مقدمه

اگر به تاریخ اسلام نگاه کنیم  1400 سال از آغاز تفرقه بین مسلمانان می گذرد و اگر بخواهیم دلایل و وقایع پیچیده تاریخی و اجتماعی را خلاصه کنیم، ماجرای تفرقه مسلمانان با رحلت حضرت محمد (ص) در سال 632 میلادی آغاز شد. می ‌توان چنین بیان کرد که شکل گیری اهل سنت و الجماعت یعنی سنی و شیعه اثنا عشری یعنی فرقه شیعه بین مسلمانان پس از رحلت حضرت محمد (ص) به عنوان جانشین و خلیفه او، از زمان تعیین خلیفه، برای امت اسلامی آغاز شده بود. در این میان، کسانی که معتقد بودند که خود حضرت محمد (ص) جانشینی را منتخب نکرده است و هر کس که باتقوا و مؤمن کامل باشد می تواند خلیفه شود و به حمایت ابوبکر، یکی از اصحاب حضرت محمد (ص)، تصمیم گرفتند و از سال 632 تا 634 میلادی خلیفه ظاهری بوده است. این گروه یا فرقه را که از حضرت ابو بکر پیروی می کردند، در اصطلاح اسلامی، اهل سنت یا سنی می نامند. همچنین در آن زمان برخی معتقد بودند که حضرت محمد (ص) بارها ولایت علی بن ابی طالب (ع) را پس از خود اعلام کرده بودند و نماینده پیامبر اکرم (ص) امام علی(ع) است و انتخاب امامت بر عهده خداوند است، این گروه را شیعیان علی (ع) می نامند[1] . پاکستان با نام رسمی جمهوری اسلامی پاکستان، کشوری در جنوب آسیا است. این کشور از نظر جمعیت پنجمین کشور بزرگ جهان، دومین جمعیت مسلمان جهان را دارد. مسلمانان این کشور از فرقه های اهل سنت و اهل تشیع تشکیل شده اند، اهل "سنت و الجماعت" یکی از دو فرقه بزرگ (شیعه و سنی) است که در میان مسلمانان به وجود آمده و معمولاً به سنی نیز معروف است. اکثر مسلمانان این کشور به این فرقه تعلق دارند. اهل سنت کسانی هستند که به اطاعت خدا و رسولش معتقدند. همچنین احترام ویژه ای برای همه اصحاب پیامبر اکرم (ص) قایلند. از نظر آنان همه اصحاب به ویژه خلفای راشدین بر حق هستند. و زمان خلافت آن ها بهترین و درخشان ترین دوران امت اسلامی بوده است. به اعتقاد آنان، هر مؤمنی می تواند سمت خلافت را به دست آورد، به شرطی که صلاحیت آن را داشته باشد. از نظر آن ها خلیفه باید با رای مردم انتخاب شود، از سوی خداوند منصوب شده نیست و نه خلافت ارثی را به رسمیت می شناسند. به گفته آن ها، ابوبکر در میان صحابه مقام برتری داشت و به عنوان خلیفه اول پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) منتخب شد. سپس عمر دوم، عثمان سوم و علی بن ابی طالب را چهارمین خلافای وقت می دانند. برای اهل بیت (ع) نیز احترام و ارادت فراوانی قایلند. از نظر اهل سنت هیچ انسانی به جز پیامبران الهی معصوم نیستند، اما اهل بیت(ع) را محفوظ عن الخطاء می دانند، معصون عن الخطاء نمی دانند. این فرقه اسلامی بر اعتدال و میانه روی در دین تاکید دارد. اهل سنت به پنج فقه تقسیم می شوند مانند؛ شافعی، مالکی، حنفی، حنبلی و ظاهری[2] . همچنین اهل سنت از نظر اعتقادی سه فرقه های مختلف، از جمله اهل سنت بریلوی، اهل سنت دیوبندی، و اهل سنت اهل حدیث تقسیم می شوند، در این بررسی اهل سنت بریلوی را می پردازیم.

پیشینه تاریخی اهل سنت بریلوی پاکستان.

اهل سنت پاکستان به سه مکتب فکری مختلفی تقسیم شده اند و این تقسیم در حقیقت پیش از استقلال پاکستان نیز وجود داشته است، زیرا دو مکتب فکری بزرگ اهل سنت وابسته به دو مراکز دینی هند بوده است که یکی به نام حوزه علمیه دارالعلوم دیوبند در هند است و دیگری به نام حوزه علمیه دار العلوم جامعه رضویه منظر اسلام در منطقه بریلی شریف در هند واقع است، لذا پیروان حوزه علمیه دارالعلوم دیوبند، اهل سنت دیوبندی نام دارند و پیروان حوزه علمیه بریلی شریف، اهل سنت بریلوی نام دارند. دکتر مبارک علی، محقق مباحث مذهبی معتقد است که فرقه بریلوی را احمد رضا خان بریلوی که به منطقه "رای بریلی"  در هند، تعلق داشت این مکتب فکری را در حدود سال 1920 ء تأسیس کرد. حدود شصت و پنج در صد جمعیت اهل سنت پاکستان را بریلوی ها تشکیل می دهند، اما اهل سنت دیوبندی نسبت به آن ها بسیار کم هستند، گفته می شود پنج در صد هستند، ولی برخی از تحلیلگران معتقدند دیوبندی ها به دلیل استفاده شناخت اهل سنت، تعداد زیادی از اهل سنت بریلوی را طرفدار خود ساخته  و گسترش می یابند، لذا شاید اکنون بیشتر از تعداد مذکور باشند. شیعیان بیست هفت در صد و بقیه سه در صد اقلیت های غیر مسلمان هستند. اهل سنت بریلوی، اهل سنت سلفی و اهل سنت دیوبندی از نظر اعتقادی تفاوت بسیار زیادی دارند که در این بررسی به آن تفاوت اعتقادی نیز می پردازیم، اما بریلوی ها با شیعیان کمی اشتراک مذهبی دارند، زیرا اکثر بریلوی ها مانند شیعیان احترام ویژه ای به اهل بیت (ع) قایلند، همچنین به مناسبت سالروز ولادت پیامبر اکرم (ص) و سایر شخصیتهای دینی جشن برگزار می کنند، اما اهل سنت دیوبندی و سفلی معمولاً به اندازه بریلوی‌ها به احترام اهل بیت (ع) توجه ندارند و برگزاری جشن میلاد النبی (ص) یا سالروز تولد سایر شخصیت‌های دینی را به عنوان بدعت تلقی می‌کنند. این ویژگی، یکی از عمده‌ترین تفاوت‌های میان این دو مکتب فکری است.

بر اساس فرهنگ ادیان جهان آکسفورد (منتشر شده در سال 2000 ء)، تعداد مسلمانان هند و پاکستانی که به مکتب بریلوی اعتقادی دارند بیش از 200 میلیون نفر است. حوزه علمیه دارالعلوم جامعه رضویه منظر اسلام در منطقه بریلی، مرکزی است که توسط حکیم امت اسلامی و صوفی بزرگ امام احمدرضا بریلوی (متوفی 1921 ء) در سال 1904 ء تأسیس شده است. براساس فرهنگ لغت آکسفورد اسلام (منتشر شده در سال 2003 ء)، "اهل سنت و الجماعت" گروهی است با تعالیم پیامبر اسلام و اصحابش که به نام بریلوی نیز شناخته می شود و در سال 1880 ء در شمال هند تأسیس شد و براساس تعالیم و اعتقادات امام مولانا احمد رضا خان بریلوی وی پایه گزاری شده است. مولانا احمد رضا خان بریلوی خود را وارث قدیمی ‌ترین مسلمانان جنوب آسیا می‌داند و معتقد است که اهل سنت و الجماعت از شکست جنگ استقلال 1857 م، انحلال کامل امپراتوری مغول و واکنش امپراتوری بریتانیا به استعمار در هند الهام گرفته‌اند. این موضوع به عنوان بخشی از بحث دینی بین علمای حقوق اسلامی (فقهاء) مطرح شد که برای آزادی هند از چه هویت مسلمانی باید استفاده کرد؟ و چه اقدامی باید انجام شود؟ این مکتب فکری بر ارادت شخصی به حضرت محمد(ص)، پایبندی به اعمال صوفیانه و حاکمیت شریعت اسلامی تأکید دارد. این حزب از سال 1947 ء پس از تجزیه هند و استقلال پاکستان، نقش مهمی در سیاست مسلمانان ایفا کرده است. جنبش اعتقادی بریلوی در ابتدا گرایش ‌های مردم‌گرا و روستایی داشت، اما امروزه در میان طبقات تحصیل‌کرده شهری در هند و پاکستان نیز شهرت یافته است[3] . این مکتب نیز مانند مکتب اهل سنت دیوبندی که بر پایه حوزه علمیه دیوبند در منطقه دیوبند هند، پایه گذاری شده است، این مکتب بر پایه حوزه علمیه دارالعلوم جامعه رضویه منظر اسلام در منطقه بریلی پایه گذاری شده است. در این بررسی فقط به افکار، نظریات، موسسات و گروه های مهم اهل سنت بریلوی در پاکستان را بررسی می کنیم.

فعالیت های اهل سنت بریلوی در تاریخ شبه قاره.

نخبگان "اهل‌ سنت و الجماعت" یعنی اهل سنت بریلوی نقش بسیار فعالی در برابر بریتانیایی‌ ها در جنگ استقلال در سال 1857 ء داشتند. علامه فضل حق خیر آبادی و یارانش مفتی صدرالدین خان آزرده، سید کفایت علی کافی و بسیاری از علمای مسلمان به طور همزمان از مسجد جامع دهلی علیه انگلیسی ها فتوای جهاد صادر کردند که در نتیجه مسلمانان در این جنگ به عنوان یک وظیفه شرعی مبارزه کردند. اولین کنفرانس اهل سنت، یعنی همایش بریلوی ها در 17، 18 و 19 مارس 1925 ء در منطقه مراد آباد در هند برگزار شد. در سالهای 1945 و 1946 ء علما و مشایخ اهل سنت کنفرانس تاریخی سنی سراسر هند را در منطقه "بنارس" در هند ترتیب دادند و علمای برجسته سنی از جمله، محدث کوچووی، رئیس کنفرانس بنارس تمام هند، شیخ الاسلام خواجه محمد قمرالدین سیالوی، پیر جماعت علی شاه، سید اشرفی جیلانی، مولانا عبدالحمید بدایونی و سایر پیشوایان بزرگی از اهل سنت در حمایت کامل از "جنبش پاکستان" در این کنفرانس شرکت کردند. کریستف در کتاب تاریخ پاکستان و ریشه های آن می نویسد که علمای سنی بریلوی روح روانی از "تحریک پاکستان"یعنی تحریک استقلال پاکستان بودند. و علمای مذکور پس از تأسیس پاکستان، در سال 1948 ء جمعیت علمای پاکستان را تأسیس کردند. وجه تمایز اصلی این مذهب اسلامی درود و سلام و محبت به رسول اکرم(ص) )محبت اهل بیت(ع) ( است، به همین ترتیب محبت و احترام شدید به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از ضروریات ایمان شمرده می شود. همچنین ادب و احترام به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ستایش و وصف پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مایه سعادت و برکت است. مذهب سنی، بریلوی را مذهب اعلی حضرت (یعنی مذهب عظیم حضرت احمد رضا بریلوی) نیز می نامند و آن را ادامه اهل سنت می دانند[4] . بر اساس بررسی های انجام شده اهل سنت بریلوی در جنبش استقلال پاکستان نقش مهمی داشتند و درکنار شیعیان برای استقلال پاکستان سعی وتلاش کردند، اما گفته می شود که اهل سنت دیوبندی مخالف استقلال پاکستان بودند[5] ، مسلمانان مکتب فکری دیوبندی "تفکر پاکستان را به عنوان توطئه رژیم استعماری برای جلوگیری از ظهور یک هند متحد باثبات نقد می کردند" و به سازماندهی کنفرانس مسلمانان آزاد برای محکوم کردن تجزیه هند کمک کردند. دیوبندی ها همچنین استدلال کردند که اگر هند تجزیه شد، توسعه اقتصادی مسلمانان آسیب خواهد دید[6] . با وجود این مخالفت شدید در سال 1947 میلادی پاکستان استقلال یافت و اهل سنت بریلوی و دیوبندی در این کشور ساکن شدند.

اعتقادات و اعمال اهل سنت بریلوی.

اعتقاد به "نور و بشر" بودن پیامبر اکرم (ص) : فرقه بریلوی در مورد پیامبر اکرم (ص) اعتقاد دارند که ایشان (ص) علاوه بر اینکه برترین انسان هستند دارای ویژگی "نور" نیز می‌باشند.بیشتر آیات قرآنی و روایات را برای استدلال در مورد نور بودن پیامبر اکرم (ص) استفاده می کنند و معتقد هستند که پیامبر اکرم (ص) در پاسخ به سؤال حضرت جابر می فرمودند: "ای جابر، خداوند نور پیامبر تان را پیش از نور هر شیئی (یعنی توسط نور خود آفرید) آفرید[7] .

اعتقاد به زنده بودن حضرت محمد (ص) : فرقه بریلوی معتقد است که پیامبرالهی(ع) در قبور شان زنده اند، همان طور که در دنیا زنده بودند، می خورند و می نوشند. در کتاب ابن سنن ابن ماجه این چنین نقل شده است "إنّ الله حرم علی الأرض أن تأکل أجساد الأنبیاء علیهم السلام فنبی الله حی و یرزق". هر جا که بخواهند می روند و می آیند، برای رضای خدا یک بار مرگ به سراغشان آمد، بعد زنده شدند، جانشان از جان شهدا (که در قرآن کریم گفته شد شهدا زنده هستند) خیلی بالاتر است. رحلت پیامبران الهی صرفاً تأیید وعده الهی است، سپس از زندگی واقعی دنیوی و جسمانی مانند گذشته زنده می شوند، آیا درود فرستادن به زندگان دشوار است؟ رسول خدا (ص) فرمودند: پیامبران الهی در قبر شان زنده اند و نماز می گزارند[8] .

ایمان به شفاعت پیامبر اکرم(ص) : فرقه بریلوی معتقد است که در روز قیامت، همه انبیا، اولیا و علما شفاعت خواهند کرد و خود آنان نیز از پیامبر اکرم (ص) شفاعت دریافت خواهند نمود. شفاعت کننده در بارگاه خداوند فقط پیامبر اکرم (ص) هستند. این مطلب در حدیثی از جامع ترمذی آمده است که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: "من سرور شفاعت انبیاء هستم و این را برای مباهات اعلام نمی‌کنم" (خلاصه‌ای از حدیث 21313، ج 8، ص 53، مسند احمد). "شفاعت کبری" که به معنای شفاعت بزرگ در روز قیامت است، یکی از ویژگی‌های پیامبر اکرم (ص) به شمار می‌آید و تا زمانی که پیامبر اکرم (ص) کسی را شفاعت نکند، هیچ‌کس قادر به شفاعت نخواهد بود. شفاعت کنندگان در بارگاه پیامبر اکرم (ص) شفاعت می‌کنند و پیامبر اکرم (ص) نیز در بارگاه خداوند شفاعت خواهند کرد.ی عنی در بارگاه خداوند فقط پیامبر اکرم (ص) شفیع هستند و این شفاعت بزرگ برای مؤمن، کافر، مطیع، نا فرمان و برای همه است. رسیدگی به اعمال سخت خواهد بود و مردم آرزو می کنند که به جهنم افکنده شوند، ولی از این انتظار خلاص شوند، کافران نیز به لطف پیامبر اکرم (ص) از این مشکل خلاصی می یابند و زود (یعنی زود به جهنم فرستاده می شوند)  به همین دلیل، اولین و آخرین، موافقان و مخالفان، مؤمنان و کافران همگی بر عظمت پیامبر اکرم (ص) اذعان دارند و او را ستایش می‌کنند. همین مقام عظمت پیامبر اکرم (ص) را "مقام محمود" می‌نامند.شفاعت انواع دیگری نیز دارد. به عنوان مثال، پیامبر اکرم (ص) شفاعت می‌کنند و بسیاری از مردم را بدون حساب وارد بهشت می کنند که از میان آن‌ها تعداد چهار میلیارد و نود میلیون نفر از شفاعت‌شدگان شناخته شده‌اند، و بسیاری از این افراد در علم خداوند و رسول خدا (ص) مشخص هستند. همچنین، برخی از آن‌ها کسانی هستند که حساب شده و مستحق دوزخ خواهند بود، اما پیامبر اکرم (ص) آن‌ها را شفاعت کرده و از آتش دوزخ نجات می‌دهند. ایشان با شفاعت برخی را از آتش دوزخ بیرون می‌آورند، درجات برخی را بالا می‌برند و عذاب برخی را کاهش می‌دهند. علاوه بر این، معتقدند که انواع مختلف شفاعت برای پیامبر اکرم (ص) ثابت شده است.شفاعت  با وجاهت، شفاعت با محبت، شفاعت با اذن و هر کس که یکی از آن ها را انکار کند، گمراه شده است. مقام شفاعت به پیامبر اکرم (ص) داده شده است، پیامبر اکرم (ص) فرمودند: خداوند می گوید استغفار کنید برای  مجرمین، مومنین و شفاعت همین است[9] .

اعتقاد شاهد و ناظر بودن پیامبر اکرم (ص) : همچنین، اهل سنت بریلوی معتقدند که پیامبر اکرم (ص) به عنوان شاهد و ناظر در همه جهات بر امور دنیا و آخرت حضور دارند و می گویند که آن حضرت (ص)، در دنیا از علم غیب برخوردار بودند و همچنین پس از رحلت نیز از علم غیب برخوردار هستند و از همه معاملات دنیوی و اخروی آگاه هستند. در این زمینه از آیات قرآنی و روایات مختلفی وجود دارد، از جمله (یا آیه النبی إنّا ارسلناک شاهداً) ای پیامبر ما تو (ص) را به عنوان شاهد فرستاده ایم. می گویند مقصود از شاهد و ناظر بودن رسول خدا (ص) این است که پیامبر اکرم (ص) در قبرشان زنده هستند و با قدرتی که خداوند به ایشان داده صداهای دور و نزدیک را می شنود و اعمال امت خود را مشاهده می کنند، همچنین برای کمک فردی از فاصله صدها کیلومتری به طور همزمان، از طریق روحی یا جسمی، قادر به رسیدگی هستند، اما پیامبر اکرم (ص) مانند خداوند شاهد و ناظر نیستند، زیرا خداوند از ابتدا در کنار ذات خود و علم خود، با قدرت خود شاهد و ناظر بوده  است، اما پیامبر اکرم (ص) با کمک قدرت عطا شده از خداوند، شاهد و ناظر هستند، زیرا همه صفات پیامبر اکرم (ص) را خداوند به ایشان عطا کرده است و این صفات پیامبر اکرم (ص) محدود، اعطا شده خدا و محدود هستند، در حالیکه صفات خداوند ذاتی و نا محدود است[10] .

اعتقاد توسل:  بریلوی‌ها نه تنها به توسل به پیامبر اکرم (ص) ایمان دارند، بلکه از اشیاء مربوط به آن حضرت (ص)، مانند موی مبارک ایشان، کفش‌هایشان و سایر آثار مقدس ایشان نیز برای توسل استفاده می‌کنند و این عمل را بخشی از اصول شریعت می‌دانند. علاوه بر این، از سایر اصحاب پیامبر اکرم (ص) از جمله اهل بیت اطهار(ع) و بزرگان دین نیز توسل را از دین توجیه می کنند. می گویند مستحب است دعا به وسیله پیامبر اکرم (ص) انجام گیرد و برای دعا کلمات مختلفی از جمله، توسل، استغاثه و توجّه استفاده شود. دعا باید به این معنا باشد که پیامبر اکرم (ص) اگر بخواهند، می توانند سبب قرار گرفته و ما را نزد خداوند شفاعت کنند[11] .

اعتقاد به تصوف: براساس مکتب بریلوی، آغاز تصوف نخستین بار توسط خود پیامبر اکرم (ص) تجلی یافت. آن حضرت (ص) اکثر در " غار حرا" بیرون شهر مکه می رفتند و در آنجا از طریق عبادت الهی در ذات خداوند تدبر می کردند. آن حضرت (ص) روزهای متمادی در غار حرا می ماندند و در این مدت به طور کلی از فعالیت های دنیوی و سایر امور زندگی خود را جدا می می کردند. اولین وحی نیز بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در غار حرا نازل شد. به همین ترتیب، رنگ تصوف در ذات مبارکه صحابه نیز به وضوح نمایان است. تعداد بیشماری از اصحاب پیامبر اکرم (ص) همیشه در حجره ای به نام  "صفه" که همجوار مسجد النبی(ص) بود، می ماندند و تعداد این اصحاب را حدود هفتصد نفر بیان شده است. این اصحاب پیامبر اکرم (ص) برای بهره مندی از معاشرت و آموختن معارف دینی از آن حضرت (ص) دست از کار و فعالیت دنیوی می کشیدند، حتی برخی از  آن ها از خانواده و زندگی زناشویی نیز دوری می جستند. این اصحاب را به خاطر همین حجره صفه "اصحاب صفه" می نامیدند و این کلمه "صوفی و تصوف" تسمیه ای برای آن است. به همین ترتیب بعد از اصحاب، عنصر تصوف در میان تابعین و سپس در میان تبع تابعین نیز برجسته بود. در این راستا نام حضرت اویس قرنی و حضرت حسن بصری بسیار برجسته است که از بزرگان معروف تابعین بوده و از محفل و کسب فیض اکثر اصحاب پیامبر اکرم(ص) برخوردار بوده اند و بعد از آنان سلسله طولانی صوفیان و حکمای دین وجود دارد که در سراسر جهان عرب و کل جهان اسلام گسترش یافته است. فرقه بریلوی ارادت زیادی به صوفیان دارد[12] .

اعتقاد به زیارت از قبور بزرگان دین: بریلوی ها معتقدند که قبور و مزارهای اولیای دین در سراسر جهان اسلام فراوان، از جمله، مزار خود حضرت پیامبر اکرم (ص)، حضرت ابوبکر و عمر در داخل مسجد نبوی (ص) در مدینه قرار دارد. علاوه بر این، زیارتگاه های سایر بزرگان دین در سوریه، ترکیه و سایر کشورهای عربی از جمله، در پاکستان و هند قرار دارد. "عرس" (جشن سالروز) در زیارتگاه های این بزرگان دین سازماندهی می شود و مردم از راه دور برای زیارت حضور می یابند و از برکات معنوی این بزرگواران بهره مند می شوند. همچنین  به وسیله معنویت، عظمت و خدمات شکوهمند این بزرگواران به طور مستقیم یا غیر مستقیم از موهبت الهی بهره مند می شوند[13] .

برگزاری جشن عید میلاد النبی (ص) :  نزد بریلوی ها ماه ربیع الاول از اهمیت ویژه ای برخوردار است، جشن میلاد النبی(ص) در خانه ها، اماکن عمومی و مساجد مختلف برگزار می شود. در این مجالس جشن، علما درباره ولادت پیامبر اکرم (ص) و ابعاد مختلف زندگی آن حضرت صحبت می کنند. اتفاقا این محافل جشن در طول سال هم ادامه دارند، اما در ماه ربیع الاول این جشن ها به طور مکرر برگزار می شود. به همین ترتیب شاعران و قاریان مختلف در بارگاه اقدس پیامبر اکرم (ص) مدح زیبا را ارائه می کنند و از اول ماه ربیع الاول خانه ها و ساختمان های عمومی و مسیرها چراغانی می شود. بریلوی ها می گویند که امام ترمذی در فصلی از ترمذی شریف در مورد میلاد النبی (ص) گفته است، تا آن زمان، جشن میلاد النبی(ص) بدعت محسوب نمی شد، تهمت بدعت اختراعی بسیار متأخر است. عده ای گفتند که از سال 604 هجری قمری فرهنگ جشن میلاد النبی(ص) آغاز شد. در حالی که امام ترمذی در سال 209 هجری قمری متولد شد و در سال 279 هجری قمری درگذشت[14] .

برگزاری محافل نعت، درود و سلام:  نزد بریلوی ها محافل نعت، درود و سلام، وسیله محبت و تقرب به پیامبر اکرم (ص) است، اتفاقا این محافل در طول سال ادامه دارند، اما در ماه ربیع اول این محافل به صورت ویژه برگزار می شود. شاعران و قاریان مختلف به مدح پیامبر اکرم (ص) می پردازند، همچنین محافل درود و سلام در روزهای جمعه نیز برگزار می شود[15] .

برگزاری ختم یازدهم شریف:  بریلوی ها معتقدند که ختم یازدهم ثواب است و در آیات صریح قرآن کریم و احادیث مبارکه به آن اشاره شده است. همانطور  که  در سوره حشر آیه 10 خداوند می فرماید:  کسانی که بعد از آنان آمدند می گویند پروردگارا ما و برادرانمان را که پیش از ما ایمان آورده اند ببخش و نسبت به مؤمنان در دل های مان کینه را بیرون کن، پروردگارا که تو رحم کننده و مهربان هستی. همچنین در سوره مومن آیه 7 می فرماید: صاحبان عرش و اطرافیان آن، پروردگارشان را تسبیح می کنند و به او ایمان می آورند و برای مسلمانان طلب آمرزش می کنند، پروردگارا، همه چیز در رحمت و علم تو پوشیده است، پس آنانی را که توبه کردند و راه تو را دنبال کردند، ببخش و از عذاب دوزخ نجات بده. از حضرت عایشه نقل شده است که شخصی به خدمت پیامبر اکرم (ص) رسید و گفت: یا رسول خدا (ص) مادرم فوت کرده و در هنگام وفات وصیتی از خود بر جا نگذاشته است. پس اگر صدقه و انفاق انجام دهم آیا ثواب خواهد داشت؟ گفت آری (در کتاب بخاری، مسلم و ابو داود نقل شده است). همین طور انس می گوید که از رسول خدا (ص) پرسیدم که برای اموات دعا می کنیم و از طرف آن ها صدقه می دهیم یا حج و عمره بجا می آوریم آیا ثواب این اعمال ما به آن ها می رسد؟ پس رسول خدا (ص) فرموند: بله ثواب این اعمال به آن ها می رسد و آن ها از آن خوشحال می شوند، همانطوری که ما از هدایای یکدیگر خوشحال می شویم. (کتاب عمده القاری  در شرح بخاری) [16] .

اختلاف اصولی اهل سنت بریلوی ها با اهل سنت دیوبندی:

به گفته بریلوی ها اساس تفاوت اصلی علمای اهل سنت بریلوی با فرقه دیوبندی، سخنان کفر آمیز دیوبندی ها است که در کتب علمای دیوبند نوشته شده است و شرح آن در بسیاری از کتب موجود است، همچنین همه شواهد آن در اینترنت نیز موجود است. در کتاب "حسام حرامین" به تفصیل شرح داده شده و فتوای علمای کشورهای عربی نیز موجود است. علمای دیوبند هرگز توبه نکردند و از عبارات کفرآمیز روی گردان نشدند. کتابهای "زلزله"، "برحق کیست" و "حسام حرامین" جهت مراجعه تحقیقاتی بسیار خوبی بر وب سایت زبیر علی زیی، محقق سلفی در دسترس هستند[17] .

دیدگاه بریلوی در باره توحید و شرک:  از دیدگاه بریلوی، مدح و ثنای پیامبر اکرم (ص) مایه سعادت است و منسوب به شرک نیست. از نظر این مکتب، در پرتوی سوره اخلاص در قرآن کریم سه شکل شرک وجود دارد:

• اعلام مخلوق به عنوان پروردگار یا اعلام مخلوق به عنوان حاکم بر پروردگار یعنی حاکم بر خداوند.
• این که کسی را فرزند خدا دانستن یا به همین ترتیب خدا را فرزند کسی دانستن شرک است.
• وصف کردن کسی به صفت ازلی و همیشگی که معتقد باشد این صفت در آن مخلوق ذاتی است و بدون اعطای خداوند است، یا مساوی با صفتی از خداوند است. بنابراین اگر با وجود مبالغه در اعتقاد او در مورد آن صفت برای مخلوق، آن صفت مخلوق را پست تر از خداوند بداند، شرک نیست.

لذا با رعایت این سه شرط، هر چند مدح بسیار عالی پیامبر اکرم (ص)، وصف و تکریم آن حضرت (ص) نیز همتا و بالاتر از خداوند نیست و از نظر این مکتب فکری این مدح به هیچ وجه شرک نیست[18] .

اعتقاد در مورد "بدعت":  براساس دیدگاه مکتب بریلوی، بدعت دو نوع دارد، یکی بدعت خوب و دیگری بدعت بد، چنانکه در کتاب های این مکتب، در ادامه حدیث پیامبر اکرم(ص) آمده است: ترجمه حدیث: کسی که در اسلام کار خیری ترویج دهد و به آن عمل کند، ثواب کسی که از آن پیروی کند، برای او (ترویج دهنده) و خودش نوشته می شود و هر کس کار بدی را ترویج دهد، سپس مردم در اعمال خود از آن پیروی کنند، گناهی که همه مرتکب می شوند، در اعمالش نیز نوشته می شود. با استدلال به حدیث این کتاب صحیح مسلم، از نظر این مکتب، صدور حسنه جدید در دین که مخالف اصول اولیه شریعت نباشد، نه تنها جایز است، بلکه مستحب است. چنان که حضرت عمر در حدیثی از اقامه نماز "تراویح" با جماعت در ماه مبارک رمضان اهتمام ورزید و گفت این بدعت خوبی است و با این اقدام حدیث پیامبر اکرم (ص) را عملاً تفسیر کرد. به همین ترتیب بسیاری از اعمالی که در زندگی پیامبر اکرم (ص) و صحابه نبوده و پس از آنان در امت اسلامی رواج یافتند، همانطوری که حضرت ابوبکر قرآن کریم را به صورت کتاب جمع آوری کرد، حجاج بن یوسف قرآن کریم را اعراب گذاری کرد و همچنین حضرت عثمان یک اذان را برای نماز جمعه افزایش داده است. همچنین علم فقه، علم نحو، جشن عید میلاد النبی(ص)، سلام و درود، ایمان مفصل و ایمان کامل، شش کلمه، مناره، گنبد و محراب در مساجد، تصوف و طریقت و معرفت، ختم سوم پس از درگذشت، چهلم مردگان، ختم قرآن کریم، عُرس (جشن سالروز تولد صوفی ها) و ختم شریف یازدهم وغیره از جمله اعمالی است که امت اسلامی بعد از پیامبر اکرم (ص) انجام می دهد و با هیچ دستور شرعی منافاتی ندارند، این اعمال در پرتوی احادیث پیامبر اکرم (ص) بدعت خوبی است. چگونه می توان حدیث بدعت حسنه را انکار کرد؟ به لطف این بدعت حسنه اتفاقات خوبی می افتد که بخشی از گسترش و تقویت اسلام می شود[19] .

(بررسی ادامه دارد)