یافته‌ها نشان می‌دهد که جامعه قطر، تحت تأثیر رسانه، نخبگان فرهنگی و حضور اتباع سوری مقیم این کشور، واکنش های حمایت‌گرانه در این زمینه داشته است. این گزارش همچنین پیشنهادات سیاستی مشخصی را در جهت تعامل بهتر با این تغییرات ارائه می‌دهد.

مقدمه

تحولات اخیر سوریه، یکی از مهم‌ترین رویدادهای سیاسی و اجتماعی در دهه اخیر بوده است. قطر به دلیل نقش فعال در حمایت از معارضان سوری، بازتاب قابل توجهی از این تحولات را در فضای عمومی داخلی خود شاهد بود. این گزارش بر مبنای مشاهدات میدانی تلاش می کند تا این واکنش ها را با توجه به این تاثیرپذیری اجتماعی بازگو نماید. بر این اساس، داده‌ها بیش از همه، از «مشاهدات میدانی»، گزارش‌های خبری، تحلیل‌های رسانه‌ای، مصاحبه‌ها و بررسی شبکه‌های اجتماعی جمع‌آوری شده است.

یافته‌ها

۱.  واکنش ها در فضای عمومی قطر

پس از اعلام سقوط دولت بشار اسد، فضای عمومی قطر شاهد تجمعات و جشن‌های مردمی بود که حاکی از حمایت آشکار جامعه قطری از معارضان سوری و تغییر سیاسی در کشور سوریه بود. در شبکه‌های اجتماعی، کاربران قطری با استفاده از هشتگ‌هایی درباره پیروزی_انقلاب_سوریه حمایت خود را اعلام کردند. این تغییرات نشان‌دهنده همبستگی عمیق میان جامعه قطری و سوری در این برهه است.

۲. تأثیر رسانه‌ قطری

رسانه‌ قطری، به‌ویژه دو شبکه تلویزیونی الجزیره و العربی، نقش کلیدی در بازنمایی این رویداد داشته‌اند. هر چند این دو شبکه حتی تا سقوط شهر حلب نیز همچنان بر تحولات غزه تمرکز داشتند، اما به ناگاه، پوشش گسترده اخبار پیروزی معارضان را در دستور کار خود قرار داده و تلاش کردند تا تصویری مثبت از آینده سوریه پس از سقوط بشار اسد ارائه دهند.

در این راستا، تحلیل‌های رسانه‌ای در برنامه‌های زنده این شبکه و سپس رسانه های مکتوب رسمی کشور قطر نیز به تقویت این روایت کمک کرده و زمینه این همبستگی را فراهم ساختند.

۳. جامعه سوری مقیم قطر

به طور قطع می توان گفت که جامعه سوری مقیم قطر که یک جمعیت قابل توجه به نسبت جمعیت کل کشور قطر محسوب می شود، بیشترین تاثیر را در شکل دهی فضای فرهنگی اجتماعی پیروزی انقلابیون در سوریه داشته‌اند.

برآوردها حاکی از آن است که سوری‌های مقیم قطر ۵۰ هزار تا ۶۰ هزار نفر از جمعیت این کشور را تشکیل می دهند. سوری‌ها پس از مصری ها و لبنانی ها، سومین جامعه بزرگ عربی در قطر هستند.

این تعداد، هم خانواده‌هایی را شامل می شود که برای فرار از جنگ به قطر پناه آورده‌اند و هم سوری‌هایی که برای کار در زمینه‌های مختلف به این کشور آمده‌اند. بیش از ۸۰ درصد سوری‌های مقیم قطر در دوحه زندگی می‌کنند و جوامع کوچک‌تری از سوری‌ها نیز در خور، وکره و ریان حضور دارند.

تاثیرگذاری جامعه سوری مقیم در شکل‌دهی فضای فرهنگی اجتماعی پیروزی انقلابیون، به ویژه آنجا بسیار پررنگ شد که این رویداد همزمان شد با برگزاری جشن‌های روز ملی قطر در اواخر ماه دسامبر و سوری های مقیم فرصت آن را یافتند تا این جشن ها را به صحنه جشن و پایکوبی خود تبدیل کنند.

جشنواره‌های فرهنگی، نمایشگاه‌های هنری و نشست‌های همبستگی، در همین فرصت دو هفته، فرصت‌ مغتنمی را برای نمایش هویت فرهنگی سوری و حفظ ارتباط جامعه قطری با تحولات داخلی سوریه فراهم کرد.

با این حال آنچه نباید از آن غافل ماند، حمایت واضح و علنی حاکمیت قطر از این جشن ها و پشتیبانی از سفارت معارضان سوری به عنوان تنظیم کننده این برنامه ها بود. نه تنها این حمایت محدود به ساماندهی جشن ها نبود بلکه حتی تا حد انتخاب سفارت معارضه در رویدادهای فرهنگی به عنوان رتبه برتر نیز پیش می رفت. به عنوان مثال در جشن روز ملی قطر که با حضور سفارت های مقیم و غرفه رسمی آنها در محوطه پارک موزه هنر اسلامی دوحه برگزار شد، سفارت معارضه سوری، به عنوان غرفه برتر و بهترین فعالیت و نمایش، برگزیده شد.

سفیر معارضه سوری مستقر در قطر در حال دریافت جایزه

کار تا آنجا پیش رفت که اگر کسی مطلع نبود که جشن روز ملی قطر در حال برگزاری است از حجم و تعداد پرچم ها و سرودها گمان می برد که در دمشق در حال تماشای جشن سوری هاست. در تصویر زیر، عکس دسته‌جمعی پایانی جشنواره روز ملی قطر در موزه هنر اسلامی را مشاهده می کنید.

بر این اساس، با قاطعیت می توان گفت که حضور فعال جامعه سوری مقیم قطر به تقویت این پیوند اجتماعی در این کشور عربی خلیج فارس کمک کرد. بخصوص آنکه باید توجه نمود که عمده ساکنان سوری مقیم قطر طبعاً کسانی هستند که به لحاظ فکری با نظام سوریه مشکل داشته و مخالف آن بوده‌اند.

با این همه، ذکر این ملاحظه، حائز اهمیت است که دست‌کم مشاهدات شهروندان ایرانی حاکی از آن است که سوری ها در مواجه به ایرانیان و علی رغم اطلاع از هویت ایرانی‌‎‌شان، نه تنها رفتاری واگرایانه و تقابلی از خود نشان نمی‌دهند بلکه در هر مواجهه، تعامل بسیار مثبت و همراه با احترام از خود نشان می‍‍‌دهند. این نکته حتی از سوی نمایندگان رسمی آنان نیز مشاهده شده و همواره در برخوردها رفتاری محترمانه دارند که حاکی از تمایل آنان برای تعامل بیشتر است.

5. همبستگی مشهود و معنادار شهروند قطری

عرض اندام پیروزی انقلابیون سوری در جشن های روز ملی قطر، تنها محدود به سوری های مقیم نبود بلکه جای‌جای فضای عمومی قطر و خیابان ها و جشنواره‌های این کشور، محملی برای نمایش پرچم‌های سه رنگ جدید سوریه بود.

آنچه بیش از همه در این مدت به چشم می آمد، حضور همین پرچم معارضان در فضای عمومی قطر بود. تقریبا در تمامی فضاهای عمومی، پرچم سوریه در کنار پرچم قطر در دست بسیاری از شهروندان قطری و خودروها به چشم می خورد. علاوه بر این، در بسیاری از اماکن نیز جلوه های تصویری این تغییر مشهود بوده است. کمتر بازار و مرکز خریدی را می توان یافت که پرچم های جدید سوریه به صورت وسیع در آن دیده نمی‌شد.

دراین راستا باید گفت که پرچم جدید سبز و سفید و مشکی سوریه، به یک نماد تبدیل شده بود تا جامعه قطری و ساکنان مقیم آن بتوانند خرسندی و شادی خود را از سقوط نظام سوریه بیان کنند.

این مسئله البته پدیده جدیدی در کشور قطر نبود و طی سال های گذشته، حضور نمادین پرچم سوریه در فضای عمومی این کشور پررنگ بوده است. بیش از همه، این حضور در ایام مسابقات فوتبال جام ملت های آسیا که سال قبل به میزبانی قطر برگزار شد، مشهود بوده است. آن قضیه هم البته منحصر به سوری‌های مقیم نبود.

۴. نقش نخبگان فرهنگی و دانشگاهی

نخبگان قطری در تحلیل‌های خود در رسانه‌ها و دانشگاه‌ها در برجسته سازی پیروزی انقلابیون سوریه نقش اساسی ایفا کردند. آن‌ها این رویداد را به‌عنوان فرصتی برای بازتعریف هویت جدید منطقه‌ای معرفی کردند. طبعا همین دیدگاه‌ها بر جامعه قطری نیز تأثیرگذار بود و نقش مهمی در جهت‌دهی افکار عمومی ایفا کرد.

۵. نقش شبکه‌های اجتماعی

شبکه‌های اجتماعی به ویژه اینستاگرام، طی دو هفته اخیر، بستری برای تقویت روایت‌های حمایتی از معارضان سوریه بوده است. کاربران قطری و سوری با اشتراک تصاویر و ویدئوهای مربوط به تحولات سوریه، توجهات را به این موضوع جلب کرده اند.

جمع‌بندی

یافته‌های شواهد میدانی و رسانه ای نشان می‌دهد که پیروزی انقلابیون یا شورشیان در سوریه و سقوط بشار اسد، واکنش قابل توجه حمایتیِ گسترده‌ای در فضای اجتماعی قطر داشته است. رسانه‌ها، نخبگان و جامعه سوری مقیم قطر در شکل‌دهی به روایت‌های عمومی و تقویت هویت اجتماعی حمایت‌گرانه نقش کلیدی داشتند. رسانه‌ها، از جمله شبکه الجزیره، علاوه بر اطلاع‌رسانی، بستری برای شکل‌گیری گفتمان‌های حمایتی فراهم کردند. نخبگان فرهنگی و دانشگاهی نیز با بهره‌گیری از ابزارهای علمی و هنری خود، در تقویت روایت‌ پیروزمندانهِ معارضه، نقش ایفا کردند.

جامعه سوری مقیم قطر نیز با برگزاری تجمعات فرهنگی و اجتماعی، علاوه بر تقویت هویت فرهنگی خود، پیوندهای اجتماعی با جامعه میزبان را تعمیق بخشیدند. این نتایج نشان می‌دهد که تحولات سوریه به‌طور مستقیم بر بازتعریف یک هویت اجتماعی در فضای عمومی قطر تأثیر گذاشته است.