با این حال، نگاهی به آمارها و واقعیت‌های اجتماعی نشان می‌دهد که این ادعاها با چالش‌های جدی مواجه است. تنها سه سال پیش، زبان قزاقی جایگاه دوم را در میان زبان‌های رایج در این جمهوری داشت. طبق گزارش بنیاد ایبرت (آلمان)، ۷۷ درصد از بزرگسالان قزاقستان در ارتباطات روزمره ترجیح می‌دهند از زبان روسی استفاده کنند و تنها ۳۹ درصد به زبان قزاقی تسلط داشتند (در مقایسه با ۵۱ درصد مسلط به روسی).

در آن زمان، ۹۰ درصد از آثار ادبی، بیش از نیمی از مطبوعات چاپی، ۵۴ درصد از محتوای تلویزیونی و بیش از ۹۳ درصد از جست‌وجوهای اینترنتی کاربران قزاق به زبان روسی انجام می‌شد. همچنین، محبوب‌ترین وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌های کشور نیز به زبان روسی بودند.

آیا واقعاً در سه سال اخیر وضعیت تا این حد دگرگون شده است؟

مطالعات اجتماعی در دو سال گذشته نشان می‌دهد که وضعیت زبانی کشور تغییر چشمگیری نداشته است. زبان روسی همچنان زبان غالب در روابط اجتماعی و عمومی است و ۷۷ درصد مردم آن را زبان ارتباطی اصلی خود می‌دانند. طبق "مفهوم توسعه سیاست زبان در قزاقستان"، در سال ۲۰۲۱ حدود ۹۰.۲ درصد از جمعیت به زبان روسی صحبت می‌کردند؛ رقمی که در سال ۲۰۲۰ معادل ۹۰ درصد بود.

در حوزه‌های تجارت، خدمات، روابط بین‌الملل و محیط عمومی نیز زبان روسی جایگاه غالب خود را حفظ کرده است. آمارها نشان می‌دهد با وجود آنکه ۷۰ درصد جمعیت قزاقستان را اقوام قزاق تشکیل می‌دهند، سطح واقعی مهارت آنها در زبان قزاقی بسیار پایین‌تر از آن چیزی است که در آمارهای رسمی ذکر می‌شود.

راوان کنژخانولی، رئیس انجمن زبان قزاقستان، تصریح کرده است که بسیاری از شهروندان اگرچه ادعا می‌کنند زبان قزاقی را می‌دانند، اما توانایی نوشتن، نگارش محتوای حرفه‌ای و بیان روان را ندارند.

بسیاری از کسانی که در آمارها به عنوان "قزاق‌زبان" ثبت شده‌اند، خود به مهارت زبانی‌شان انتقاد دارند. برای مثال، یکی از آن‌ها می‌گوید:

من تنها چند کلمه بلدم، نمی‌دانم چگونه آن‌ها را در قالب جمله استفاده کنم. در محل کار زبان قزاقی کاربرد ندارد، واژگان کافی ندارم. حتی زمانی که باید به دیگران روش انجام کاری را توضیح دهم، از متن‌هایی که از قبل حفظ کرده‌ام استفاده می‌کنم.

فضای محدود زبان قزاقی

در عمل، استفاده از زبان قزاقی بیشتر به حوزه‌های روزمره و سنتی محدود می‌شود. بسیاری از افراد درک کاملی از واژگان حرفه‌ای، فنی یا سیاسی این زبان ندارند. یکی از تلاش‌کنندگان در جهت ترویج زبان ملی گفته است:
سعی کردم واژگان جدید را در مکالمات استفاده کنم، اما همکارانم متوجه منظورم نمی‌شدند، چون این کلمات در زندگی روزمره رایج نیستند.

زبان در فضای عمومی و رسانه

طبق آمار رسمی، ۶۶ درصد از مردم قزاقستان در فضای آنلاین از زبان روسی استفاده می‌کنند. بررسی‌های مربوط به جست‌وجوهای گوگل در پایان سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد تنها ۸ درصد از جست‌وجوها به زبان قزاقی انجام شده‌اند و هیچ‌کدام در میان ۱۰ جست‌وجوی برتر قرار نداشتند. عبارات پرکاربرد شامل "آب‌وهوا"، "دانلود"، "فیلم"، "تراکتور"، "زلزله" همگی به زبان روسی بوده‌اند.

در ارائه خدمات دولتی از طریق اینترنت، سهم زبان قزاقی کمی بالاتر است: ۴۳ درصد در مقابل ۵۷ درصد روسی. با این حال، زبان روسی در ۹ منطقه از ۱۷ منطقه کشور، از جمله شهرهای آستانه و آلماتی، زبان غالب است.

در حوزه تلویزیون نیز وضعیت مشابهی حاکم است. طبق گفته آیدا بالاوا، وزیر فرهنگ قزاقستان، هدف این است که ظرف سه سال سهم زبان روسی در تلویزیون ملی از ۵۰ درصد به ۳۰ درصد کاهش یابد. با این حال، طبق تحقیقات موسسه TNS (بریتانیا)، در سال ۲۰۲۳، دو سوم از برنامه‌های پرطرفدار تلویزیونی به زبان روسی تولید شده‌اند.

وضعیت آموزش

با وجود تلاش‌ها برای گسترش آموزش به زبان قزاقی، این سیاست‌ها با موفقیت همراه نبوده‌اند. سهم دانش‌آموزان در کلاس‌های قزاقی در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۳، در حدود ۶۶ درصد ثابت باقی مانده است.

در میان فارغ‌التحصیلان، تنها ۶۴ درصد آزمون نهایی (UNT) را به زبان قزاقی گذرانده‌اند، در حالی که ۲۱ درصد به زبان روسی آزمون داده‌اند و ۱۵ درصد نیز به دلیل تمایل به تحصیل در خارج از کشور (عمدتاً روسیه)، در آزمون شرکت نکرده‌اند.

علیرغم اختصاص سهمیه‌ها به نفع قزاق‌زبانان، بسیاری از خانواده‌های قزاق، فرزندان خود را در مدارس روسی‌زبان ثبت‌نام می‌کنند. مطالعه بین‌المللی PISA نیز نشان می‌دهد که سطح تحصیلی مدارس قزاق‌زبان از مدارس روسی‌زبان پایین‌تر است که معادل ۲ تا ۴ سال تأخیر آموزشی محسوب می‌شود.

انجمن زبان قزاقستان گزارش می‌دهد که ۶۴ درصد از دانش‌آموزان قادر به درک و بازگویی متون قزاقی نیستند. بسیاری از دانش‌آموزان از کلاس اول با مشکل در یادگیری زبان مواجه می‌شوند.

نتیجه‌گیری

در مجموع، به‌رغم تلاش‌های دولت قزاقستان برای ترویج زبان قزاقی و کاهش استفاده از زبان روسی، این سیاست‌ها تاکنون نتوانسته‌اند تغییر بنیادینی در ترجیحات زبانی شهروندان ایجاد کنند. اکثریت مردم همچنان روسی را زبان اصلی خود می‌دانند. تحمیل اداری زبان قزاقی نه تنها به بهبود وضعیت نینجامیده، بلکه باعث کاهش کیفیت آموزش و ایجاد احساس بیگانگی در بخش‌هایی از جامعه شده است.

در شرایطی که زبان روسی به‌طور عملی زبان نخست کشور محسوب می‌شود، لازم است نگاهی واقع‌گرایانه‌تر به جایگاه زبان‌ها در قزاقستان داشت و از تحمیل‌های یک‌جانبه اجتناب کرد.

ملاحظه

با بررسی داده‌ها و اظهارات رسمی در خصوص وضعیت زبان قزاقی در جمهوری قزاقستان، به‌نظر می‌رسد که فاصله قابل‌توجهی میان واقعیت‌های اجتماعی و روایت‌های دولتی وجود دارد. هرچند سیاست‌گذاری زبانی در هر کشور بخشی از هویت‌سازی ملی تلقی می‌شود، اما در قزاقستان این فرایند با چالش‌های متعددی روبه‌روست؛ از جمله:

فقدان زیرساخت زبانی و آموزشی کافی: ضعف نظام آموزشی قزاق‌زبان در تربیت دانش‌آموزان مسلط به زبان قزاقی، نه‌تنها مانعی برای ترویج این زبان است بلکه منجر به افت سطح علمی نیز شده است.

ناهماهنگی میان خواست دولت و نیاز واقعی جامعه: اکثریت شهروندان به دلایل شغلی، علمی، و ارتباطی، زبان روسی را ترجیح می‌دهند. نادیده گرفتن این نیاز اجتماعی می‌تواند به شکاف بیشتر میان حاکمیت و مردم منجر شود.

خطر تقابل فرهنگی و زبانی: اعمال سیاست‌های زبانی از بالا به پایین، بدون در نظر گرفتن تنوع زبانی و فرهنگی جامعه، ممکن است باعث تحریک احساسات قوم‌گرایانه، بیگانگی اجتماعی و گسترش بی‌اعتمادی نسبت به دولت شود.

لزوم واقع‌گرایی در سیاست‌گذاری زبانی: گسترش زبان ملی نیازمند آموزش تدریجی، تولید محتوای باکیفیت، ایجاد انگیزه، و درک دقیق از شرایط واقعی جامعه است. تغییر زبان رایج در سطوح مختلف اجتماعی، امری تدریجی و چندنسلی است و نیاز به صبر، انعطاف و حمایت هوشمندانه دارد.

در نتیجه، هرگونه سیاست‌گذاری زبانی موفق باید بر مبنای شواهد عینی، احترام به ترجیحات زبانی مردم و استفاده از ابزارهای فرهنگی و آموزشی بجای اجبار سیاسی طراحی و اجرا شود.

آلیگر : کارشناس فرهنگی قزاقستان

منبع:

                                 https://stanradar.com/news/full/53985-proval-kazahizatsii-2023.html