معرفی شخصیت:
فاطمه شیخ اولین معلم زن مسلمان هند
فاطمه شیخ (متولد 9 ژانویه 1831 ، متوفی 9 اکتبر 1900 میلادی) اولین معلم زن مسلمان هند است که نقش بسزایی برای ارتقاء جامعه مسلمانان به ویژه توانمند سازی قشر بانوان و همچنین مردم تهیدست حاشیه نشین شهرها هند در قرن نوزدهم ایفا کرد.
فاطمه شیخ خواهر آقای «میان عثمان شیخ» Mian Usman Sheikh، ساکن شهر پونا بود. او از دوستان فعال اجتماعی و اصلاح طلب سیستم طبقاتی هند آقای جیوتیبا فوله (متولد۱۱ آوریل ۱۸۲۷ - ۲۸ نوامبر ۱۸۹۰) بود. به گفته خانم نسرین سید، نویسنده ـ کتاب فاطمه شیخ ـ وی از کودکی سواد را فرا گرفت و برادرش او را تشویق کرد تا در دوره های آموزش معلمی شرکت کند. نسرین سید در این باره اظهار داشت: او به همراه خانم ساویتریبای فوله به مدرسه عادی رفت و هر دو با هم فارغ‌التحصیل شدند. او اولین معلم زن مسلمان هند بود. شیخ و ساویتریبای فولس متعاقباً آموزش معلمی را از سینتیا فرار، مبلغ مذهبی آمریکایی در احمدنگر، فرا گرفتند. آنها اولین مدرسه دخترانه خود را در بخشی از خانه عثمان شیخ در سال 1848، تحت نام "کتابخانه بومی" تأسیس کردند. این یک پروژه انقلابی در زمان خود محسوب می شد. زیرا در محیط اجتماعی آن زمان، دختران مجاز به دریافت آموزش عمومی نبودند. این دو معلم مجبور بودند برای تبلیغ مدرسه خود و ترغیب والدین برای فرستادن فرزندانشان به آنجا، خانه به خانه بروند و مردم را تشویق کنند تا فرزندانشان سواد فرا بگیرند.
فاطمه شیخ در کنار خانم ساویتریبای فولس در دو مدرسه‌ای که توسط فولس در ژوئیه 1851 با حمایت مالی توماس ارسکین پری تأسیس شد، تدریس می‌کرد. این "مدرسه اختصاصی زنانه" دخترانی از طبقات اجتماعی مختلف را آموزش می‌دادند و به دانش‌آموزان پیشرفته‌تر، برنامه درسی گسترده‌ای از جمله تاریخ، جغرافیا، حساب و مسائل اجتماعی ـ اقتصادی را آموزش می‌دادند. به گفته جانا چورنف، «ساویتریبای و فاطمه شیخ اولین معلمان زن هندی بودند که خارج از حوزه نظارت مبلغان مذهبی فعالیت می‌کردند.» کار آنها راه را برای ورود زنان دیگر به عرصه تدریس در هند هموار کرد و موفقیت مدارس به حمایت دولت از آموزش زنان در هند در آینده کمک کرد.
تلاش ها برای زنده نگاه داشتن یاد اولین معلم زن هند
در سال 2014، ایالت ماهاراشترا شرح حال مختصری از فاطمه شیخ را در کتاب‌های درسی زبان اردو گنجاند. بسیاری از مردم 9 ژانویه را تاریخ تولد او می‌دانند و از آن برای یادآوری استفاده می‌کنند. در 9 ژانویه 2022، گوگل با یک طرح، بزرگداشت شیخ را به مناسبت صد و نود و یکمین سالگرد تولدش جشن گرفت و او را به عنوان «به طور گسترده به عنوان اولین معلم زن مسلمان هند» توصیف کرد. در سال 2022، دولت آندرا پرادش نام شیخ را در کتاب‌های درسی خود گنجاند. در سال 2023، از مجسمه شیخ در یک مدرسه اردو در شهری در منطقه کورنول، آندرا پرادش رونمایی شد و از نقش پیشگامانه او در آموزش زنان در هند قدردانی شد. در جریان اعتراضات شاهین باغ 2019-2020 در دهلی، کتابخانه‌ای در محل اعتراضات نسبت به سیستم طبقاتی هند ، به نام ساویتریبای فوله و فاطمه شیخ نامگذاری شد. دولت ایالتی آندرا پرادش نیز خدمات آموزشی «فاطمه شیخ» اولین معلم زن مسلمان در هند را در کتب درسی کلاس هشتم با هدف تاثیر گذاری بر نسل جوان و تقدیر از این معلم بزرگ گنجانده است. این زن مسلمان یک اصلاح طلب اجتماعی و متخصص تعلیم و تربیت بود و فعالیت های بسیاری علیه نظام مرد سالاری در هند انجام داد و تواست تا حدود بسیار زیادی موفق باشد و به انحصار مردانه برخی از رشته های تحصیلی و مشاغل پایان دهد. در واقع، کتاب‌های درسی اردو که توسط دفتر کتاب‌های درسی ماهاراشترا، بالبهاراتی، تهیه شده بود، بخش کوچکی در مورد فاطمه، همراه با بخش‌هایی در مورد ذاکر حسین و سید احمد خان، را شامل می‌شد. در آندرا پرادش، فصلی در مورد زندگی او در کتاب‌های درسی کلاس هشتم گنجانده شده است.
منابع:
- https://www.hindustantimes.com/cities/pune-news/activist-claims-he-invented-story-of-first-muslim-teacher-fatima-sheikh-101736450611563.html
- https://en.wikipedia.org/wiki/Fatima_Sheikh
- https://indianexpress.com/article/cities/pune/fatima-sheikh-savitribai-phule-friend-set-up-india-first-girls-school-9103180/
نظر شما