظهور و گسترش است، تأثیر زیادی بر هنجارها و ارزش‌ها از جمله مد، لباس، دکوراسیون، غذا، زبان و غیره داشته است. این فرایند همچنان که در کشورهای دیگر جهان در سطح گسترده ای دیده می شود، در پاکستان نیز به بخشی از زندگی روزمره مردم تبدیل شده و موضوع بحث عمومی و خصوصی را تغییر می دهد. با گسترش کانال ها و برنامه های متنوع تلویزیونی، یک مشاهده کلی بدست آمد که ارتباطات جمعی معاصر در مقایسه با رسانه های پیشینیان خود(روزنامه و رادیو) قدرت بیشتری را نشان داده است. پاکستان پس از راه اندازی تلویزیون دولتی(PTV) در سال 1964میلادی، شاهد تحولات گسترده ای در زندگی اجتماعی و فرهنگی توده ها بوده است. با گذشت زمان این تغییر به انقلاب بزرگ فرهنگی اجتماعی تبدیل شده است. در حال حاضر تلویزیون پاکستان تقریباً به 9۰ درصد جمعیت دسترسی داشته و تأثیر نسبتاً فراگیری بر مردم دارد که اکثریت آن کم سواد هستند. با پیشرفت های اخیر فناوری رسانه ای، تلویزیون به مهمترین رسانه عصر حاضر تبدیل شده است. رایج شدن آنتن ماهواره ای و شبکه های تلویزیون کابلی در شهرها و روستاها، بینندگان تلویزیون را در معرض مجموعه بسیار بزرگی از کانال ها قرار داده است که پاکستان نمی تواند از هجوم سریع و گسترده رسانه های جدید جلوگیری کند. با توجه به اینکه PTV در دسترس9۰ درصد کل جمعیت کشور بوده، بیشترین بیننده را دارا می باشد و تلویزیون های ماهواره ای کابلی در پاکستان تنها به5۰ درصد از خانواده ها متمرکز است، وضعیت رقابتی رسانه ای نوین مشکل بزرگی را برای PTV ایجاد کرده است.
فرضیه طراحی شده برای این مطالعه این بود که درام PTV باعث ایجاد ناامیدی و تغییر هنجارهای اجتماعی در بین جوانان پاکستان می شود. پژوهش حاضر در چارچوب وسیعی از نظریه‌های تأثیر از جمله تأثیرات سالم و آموزنده سودمند، تأثیرات منفی و ضد ارزش های ملی مذهبی و تأثیرات فراملی و بین المللی انجام گرفته است. در پژوهش حاضر سعی شده است تا اثرات منفی تلویزیون بر جامعه به ویژه بر جوانان شناسایی شود تا بتوان اقدامات مناسبی برای پیشگیری از آن انجام داد. اهداف دیگر این مطالعه عبارت بودند از:
- شناسایی عادات تماشای PTV در بین جوانان
- شناسایی اهداف بینندگان از تماشای PTV
- شناسایی آمار بینندگان درام های PTV
- شناسایی تأثیرات درام های PTV بر جوانان
پس زمینه:
درام تلویزیونی یک نوع سرگرمی محبوب و مورد علاقه در سراسر جهان است که اساساً شکل های مخلتف اقتباسی از هنرهای نمایشی سنتی از جمله تئاتر، فیلم و رادیو را در بر می گیرد. بعدها تکنیک های منحصر به فرد رسانه ای دیجیتالی تمایز آشکاری را برای درام تلویزیونی ایجاد کرد. عموماً برنامه های تلویزیونی برای اهداف سرگرمی در نظر گرفته شده است، ولی در بسیاری از کشورهای جهان برای تبلیغات بازرگانی و ایجاد آگاهی در مورد مسائل مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نیز مفید بوده است. درام و سریال، در میان برنامه های دیگر تلویزیونی تأثیر عاطفی شدیدی را در مخاطبان خود دارند. چندین مطالعه رسانه ای نشان داده‌اند که قرار گرفتن در معرض برنامه های تلویزیونی و کسب اطلاعات می تواند بر طیف وسیعی از نگرش‌ها و رفتار مردم تأثیر بگذارد. زمانی که تلویزیون برای اولین بار در دهه 1930 میلادی وارد صحنه فرهنگی جهان شد، بحث های زیادی در مورد ماهیت دقیق تلویزیون وجود داشت. تفاوت دقیق آن با رقبای خود (به ویژه رادیو و سینما) بحث های زیادی را ایجاد کرد. هم منتقدان فرهنگی و هم دست اندرکاران در مورد این که صفحه نمایش کوچک تلویزیونی چه کاری می تواند با موفقیت انجام دهد سال ها مورد بحث بود.
پس از ارزیابی مقایسه کوتاهی بین تلویزیون، سینما و رادیو در زیر، مشخص می شود که مردم چرا برای تلویزیون ارزش بیشتری قائل هستند:
- تلویزیون بر خلاف سینما، اطلاعات و سرگرمی را مستقیماً و زنده به بیننده منتقل می کند در حالی که سینما این ویژگی را ندارد.
- تلویزیون مانند رادیو به دسترس همه اعضای خانواده است، ولی با استفاده از تصویر و فیلم در کنار صدا، خودش را از رادیو جذاب تر و موثرتر نشان می دهد.
- در برخی از برنامه های زنده تلویزیونی، بینندگان می توانند از طریق تلفن، مستقیما شرکت کنند، در حالی که سینما، رادیو و تئاتر این ویژگی را ندارند.
یک بررسی مطالعاتی در مورد تأثیر اجتماعی تلویزیون در مناطق روستایی چندین اثر مثبت را در آنجا تأیید کرد و نتیجه گرفت:
- تلویزیون به کاهش شکاف دانش بین طبقات اجتماعی و اقتصادی پایین و بالا، همچنین به یادگیری و گسترش زبان ملی کمک فراهم می کند.
- تلویزیون پذیرش روش‌های بهداشتی مدرن را در جامعه ترویج می‌کند و روستایان را به مشارکت بیشتر در سازمان‌های اجتماعی و استفاده فعال‌تر از مؤسسات مالی عمومی تشویق می‌کند.
- تلویزیون به عنوان منبع اصلی اطلاعات، به افزایش پذیرش شیوه های کشاورزی مدرن در بین بینندگان در لایه های پایین اجتماعی و اقتصادی کمک می کند.
- تلویزیون مصرف کالای تبلیغاتی را به میزان قابل توجهی در بین بینندگان افزایش می دهد.
یکی از مطالعات آموزشی که در یک مدرسه نمونه در مورد تأثیرات مثبت تلویزیون انجام شد، گزارش داد که بسیاری از معلمان برای ارائه بینش در مورد جهان طبیعی، مکان های دور یا رویدادهای گذشته هنوز به قدرت تلویزیون اهمیت می دهند. بسیاری از معلمان به دنبال برنامه های آموزشی تلویزیونی بودند تا توسط آنها مطالب مرتبط و سودمند را در اختیار دانش آموزان بگذارند.
از سوی دیگر، مطالعه‌ای در مورد تأثیر فناوری‌های ارتباطی بر فرهنگ سنتی به این نتیجه رسید که گسترش تلویزیون در مناطق روستایی بیشتر تأثیر منفی داشته است. مردم روستا به راحتی از برنامه های تلویزیونی سبک های زندگی شهری مانند لباس، وسایل خانگی، مدل مو و غذا را یاد می گیرند و در نتیجه گرفتار یک زندگی رقابتی می شوند که نمی توانند به راحتی از عهده آن برآیند که موجب رنج آنها می شود.
این روش در برخی مطالعات رسانه ای موجب تحولات وحشتناک قرار گرفته است. در یک گزارش نظرسنجی بین المللی که توسط یونسکو انجام شد، برخی برنامه های تلویزیونی و فیلم های آمریکایی موجب افزایش آزار جنسی و شکنجه فیزیکی در میان بینندگان شناخته شدند.
یکی از مطالعات تحلیلی سریال های PTV حامل مسائل اجتماعی که در سال های 1996-1998 در پاکستان پخش شده اند، تغییر قابل ملاحظه ای در رفتار بینندگان را ارزیابی کرده است. در دوره زمانی فوق الذکر، PTV شعبه لاهور 18 سریال اردو را پخش کرد که به موضوعات مختلف اجتماعی از جمله به سیستم فئودالی پاکستان، مشکلات ازدواج، آداب و رسوم اجتماعی، کارگری کودکان و غیره پرداخته بود.
نظرسنجی دیگری در مورد تلویزیون پاکستان نشان می دهد که اکثر بینندگان PTVدرام و سریال را ترجیح می‌دهند در حالی که برنامه‌های کمدی و اطلاعاتی در اولویت دوم قرار می گیرند.
طبق بررسی های تحلیلی رسانه ای مختلف، برنامه های مذاکره تلویزیونی در مورد امور ملی و بین المللی شامل آخرین اولویت بینندگان PTVمی باشند، علاوه بر این، مطالعات دیگر نشان می دهند که 45٪ از مردم ایالت پنجاب بر این عقیده هستند که درام PTV پنجابی تأثیر منفی بر جامعه دارد، در حالی که 46٪ فکر می کنند که تأثیر آن مثبت است.
روش بررسی:
هدف اصلی این مطالعه بررسی تأثیر فیلم و سریال PTV بر جوانان شهر لاهور، ایالت پنجاب بود، بنابراین، بر اساس روش پیمایشی از طریق مصاحبه از دانشجویان دانشگاه‌های مختلف لاهور استفاده شد و یافته ها طبق پاسخ های آن جمع‌آوری گردید. این نظرسنجی شامل دانشجویان دانشگاه پنجاب، دانشکده دولتی پسران پنجاب در لاهور و دانشکده دولتی بانوان پنجاب در لاهور بود. حجم نمونه دانشجویان100 نفر بود که برای محاسبه آمار درصدم کل جمعیت سه مرکز آموزشی فوق الذکر کافی بود. در این مطالعه 34 نفر از پاسخ دهندگان از دانشگاه پنجاب، 33 نفر از دانشکده دولتی پسران پنجاب در لاهور و 33 پاسخ دهنده از دانشکده دولتی بانوان پنجاب در لاهور که در مجموع100 نفر بودند انتخاب شدند. نمونه انتخابی دانشجویان متعلق به سال آخر مقطع کارشناسی ارشد بودند. یافته ها با استفاده از مصاحبه ها از طریق پرسش های طراحی شده مختلف جمع آوری شد. این پرسش‌ها برای بررسی تأثیر سریال و درام‌های PTV بر جامعه و ارزش‌هایی که الهام گرفته از اینها در بین جوانان تلقین می شوند طراحی شده بودند.
یافته ها:
همه 100 نفر از پاسخ دهندگان، از بینندگان سریال ها و درام های PTV بودند. از این تعداد 89٪ پاسخ دهندگان گفتند که در خانه ها تلویزیون های خودشان را دارند، در حالی که 10٪ از آنها گفتند که در خوابگاه یا در خانه همسایگان تلویزیون تماشا می کنند. 1٪ از دانشجویان هیچ پاسخی ندادند.
طبق یافته های مطالعه ۴۸٪ از پاسخ دهندگان گفتند که وقتی آزاد هستند تلویزیون تماشا می کنند، در حالی که 21٪ گاهی اوقات و 31٪ به طور منظم PTV را تماشا می کنند.
مدت زمان تماشا برای 53 درصد از پاسخ دهندگان 1 تا 2 ساعت است و 20 درصد از بینندگان PTV را 2 تا 3 ساعت و 24 درصد از آنان بیش از 3 ساعت تلویزیون تماشا می کنند، در حالی که 3 درصد از بینندگان مدت معینی را صرف تماشای PTV نمی کردند.
نکته قابل توجه این است که اکثر بینندگان سریال و درام PTV را برای سرگرمی به عنوان گزینه اول و برای کسب اطلاعات و اهداف دیگر به عنوان گزینه دوم و سوم تماشا می کنند.
داده ها نشان داد که در میان 48% از بینندگان روند تماشای درام و نمایشنامه های عاشقانه بیشتر رایج است، در حالی که برنامه های کمدی، تراژیک، تاریخی و موارد دیگر به ترتیب در اولویت دوم قرار دارند. تنها 12% از بینندگان فیلم های تاریخی را به عنوان اولویت اول خود مشخص کرده اند.
هنگامی که از نظر کلی در مورد ابعاد مختلف سریال و درام PTV پرسیده شد، پاسخ های جالبی جمع آوری شد. 59٪ از پاسخ دهندگان معتقد بودند که فیلم های PTV با ارزش های اخلاقی و اجتماعی کشور مطابقت دارند، در حالی که 24٪ مخالف بودند.
۳۸% از دانشجویان معتقد بودند که درام PTV فقط زندگی طبقه نخبگان و فئودال را به نمایش می گذارد در حالی که 42% برعکس نظر خود را ابراز کردند. همچنین ۵۵% از پاسخ دهندگان درام PTV را منبع راهنمایی می دانستند، ولی در مقابل، 24% مخالف بودند.
گفتنی است که ۷۲ درصد از بینندگان، درام و سریال تلویزیونی را فقط وسیله ای برای گذراندن وقت و سرگرمی می پندارند و نظر تنها 12 درصد از پاسخ دهندگان متناقض این فرضیه بود.
با بررسی کلی نظرات پاسخ دهندگان مشخص شد که 51 درصد از بینندگان تحت تأثیر درام تلویزیون PTV ایده های جدید و استانداردهای زندگی بهتری را یاد گرفته بودند، در حالی که 26 درصد پاسخ دهندگان گفتند که اصلا تحت تأثیر درام PTV قرار نگرفته اند.
نتیجه گیری
یافته های مطالعه نشان می دهد که اکثریت بینندگان پاکستانی به اتفاق برای سرگرمی تلویزیون تماشا می کنند، در حالی که تعداد بسیار کمی از پاکستانی ها مشاهده شد که برای کسب اطلاعات تلویزیون تماشا می کنند. با این حال به طور کلی درام و سریال PTV تمرکز اصلی مورد علاقه بینندگان پاکستانی است. جوانان پاکستانی با نوعی تمایل قلبی به مضامین عاشقانه و طنز به درام های PTV روی می آورند.
وقتی از بینندگان در مورد خروج درام PTV از واقعیت گرایی و ورود به دنیایی رویایی سؤال شد، 81% پاسخ مثبت و 18٪ پاسخ منفی دادند در حالیکه 1٪ از پاسخ دهندگان هیچ نظری را در این مورد اظهار نکردند.
به تصویر کشیدن زندگی ایدیال و رویایی در بسیاری از درام های PTV، گاهی بینندگان را از زندگی حقیقی دور می کند و به یک مدینه فاضله در دنیای خیالات سوق می دهد، لذا سوالی برای تحلیل این وضعیت از مخاطبان درام PTV پرسیده شد که بشرح ذیل پاسخ دادند:
%84 از بینندگان در این مورد پاسخ مثبت، 12% پاسخ منفی و 4% هیچ پاسخی ندادند. همچنین برخی از پاسخ های پرسش های مطالعه نشان دادند که ۵۴٪ از بینندگان درام PTVرا به عنوان تصویری رویایی از آرزوهای خود در نظر می گیرند در حالی که نظرات 44٪ پاسخ دهندگان متفاوت بود.
واقعیت این است که تلویزیون PTV رویاها و آرزوهایی را توسط درام ها و سریال ها انعکاس می کند که به سختی می توان آنها را در زندگی واقعی برآورده کرد. در اینجا باید نکته مهم دیگری در مورد درام ها و سریال های PTV ذکر شود که اینها مدام در حال پرورش فرهنگ و هنجارهای بیگانه در کشور هستند. تعداد قابل توجهی از پاسخ دهندگان نیز به آن اشاره کرده اند. این بدان معنی است که درام و سریال PTV به تدریج در نگرش مردم کشور بویژه نوجوانان و جوانان تغییر ایجاد می کند. با در نظر گرفتن نظرسنجی ها و پاسخ های جوانان فوق الذکر، می توان نتیجه گرفت که نمایشنامه ها و درام های PTV در بین جوانان کشور بدون تردید تأثیرگذار است و تا حدی باعث ایجاد ناامیدی بین آنها نیز می شود. انتقال فرهنگ، سنت ها و ارزش های اجتماعی یک ملت از نسلی به نسل دیگر، در شکل اصلی خودش، بدون تردید، همواره یک فرایند ارزشمند و مورد تحسین دانسته می شود، ولی در این مورد وقتی از بینندگان تلویزیون پرسیدیم که آیا درام PTV از چارچوب فرهنگ و ارزش های ملی خارج می شود، 55 درصد بینندگان پاسخ مثبت و 43 درصد پاسخ منفی دادند.
منبع:
Middle-East Journal of Scientific Research 22 (9): 1390-1395, 2014
لینک:
نظر شما