بیگم جهان‌آرا شاهنواز یک شخصیت پیشگام سیاسی، فعال حقوق زنان و حامی پرشور جنبش پاکستان بود. او به‌عنوان نخستین زن عضو مسلم لیگ سرتاسری هند و یکی از مشارکت‌کنندگان کلیدی در تحولات سیاسی دهه‌های پایانی حکومت بریتانیا در هند، نه تنها به‌خاطر رهبری‌اش بلکه به‌خاطر نقشی منحصربه‌فردش به‌عنوان یک زن مسلمان در عرصه‌ای مردسالار، برجسته شد. زندگی و تلاش‌های او گواهی است بر قدرت شجاعت مدنی، تعهد به عدالت، و اهمیت مشارکت زنان در پیدایش پاکستان.

زندگی اولیه و پیشینه

جهان‌آرا در آوریل ۱۸۹۶ در لاهور متولد شد. او دختر سِر محمد شفیع، یکی از رهبران برجسته مسلم لیگ و مدافع سرسخت حقوق مسلمانان در هند مستعمره بود. تحصیلات ابتدایی خود را در کالج کوئین مری، یکی از معتبرترین مدارس دخترانه در پنجاب، به پایان رساند.

او با میان محمد شاهنواز، وکیلی که بعدها به چهره‌ای بانفوذ در سیاست پنجاب بدل شد، ازدواج کرد. این ازدواج دسترسی او به محافل سیاسی را فراهم ساخت، اما او مسیر مستقلی در خدمات اجتماعی و سیاسی برگزید و خود را تنها به نقش‌های سنتی زنانه محدود نکرد.

فعالیت‌های اولیه و دفاع از حقوق زنان

جهان‌آرا شاهنواز زندگی عمومی خود را از مسیر اصلاحات اجتماعی و فعالیت در حوزه زنان آغاز کرد. او پس از تأسیس کنفرانس زنان مسلمان سراسر هند  (AIMWC) به آن پیوست و به یکی از صداهای پرنفوذ آن بدل شد. در اجلاس سال ۱۹۱۸ این کنفرانس در لاهور، او با موفقیت قطعنامه‌ای علیه چندهمسری ارائه داد — اقدامی جسورانه که به مقابله با سنت‌های مردسالارانه در جامعه مسلمان پرداخت.

او در مسیر اصلاح و رفاه اجتماعی، نقش فعالی در نهادهای زیر داشت:

• کمیته آموزش و پرورش و یتیم‌خانه انجمن حمایت اسلام، لاهور
• کمیته شهری لاهور
• کمیته عمومی صلیب سرخ هند
• بیمارستان‌ها و نهادهای بهداشت مادر و کودک

او به‌مدت هفت سال ریاست شاخه پنجاب کنفرانس زنان مسلمان را برعهده داشت و نایب‌رئیس کمیته مرکزی آن نیز بود — نقشی بنیادین که راه را برای ورود زنان بیشتری به عرصه سیاست و اجتماع هموار کرد.

فعالیت سیاسی و پیشرفت در مسلم لیگ

در سال ۱۹۳۵، او لیگ زنان مسلمان ایالتی پنجاب را تأسیس کرد — گامی مهم که زنان مسلمان را وارد جریان رسمی سیاسی مسلم لیگ ساخت. او در سال ۱۹۳۷ به مجلس قانون‌گذاری پنجاب راه یافت و به‌عنوان دبیر پارلمانی آموزش، بهداشت عمومی و امداد پزشکی منصوب شد — یکی از بالاترین مناصب سیاسی برای یک زن در دوران پیش از تجزیه هند.

در سال ۱۹۳۸، او به کمیته مرکزی زنان مسلم لیگ سرتاسری هند راه یافت. تجربه و نفوذ او باعث شد به پلی میان رهبری مردانه حزب و بدنه روبه‌گسترش زنان تبدیل شود.

نمایندگی ملی و دیپلماسی بین‌المللی

جهان‌آرا شاهنواز در سطح ملی نیز به رسمیت شناخته شد؛ او یکی از نمایندگان در کنفرانس‌های میزگرد در لندن بود و در آنجا نگرانی‌های زنان هندی را در گفت‌وگوهای قانون اساسی مطرح کرد.

در سال ۱۹۴۲، دولت بریتانیا او را به عضویت شورای دفاع ملی هند منصوب کرد. اما تصمیم او برای باقی‌ماندن در شورا پس از آنکه مسلم لیگ از اعضایش خواست استعفا دهند، منجر به اخراج موقت او از حزب شد — نمونه‌ای از چالش‌های توازن بین وفاداری حزبی و باور شخصی که زنان سیاستمدار اغلب با آن مواجه‌اند.

او در سال ۱۹۴۶ مجدداً به حزب بازگشت، بار دیگر به مجلس پنجاب راه یافت و به‌همراه م.ا.هـ. اسپهانی به ایالات متحده فرستاده شد تا پیام و دیدگاه مسلم لیگ درباره استقلال پاکستان را به جامعه جهانی منتقل کند.

نقش در جنبش پاکستان و مشارکت پس از استقلال

جهان‌آرا در جنبش نافرمانی مدنی در پنجاب در سال ۱۹۴۷ نقش برجسته‌ای داشت و در کنار دیگر رهبران مسلم لیگ، بازداشت شد. پس از تأسیس پاکستان، او به مجلس مؤسسان پاکستان منصوب شد و به فعالیت‌های قانون‌گذاری و اصلاحات اجتماعی ادامه داد.

یکی از مهم‌ترین اقدامات او پس از استقلال، رهبری یک اعتراض گسترده زنان در لاهور بود؛ در این اعتراض هزاران زن علیه حذف یک لایحه اقتصادی حمایتی برای زنان تظاهرات کردند. این اقدام میراث او را نه تنها به‌عنوان یک مبارز استقلال، بلکه به‌عنوان مدافع عدالت جنسیتی در نظام نوپای پاکستان تثبیت کرد.

میراث و درگذشت

بیگم جهان‌آرا شاهنواز در تاریخ ۲۷ نوامبر ۱۹۷۹ و در سن ۸۲ سالگی درگذشت. میراث او چندلایه و ماندگار است:

• بنیان‌گذار مشارکت سیاسی زنان در هند مستعمره و پاکستان مستقل
• پل ارتباطی بین کنش‌گری زنان در سطح پایه و محافل نخبگان سیاسی
• سفیر دیپلماسی، آموزگار و مصلحی که در شکل‌گیری ایدئولوژیک و نهادی پاکستان سهم داشت

با وجود چالش‌های فراوان — از مقاومت استعمار تا تبعیض جنسیتی و اختلافات درون‌حزبی — تعهد مادام‌العمر او به اصلاحات اجتماعی، توانمندسازی زنان و استقلال ملی، او را به یکی از مهم‌ترین اما کمتر شناخته‌شده‌ترین چهره‌های تاریخ جنوب آسیا تبدیل می‌کند.

نتیجه‌گیری

بیگم جهان‌آرا شاهنواز زنی مسلمان بود که نه تنها برای استقلال پاکستان جنگید، بلکه برای شکل‌دادن به روح آن کشور نیز کوشید. شجاعت، خرد، و پایداری او نمونه‌ای نیرومند از این واقعیت است که چگونه باور شخصی و مشارکت مدنی می‌توانند جوامع را دگرگون سازند. تلاش‌های زندگی او، امروز نیز در بحث‌های جاری درباره حقوق زنان، مشارکت سیاسی، و نابرابری‌های حل‌نشده در جنوب آسیا، معنایی زنده و جاری دارد.

https://www.mwnhub.com/read-detail.php?id=163

https://www.allamaiqbal.com/webcont/393/BegumShahNawaz%20.html