مقدمه
اندونزی مجمع الجزایری پهناور با بیش از ۱۷ هزار جزیره، نه تنها از نظر جغرافیایی متنوع است، بلکه مخزنی غنی از فرهنگ ها، زبان ها و ادیان را درخود جای داده است. اندونزی با جمعیتی بالغ بر ۲۸۰ میلیون نفر، بزرگ‌ترین کشور مسلمان جهان به شمار می‌رود. با وجود این تنوع گسترده، اندونزی توانسته است وحدت ملی و همزیستی مسالمت‌آمیز را در طول تاریخ خود حفظ کند. این موفقیت در گرو عوامل مختلفی از جمله فرهنگ تساهل و تسامح ریشه دار در سنت های بومی، آموزه های اسلام وسطین (Wasatiyyah Islam) و فلسفه و فرهنگ پانچاسیلا است. در این مقاله مفاهیم و نمونه های عملی تساهل و تسامح در اندونزی را با جزئیات بیشتر بررسی می‌کنیم. همچنین نقش اسلام وسطین در ترویج این ارزش ها، چالش ها و فرصت های پیش روی این کشور و تأثیرات این رویکرد درسیاست، اجتماع و فرهنگ اندونزی را به طورگسترده‌تر مورد بحث قرار خواهیم داد.
۱. ریشه های تاریخی و فرهنگی تساهل و تسامح در اندونزی
پیش از ورود اسلام، فرهنگ اندونزی متأثر از ادیان هندو و بودا بود. این ادیان با تأکید بر احترام به طبیعت و همزیستی مسالمت‌آمیز، زمینه را برای پذیرش اسلام به گونه‌ای تسامح آمیز فراهم کردند. با ورود اسلام در قرن ۱۳ میلادی این دین به تدریج درمجمع الجزایر اندونزی گسترش یافت و با فرهنگ و سنت های محلی درآمیخته است. این آمیزش منجر به شکل‌گیری نوعی اسلام خاص دراندونزی شد که با تساهل و تسامح نسبت به سایر ادیان و فرهنگ ها مشخص می‌شود.
۱.۱ نقش سنت های بومی
سنت های بومی اندونزی نقش مهمی درشکل‌گیری فرهنگ تساهل و تسامح داشته‌اند. برای مثال مفهوم "گوتونگ رویونگ" (Gotong Royong) که به معنای همکاری و کمک متقابل است، در بسیاری ازشهرها و استان های اندونزی رواج دارد. این مفهوم باعث می‌شود که افراد بدون توجه به تفاوت های قومی، مذهبی، یا اجتماعی در فعالیت های مختلف با یکدیگر همکاری و هم افزایی کنند.
۱.۲ تأثیر فلسفه پانچاسیلا
پانچاسیلا (Pancasila) ایدئولوژی رسمی اندونزی است که بر پنج اصل استوار است: اعتقاد به یک خدای یگانه، انسانیت عادلانه و متمدن، وحدت اندونزی، دموکراسی هدایت شده توسط خرد درنتیجه مشورت و نمایندگی و عدالت اجتماعی برای همه مردم اندونزی. این اصول بر ارزش هایی مانند تساهل، تسامح، و احترام به تنوع تأکید دارند و به عنوان چارچوبی برای همزیستی مسالمت‌آمیز درجامعه اندونزی عمل می‌کنند.
۲- تساهل و تسامح دینی در اندونزی
اندونزی به عنوان کشوری با اکثریت مسلمان، به طور رسمی شش دین را به رسمیت می‌شناسد: اسلام، مسیحیت پروتستان، کاتولیک، هندوئیسم، بودیسم، و کنفوسیانیسم. آزادی دینی و احترام متقابل میان پیروان ادیان مختلف از ویژگی‌های جامعه اندونزی است. این تساهل دینی در قانون اساسی این کشور نیز منعکس شده است. دراصل ۲۹ قانون اساسی اندونزی به صراحت آزادی دین و عبادت برای همه شهروندان تضمین شده است.
۲.۱ نمونه های عملی تساهل دینی
- مسجد استقلال وکلیسای جامع جاکارتا: این دو بنا که درمجاورت یکدیگر درمرکزشهرجاکارتا قرار دارند، نمادی ازهمزیستی مسالمت آمیز مسلمانان و مسیحیان دراندونزی هستند. درایام عید فطر و کریسمس، اعضای هردو دین درمراسم های مذهبی یگدیگر حضور پیدا می کنند. برای مثال مسلمانان درتامین امنیت کلیسای جامع درشب کریسمس مشارکت و مسیحیان نیز درایام عید فطر به مسلمانان دربرگزاری نماز عید فطرکمک می‌کنند.
- همکاری مسلمانان و مسیحیان درآمبون: درجزیره آمبون که سابقه درگیری های مذهبی را درگذشته داشته است، مسلمانان و مسیحیان درسال‌های اخیر تلاش های زیادی برای ایجاد آشتی و همزیستی مسالمت‌آمیز انجام داده‌اند. آنها در رویدادهای مختلف اجتماعی و فرهنگی با یکدیگر همکاری می‌کنند و در مواقع بحران ها مانند بلایای طبیعی به یکدیگر کمک می‌کنند.
- جشن های مشترک در بالی: جزیره بالی که اکثریت جمعیت آن را هندوها تشکیل می‌دهند، نمونه دیگری از همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان در اندونزی است. مسلمانان و هندوها در بالی در مراسم های سنتی و مذهبی یکدیگر شرکت کرده و همکاری نزدیکی در زندگی روزمره دارند. برای مثال مسلمانان در جشنواره "نیپی" که یک جشن مذهبی هندوها است، حضور و هندوها نیز در مراسم های مذهبی مسلمانان مانند عید فطر مشارکت فعال دارند.
- حفاظت متقابل از اماکن مقدس: در مواقع بحران یا تنش های اجتماعی، پیروان ادیان مختلف در اندونزی اغلب از اماکن مقدس یکدیگر محافظت می‌کنند. برای مثال، در سال ۲۰۱۷، هنگامی که گروه‌های افراطی به کلیسایی در جاکارتا حمله کردند، مسلمانان با تشکیل زنجیره انسانی از کلیسا محافظت کردند.
- گفتگوی بین ادیانی: سازمان های مذهبی و رهبران دینی دراندونزی طی چندین نشست سالانه نشست هایی را برای گفتگو و تبادل نظر درباره مسائل مشترک برگزارکرده اند. انان معتقدند گفتگوها به افزایش درک متقابل و تقویت روابط میان ادیان منجر می شود. برای مثال انجمن گفتگوی بین ادیان" (FKUB)یک سازمان غیر دولتی است که با هدف ترویج گفتگو و همکاری میان ادیان فعال و سرزنده است.
۳ اسلام وسطین: چارچوبی برای همزیستی و وحدت ملی
اسلام وسطین در اندونزی نه تنها به عنوان یک مفهوم دینی بلکه به عنوان رویکردی اجتماعی و سیاسی شناخته می‌شود که بر پذیرش تفاوت ها، اعتدال و همزیستی تأکید دارد. این رویکرد که توسط سازمان های برجسته اسلامی مانند نهضت العلماء (NU) و محمدیه (Muhammadiyah) حمایت شده و نقش مهمی در مقابله با افراط‌گرایی و حفظ وحدت ملی ایفا کرده است.
۳.۱ اصول اسلام وسطین در اندونزی
اسلام وسطین بر اصولی مانند میانه‌روی در اعتقادات، عدالت اجتماعی، گفت‌وگو میان ادیان و فرهنگ‌ها، و احترام به حقوق بشر تأکید دارد. این رویکرد با افراط‌گرایی و خشونت مخالف و به دنبال ایجاد جامعه‌ای صلح‌آمیز و عادلانه است.
۳.۲ نقش سازمان های اسلامی در ترویج اسلام وسطین
- نهضت العلماء (NU): این سازمان با داشتن بیش از ۹۰ میلیون عضو بزرگ‌ترین سازمان اسلامی در اندونزی است. نهضت العلماء با برگزاری دوره های آموزشی و فعالیت های اجتماعی در سرتاسر اندونزی، نقش مهمی درآموزش اسلام معتدل به جوانان ایفا کرده است.
- محمدیه (Muhammadiyah): محمدیه دومین سازمان بزرگ اسلامی در اندونزی است که بیش از ۶۰ میلیون عضو دارد. این سازمان با تأسیس بیمارستان‌ها، مدارس، دانشگاه‌های اسلامی به ترویج اعتدال و مقابله با افراط‌گرایی پرداخته می پردازد. محمدیه همچنین در زمینه های اجتماعی و فرهنگی فعالیت دارد و دراساسنامه این سازمان ایجاد جامعه‌ای مدرن و پیشرفته براساس اصول اسلامی مورد تاکید قرار گرفته است.
- شورای علمای اندونزی (MUI): این شورا بالاترین نهاد مذهبی در اندونزی که از علمای مختلف ادیان تشکیل شده است. شورای علمای اندونزی با صدور فتواها و بیانیه‌های مختلف به ترویج اسلام وسطین و مقابله با افراط‌گرایی می پردازند. این شورا همچنین در زمینه‌های مانند حلال، حج و آموزش دینی فعالیت دارد.
۳.۳ تأثیر اسلام وسطین بر سیاست و جامعه
رویکرد اسلام وسطین تأثیر قابل توجهی بر سیاست و جامعه اندونزی داشته که درسیاست‌های دولت در زمینه مدیریت تنوع دینی و فرهنگی و جلوگیری از افراط‌گرایی منعکس شده است. این برنامه که در مناطق مختلف اندونزی اجرا شده، به رهبران دینی اجازه می‌دهد تا در محیطی صلح‌آمیز به گفت‌وگو بپردازند و اختلافات مذهبی را کنار بگذارند. دولت به همین هم اکتفا نکرده بلکه هرساله در۱۷ آگوست مراسم جشنی را با ادیان و گروه های مختلف قومی ودینی برپا و نمادی از همبستگی ملی را به نمایش می گذارد. در این روز مردم اندونزی با پوشیدن لباس های سنتی مختلف و شرکت در رژه‌ها و جشنواره‌ها، وحدت و تنوع فرهنگی خود را به نمایش می‌گذارند. در ادامه دولت اندونزی قوانین و سیاست های مختلفی را برای جلوگیری از تبعیض براساس دین، قومیت، یا زبان وضع کرده است. برای مثال قانون شماره ۴۰ سال ۲۰۰۸ درباره تبعیض نژادی و قومی هرگونه تبعیض بر اساس نژاد، قومیت، یا مذهب را ممنوع می‌کند.
۴. تأثیرات اقتصادی، فرهنگی و بین‌المللی تساهل و اسلام وسطین
۴.۱ تأثیر اقتصادی
تساهل دینی و اجتماعی در اندونزی بستر مناسبی برای سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی ایجاد کرده که این امر به رشد اقتصادی و کاهش فقر در اندونزی انجامیده است.
- جذب سرمایه‌گذاری: مناطق بالی و جاوه به دلیل همزیستی مسالمت‌آمیز و امنیت، مقاصد محبوب سرمایه‌گذاران و گردشگران هستند. این امر باعث ایجاد فرصت های شغلی و رشد اقتصادی در این مناطق شده است.
- اقتصاد مشارکتی: پروژه‌های اجتماعی مانند "بیمه مشارکتی" در مناطق محروم، به ایجاد شغل و کاهش فقر کمک کرده‌اند. این پروژه‌ها با ترویج همکاری و مشارکت مردم در فعالیت‌های اقتصادی، به توانمندسازی اقتصادی جوامع محروم کمک می‌کنند.
- صنعت گردشگری: صنعت گردشگری در اندونزی به دلیل تنوع فرهنگی و مذهبی و جاذبه‌های طبیعی فراوان این کشور رونق یافته است. گردشگران از سراسر جهان به اندونزی سفر می‌کنند تا از معابد باستانی، سواحل زیبا، و جنگل های سرسبز این کشور دیدن کنند. این امرباعث ایجاد فرصت‌های شغلی و درآمدزایی برای مردم محلی شده است.
۴.۲ تأثیر فرهنگی
اندونزی با برگزاری جشنواره‌های فرهنگی و مذهبی به تقویت ارزش‌های همزیستی و معرفی فرهنگ خود به جهان پرداخته است. این امر باعث افزایش درک متقابل و احترام به تنوع فرهنگی درسطح جهانی شده است.
- جشنواره های مشترک: جشنواره "فرهنگ اسلامی و بومی" که درجاوه مرکزی برگزارمی‌شود، نمونه‌ای از ترکیب ارزش های اسلامی و سنتی است. در این جشنواره، هنرمندان و موسیقی‌دانان از مناطق مختلف اندونزی به اجرای برنامه می‌پردازند و آثار هنری و صنایع دستی خود را به نمایش می‌گذارند.
- میراث فرهنگی: موسیقی گاملان و رقص های سنتی بالی نمونه‌هایی از تأثیر فرهنگ بومی بر ارزش های اسلامی است. این هنرها که ریشه در فرهنگ هندو و بودایی دارند، با ورود اسلام به اندونزی حفظ شدند و با ارزش‌های اسلامی درآمیختند.
- هنر و ادبیات: هنرمندان و نویسندگان اندونزیایی از طریق آثار خود به ترویج تساهل، تسامح، و گفتگوی بین ادیان می پردازند. برای مثال، فیلم "Laskar Pelangi" که داستان گروهی از کودکان در یک روستای دورافتاده در جزیره بلیت را روایت می‌کند، به موضوع آموزش و اهمیت تحصیل برای همه کودکان بدون توجه به پیشینه اجتماعی یا مذهبی آنها می پردازد.
- رسانه‌ها: رسانه‌های جمعی در اندونزی نقش مهمی در ترویج فرهنگ تساهل و تسامح دارند. برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی و همچنین مطبوعات با پوشش اخبار و رویدادهای مربوط به همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان و فرهنگ‌ها، به افزایش آگاهی عمومی در این زمینه کمک می‌کنند.
۴.۳ تأثیر بین‌المللی
اندونزی با ترویج اسلام وسطین و به اشتراک گذاشتن تجربیات خود در زمینه مدیریت تنوع و همزیستی مسالمت‌آمیز، نقش خود را به عنوان یک الگو برای کشورهای اسلامی و غیر اسلامی تقویت کرده است.
- دیپلماسی فرهنگی: برگزاری نشست‌های بین‌المللی مانند کنفرانس "اسلام میانه‌رو" در جاکارتا به تقویت نقش اندونزی در جهان اسلام کمک کرده است. در این کنفرانس‌ها، رهبران دینی، سیاستمداران، و فعالان جامعه مدنی از کشورهای مختلف گرد هم می‌آیند تا درباره راه‌های ترویج اسلام معتدل و مقابله با افراط‌گرایی بحث و تبادل نظر کنند.
- رهبری در سازمان همکاری اسلامی: اندونزی به عنوان یک عضو برجسته سازمان همکاری اسلامی، ارزش‌های اسلام وسطین را در سیاست‌های این سازمان گسترش می‌دهد. اندونزی در مجامع بین‌المللی به طور فعال از حقوق مسلمانان در سراسر جهان دفاع می‌کند و به دنبال ایجاد گفتگو و همکاری بین کشورهای اسلامی و غیر اسلامی است.
- همکاری با سایر کشورها: اندونزی با سایر کشورها در زمینه ترویج تساهل و تسامح همکاری می‌کند. برای مثال، اندونزی با کشورهایی مانند استرالیا و هلند در زمینه آموزش و پرورش و تبادل فرهنگی همکاری دارد.
- کمک های بشردوستانه: اندونزی در ارائه کمک های بشردوستانه به کشورهای دیگر، بدون توجه به دین یا قومیت آنها، فعال است. برای مثال، اندونزی در سال ۲۰۱۳ به قربانیان طوفان هایان در فیلیپین کمک های بشردوستانه ارائه کرد.
۵ چالش ها
۵.۱. چالش‌ها
با وجود موفقیت‌های اندونزی در زمینه ترویج تساهل و تسامح، این کشور با چالش‌های متعددی نیز مواجه است.
- ظهور افراط‌گرایی: گروه‌های افراطی مانند جماعت اسلامی و تحریر الشام تلاش می‌کنند تا با ترویج ایدئولوژی‌های تندرو و خشونت‌آمیز، تساهل و اسلام وسطین را به چالش بکشند. این گروه‌ها از طریق فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به جذب نیرو و تبلیغ ایدئولوژی‌های خود می‌پردازند.
- نابرابری اقتصادی: نابرابری اقتصادی در اندونزی می‌تواند منجر به تنش‌های اجتماعی و قومی شود. مناطق محرومی مانند پاپوا و نوسا تنگگارا همچنان از توسعه اقتصادی عقب مانده‌اند و این امر می‌تواند زمینه را برای فعالیت گروه‌های افراطی فراهم کند.
- فضای مجازی: انتشار اخبار کذب و مطالب تحریک‌آمیز در رسانه‌های اجتماعی منجر به افزایش تنش‌های مذهبی و قومی شده است. گروه‌های افراطی از فضای مجازی برای گسترش شایعات و تحریک مردم به خشونت استفاده می‌کنند.
- سیاست های هویتی: برخی از سیاستمداران از مسائل مذهبی و قومی برای جلب حمایت مردم سوءاستفاده می‌کنند. این امر می‌تواند منجر به تقسیم جامعه و افزایش تنش‌های اجتماعی شود.
- نفوذ خارجی: برخی از کشورها و گروه‌های خارجی تلاش می‌کنند تا با حمایت از گروه‌های افراطی و ترویج ایدئولوژی‌های تندرو، به وحدت ملی اندونزی آسیب برسانند.
۶ نتیجه‌گیری
اندونزی با وجود تنوع گسترده قومی، مذهبی، و فرهنگی توانسته است به عنوان یک الگو در زمینه ترویج تساهل و تسامح و همزیستی مسالمت‌آمیز درجهان شناخته شود. این موفقیت در گرو عوامل مختلفی از جمله فرهنگ تساهل و تسامح ریشه دار در سنت های بومی، آموزه‌های اسلام وسطین، و فلسفه پانچاسیلااست. با وجود چالش های موجود، اندونزی بدنبال فرصت های طلایی برای تقویت ارزش ها و مقابله با جریان های افراطی است. آموزش نسل جوان، تقویت گفتگوی میان ادیان و فرهنگ ها و همکاری با سایرکشورها و سازمان های بین المللی بعنوان سیاست پیشرو اندونزی در زمینه ترویج صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز با ادیان دیگر است.
منابع:
https://www.muhammadiyah.or.id/
نظر شما