اشاره:

پیام اخیر رئیس‌جمهور قزاقستان، قاسم-جومارت توقایف، یک "نوسازی دوگانه" را برای کشور ترسیم می‌کند که شامل اصلاحات بنیادین سیاسی و یک تحول دیجیتال فراگیر است. محور اصلی اصلاحات سیاسی، پیشنهاد گذار به یک پارلمان تک‌مجلسی از طریق برگزاری همه‌پرسی در سال ۲۰۲۷ است. این تغییر با هدف افزایش کارآمدی، شفافیت و پاسخگویی در فرآیند قانون‌گذاری صورت می‌گیرد. همزمان، کشور با سرمایه‌گذاری گسترده بر روی هوش مصنوعی (AI) و دیجیتالی‌سازی، به دنبال کسب استقلال فناورانه و رهبری فکری است. این استراتژی شامل تأسیس وزارت هوش مصنوعی، تدوین "کد دیجیتال"، اجرای پروژه‌های بزرگ مانند "Alatau City" و مدرن‌سازی بخش‌های کلیدی اقتصاد از جمله صنایع فرآوری، کشاورزی، و زیرساخت‌های شهری با استفاده از فناوری‌های نوین است. این نقشه راه جامع، توسعه سرمایه انسانی را نیز از مدارس تا دانشگاه‌ها هدف قرار داده تا نیروی کار لازم برای اقتصاد دیجیتال آینده را تربیت کند.

وضعیت فعلی پارلمان قزاقستان

در حال حاضر، پارلمان جمهوری قزاقستان دارای یک ساختار دومجلسی (Bicameral) است و از دو بخش تشکیل شده است:

-مجلس سنا (Senate): این مجلس، مجلس اعلای پارلمان محسوب می‌شود. نمایندگان آن عمدتاً به صورت غیرمستقیم و توسط نهادهای محلی (مسلیحات) از هر منطقه و شهرهای دارای اهمیت جمهوری انتخاب می‌شوند. بخشی از نمایندگان نیز مستقیماً توسط رئیس‌جمهور منصوب می‌شوند. وظایف سنا بیشتر شامل بررسی و تصویب قوانینی است که از مجلس سفلی می‌آید و همچنین نقش نظارتی و نمایندگی منطقه‌ای دارد.

-مجلس ماژیلیس (Mazhilis): این مجلس، مجلس سفلی (نمایندگان) و نهاد اصلی قانون‌گذاری در کشور است. نمایندگان آن از طریق انتخابات عمومی و مستقیم توسط شهروندان انتخاب می‌شوند. طرح‌های قانونی معمولاً ابتدا در ماژیلیس بررسی و تصویب شده و سپس برای تأیید نهایی به سنا ارسال می‌گردند.

ایده‌ای که در پیام رئیس‌جمهور مطرح شده، حذف این ساختار دومجلسی و ادغام اختیارات هر دو مجلس در یک پارلمان تک‌مجلسی (Unicameral) است. طرفداران این طرح معتقدند که این کار فرآیندهای قانون‌گذاری را ساده‌تر، سریع‌تر و پاسخگویی نمایندگان را مستقیم‌تر خواهد کرد.

پیام رئیس‌جمهور، سرآغاز تغییرات گسترده‌ای است: یک همه‌پرسی جدید و احتمال گذار به پارلمان تک‌مجلسی، ایجاد یک محیط حقوقی برای توسعه هوش مصنوعی و مؤسسات جدید برای تحول دیجیتال قزاقستان. در این گزارش به برجسته‌ترین این ابتکارات پرداخته شده است.

نوسازی دوگانه

این پیام، به عنوان یک سند استراتژیک، با هدف بسیج جامعه برای دستیابی به چشم‌انداز آینده‌ای که رئیس‌جمهور ترسیم کرده، منتشر شده است. این سند، انرژی قدرتمندی را در خود جای داده است. رئیس‌جمهور، در واقع، نوسازی دوگانه‌ای را اعلام کرد: یک اصلاح سیاسی جدید و دیجیتالی‌سازی عمیقی که تمام لایه‌های جامعه را در بر می‌گیرد.

موضوع اصلاح عالی‌ترین نهاد نمایندگی، بیشترین بازتاب را داشته است. به گفته رئیس دولت، ایده اصلاح پارلمان که چندین دهه در مورد آن بحث شده، همچنان باقی است. به همین دلیل، او پیشنهاد ایجاد یک پارلمان تک‌مجلسی در آینده نزدیک را مطرح کرد.

قاسم-جومارت توقایف تاکید کرد: "من معتقدم که با توجه به ماهیت غیرعادی این اصلاح، بحث در مورد آن حداقل یک سال به طول خواهد انجامید، پس از آن در سال 2027 می‌توان یک همه‌پرسی سراسری برگزار کرد و سپس تغییرات لازم را در قانون اساسی اعمال نمود."

به این ترتیب، رئیس دولت به قول خود وفادار است؛ همه مسائل سرنوشت‌ساز برای کشور، قطعاً به بحث عمومی گذاشته می‌شوند. رئیس دولت افزود: "اگر همه ما به یک راه‌حل مشترک در مورد نیاز به ایجاد پارلمان تک‌مجلسی برسیم، به نظر من، این پارلمان باید فقط بر اساس لیست‌های حزبی انتخاب شود."

به عقیده کارشناسان، پارلمان جدید قوی‌تر خواهد بود، زیرا ابزارهای هر دو مجلس را ترکیب می‌کند. بحث‌هایی در مورد اینکه عمل پارلمان‌های تک‌مجلسی چقدر رایج است و چه مزایایی دارد، شکل گرفته است.

النار بریکبایف رئیس بخش تحلیل‌های استراتژیک در موسسه KISI وابسته به ریاست‌جمهوری قزاقستان، اظهار داشت: "ساختار پارلمان تک‌مجلسی رایج‌ترین ساختار است و تقریباً 60 درصد از کشورها از آن استفاده می‌کنند. این مدل در درجه اول برای کشورهای واحد، که قزاقستان نیز جزو آنهاست، مناسب است."

به عقیده وی، اصلاح پارلمانی پیشنهادی منجر به تغییرات مثبتی در سیستم مدیریت دولتی و زندگی سیاسی کشور خواهد شد. در نتیجه این اصلاح، می‌توان انتظار تقویت اصل دموکراتیک نمایندگی مستقیم را داشت. تمام اعضای پارلمان از جایگاه و اختیارات یکسانی برخوردار خواهند بود و تفاوت نهادی بین نمایندگان مجلس بالا و پایین از بین خواهد رفت. این امر به هر نماینده امکان می‌دهد تا به صورت برابر در فرایند قانون‌گذاری مشارکت کند و ماهیت جمعی فعالیت پارلمانی را تقویت نماید.

این کارشناس خاطرنشان کرد: "نبود مجلس دوم، فرایند تصویب قوانین را سریع‌تر و مؤثرتر می‌کند، که پاسخگویی سریع به خواسته‌های جامعه را تضمین می‌نماید. در عین حال، ساختار رویه قانون‌گذاری ساده‌تر می‌شود و برای شهروندان شفاف‌تر و قابل درک‌تر می‌گردد، که نظارت عمومی بر فعالیت پارلمان را تسهیل می‌کند."

تصمیم برای گذار به پارلمان تک‌مجلسی، ادامه منطقی اصلاحات قبلی با هدف تقویت قدرت نمایندگی به نظر می‌رسد.

ژانار سانخایوا رئیس بخش تحقیقات سیاسی در موسسه KISI وابسته به ریاست‌جمهوری قزاقستان، تأکید کرد: "گذار به پارلمان تک‌مجلسی یک گام جداگانه نیست، بلکه در منطق اصلاحات پیوسته‌ای قرار دارد که هدف آن تقویت نهادهای سیاسی و افزایش مشارکت مدنی است. این امر مزایای سیستمی متعددی را به همراه دارد."

به گفته این کارشناس، این تغییر بر شفافیت و مسئولیت‌پذیری نمایندگان نیز تأثیر خواهد گذاشت، زیرا برای شهروندان مشخص می‌شود که چه کسی تصمیمات را می‌گیرد و مسئول عواقب آن است، همچنین امکان جابه‌جایی مسئولیت بین دو مجلس از بین می‌رود.

در یک چهارراه تاریخی

موضوع پیام: "قزاقستان در عصر هوش مصنوعی: وظایف فعلی و راه‌حل‌های آنها از طریق تحول دیجیتال" است. بنابراین، مسائل دیجیتالی‌سازی در تمام بخش‌های موضوعی این پیام، با اهمیت فراوانی مطرح شده‌اند.

رئیس‌جمهور در مورد نظم نوین جهانی در چارچوب چالش‌های جدید، از جمله چالش‌های مرتبط با توسعه هوش مصنوعی، صحبت کرد. رئیس دولت، بی‌وقفه و گام به گام، این موضوع را در دستور کار ملی پیش می‌برد و پیام فعلی، ادامه منطقی و استراتژیک مسیر حاکمیت دیجیتال، استقلال فناورانه و رهبری فکری کشور ما است.

کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که حجم بازار هوش مصنوعی تا سال 2033 ممکن است به 5 تریلیون دلار برسد و سهم آن در صنعت فناوری جهانی را تا 30 درصد افزایش دهد. قاسم-جومارت توقایف این ارقام را در جریان سفر اخیر خود به چین و در دعوت از سرمایه‌گذاران برای همکاری، اعلام کرد. چین به عنوان یکی از رهبران فناوری، می‌تواند برای کشور ما بسیار مفید باشد و همانطور که رئیس‌جمهور در پیام خود اشاره کرد، پروژه‌های مشخصی در دست اجرا هستند.

رئیس دولت اظهار داشت: "توافقات چند میلیارد دلاری با شرکت‌های در سطح جهانی منعقد شده است. یکی از این شرکت‌ها در ساخت شهرک فناوری جهانی شنژن مشارکت داشته و مستقیماً در اجرای پروژه Alatau City مشارکت خواهد داشت."

گام بعدی، ایجاد یک پایگاه نهادی محکم برای Alatau City است. برنامه‌ریزی شده است که یک قانون جداگانه به تصویب برسد که در آن نحوه مدیریت شهر، مدل مالی و سایر جنبه‌های مهم مشخص شود. این تنها یکی از عناصر استراتژی جامع رئیس‌جمهور است. برای اینکه آینده دیجیتال در قزاقستان به واقعیت تبدیل شود، پایگاه حقوقی لازم در حال ایجاد است، برنامه‌های آموزشی جدید در حال اجرا هستند و ایجاد وزارت هوش مصنوعی و توسعه دیجیتال آغاز شده است. همه گام‌های مهم در استراتژی ملی توسعه دیجیتال، که رئیس دولت دستور تهیه آن را داده است، منعکس خواهند شد.

رئیس‌جمهور خاطرنشان کرد: "به عنوان اولین گام، باید تصویب کد دیجیتال تسریع شود. این سند باید جهت‌گیری‌های کلیدی دیجیتالی‌سازی، از جمله هوش مصنوعی، اقتصاد پلتفرمی، استفاده از داده‌های کلان و سایر جنبه‌ها را مشخص کند."

همانطور که می‌بینیم، قزاقستان یک تغییر تاریخی ایجاد کرده است، زیرا هوش مصنوعی فرصت‌های جدیدی را برای نوسازی اقتصاد، مدیریت دولتی، توسعه کسب‌وکار و سرمایه انسانی فراهم می‌کند. این فناوری در کار با داده‌های کلان ضروری است: الگوهای پنهان را شناسایی می‌کند، فرایندهای تحلیلی را خودکار می‌سازد و به قلب الکترونیکی شهرهای هوشمند جدیدی تبدیل می‌شود که در سراسر کشور ساخته خواهند شد. پایه و اساس آینده، همین‌جا و همین حالا در حال گذاشته شدن است.

سرمایه‌گذاری و فرآوری عمیق

در این پیام، رئیس‌جمهور تعدادی از وظایف کلیدی را مطرح کرد که برای قرار دادن کشور در مسیر رشد جدید طراحی شده‌اند. اولین موضوع، راه‌اندازی یک چرخه سرمایه‌گذاری جدید، بهبود سیستم دست‌وپاگیر و پراکنده تعامل با سرمایه‌گذاران بود.

قاسم-جومارت توقایف با اشاره به اینکه "سیاست فعلی در این زمینه را نمی‌توان نتیجه‌بخش دانست. بخش قابل توجهی از بودجه به بخش‌های مواد خام سرازیر می‌شود"، تعدادی دستورالعمل را صادر کرد. دولت به همراه بانک ملی باید برنامه‌ای برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های فناوری پیشرفته اقتصاد به ارزش حداکثر یک میلیارد دلار تهیه کنند.

رئیس‌جمهور تاکید کرد: "بر اساس شرکت سرمایه‌گذاری بانک ملی، باید یک صندوق دولتی دارایی‌های دیجیتال ایجاد شود که یک ذخیره استراتژیک از ارزهای دیجیتال را از سودمندترین دارایی‌های نظم مالی دیجیتال جدید، جمع‌آوری کند."

یکی دیگر از نوآوری‌ها این است که کمیته بازگرداندن دارایی‌های غیرقانونی دادستانی کل، به کمیته حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران تغییر نام دهد. قاسم-جومارت توقایف از مناطق ویژه اقتصادی نیز انتقاد کرد و گفت که عملکرد اکثر آنها نامطلوب است. او همچنین در مورد شرکت‌های اجتماعی-کارآفرینی صحبت کرد که به مدیریت اموال شهری و اجرای پروژه‌های کم‌اهمیت محدود می‌شوند.

البته، در مورد تورم و اقداماتی که به کشور کمک می‌کند از این چرخه معیوب اقتصاد کلان خارج شود، نیز صحبت شد. برنامه‌ریزی شده است که با تولید محصولات با فرآوری بالا، نیروی جدیدی به توسعه صنعت فرآوری داده شود. با توجه به روندهای جهانی، فلزات خاکی کمیاب و سایر مواد حیاتی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کنند.

در این راستا، اکتشاف زمین‌شناسی موفق و دیجیتالی‌سازی این صنعت ضروری است. وزارت صنعت گزارش می‌دهد که در حال حاضر، 60 درصد از کل کار دیجیتالی‌سازی اطلاعات زمین‌شناسی اولیه انجام شده است. تکمیل این فرایند برای سال 2027 برنامه‌ریزی شده است.

انتقال انرژی، کشاورزی و سرمایه‌های انسانی

در زمینه انتقال انرژی، قزاقستان قصد دارد هم انرژی هسته‌ای و هم انرژی سنتی را توسعه دهد، اما با این شرط که فناوری‌های پیشرفته‌ای برای تضمین پاکی نیروگاه‌های زغال‌سنگ به کار گرفته شوند.

از دیگر اولویت‌های مهم، توسعه بخش حمل‌ونقل و لجستیک و ایجاد یک سیستم انعطاف‌پذیر برای تعیین نرخ‌ها است. بخش کشاورزی نیز باید به سطح جدیدی ارتقاء یابد. تأکید اصلی بر توسعه مراکز کشاورزی و لجستیک است. در چارچوب امنیت غذایی، به وزارت مربوطه دستور داده شده است تا طرحی برای حمایت از کسب‌وکارهای کشاورزی در زمینه دامپروری تهیه کند. هدف، نه تنها تأمین کامل نیاز داخلی به گوشت، بلکه تقویت پتانسیل صادراتی نیز می‌باشد.

کار علمی و راه‌حل‌های دیجیتال نیز برای بخش کشاورزی به همان اندازه مهم هستند. برای از بین بردن سوءاستفاده‌ها و بوروکراسی در روابط ارضی، دستور داده شده است تا از فناوری‌های دیجیتال بیشتر استفاده شود و کارایی نظارت ماهواره‌ای بر زمین‌های کشاورزی با استفاده از هوش مصنوعی افزایش یابد.

رئیس دولت تأکید کرد: "باید یک نقشه دیجیتال واحد از منابع زمینی با ادغام داده‌های کاداستر، اطلاعات مربوط به استفاده از زیرزمین و زیرساخت‌ها ایجاد شود."

آلبرت راو، معاون رئیس ماژلیس پارلمان، خاطرنشان کرد که دیجیتالی‌سازی در حال حاضر مزایای زیادی برای شرکت‌های داخلی به ارمغان آورده است.

او گفت: "واقعاً خوشحال‌کننده است. همه چیز را از قبل برنامه‌ریزی کرده‌اند: غلات در نظر گرفته شده، مخزن پر می‌شود و سپس تخلیه می‌شود. اگر یک کامیون ناشناس وارد شود، مخزن فعال نمی‌شود. فقط کامیون خودی که بارگیری می‌شود. مدیر از طریق رایانه می‌بیند که غلات او در کجا قرار دارد و کیفیت آن چگونه است. این دیجیتالی‌سازی واقعی است. اما اینجا فقط مسئله پول نیست. در روستا، متخصص فناوری اطلاعات وجود ندارد. بنابراین، مسئله نیروی انسانی و زیرساخت کلیدی است. رئیس‌جمهور به درستی بر این موضوع تأکید کرد."

زیرساخت‌های شهری، کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، و سرمایه انسانی

موضوع مهم دیگر، نوسازی زیرساخت‌های مسکن، خدمات شهری و آب بود که نمی‌توانست نادیده گرفته شود.

رئیس دولت گفت: "به دلیل بی‌عملی دولت و مقامات اجرایی محلی در طول دهه‌ها، زیرساخت‌های مسکن و خدمات شهری کشور به تدریج به وضعیت بحرانی رسیده است. اکنون اقداماتی برای تغییر وضعیت و کاهش فرسودگی زیرساخت‌ها، از جمله از طریق آزادسازی تعرفه‌ها و ایجاد یک مدل جدید برای مدیریت انرژی و زیرساخت‌های شهری، در حال انجام است. این مدل باید با افزایش تعرفه‌ها، قابلیت اطمینان و کیفیت خدمات را نیز افزایش دهد."

درست در همین‌جا، مفهوم ایجاد "شهرهای هوشمند" به کمک می‌آید. راه‌حل‌های دیجیتال به معنای شفافیت پروژه‌های زیرساختی و مصرف هوشمندانه منابع است.

رئیس‌جمهور با تأکید بر اینکه "باید اعتراف کنیم که در زمینه فرهنگ صرفه‌جویی در منابع طبیعی، به ویژه آب، مشکلات بزرگی داریم"، دستور داد یک پلتفرم دیجیتال واحد برای منابع آب ایجاد شود که داده‌های مربوط به آب‌های سطحی و زیرزمینی را با استفاده از هوش مصنوعی یکپارچه کند. این یک جهت‌گیری جداگانه برای کار آموزشی و حتی ایدئولوژیک در میان شهروندان، به ویژه در میان نسل جوان، است.

بحث در مورد توسعه کارآفرینی نیز از طریق وظایف دیجیتالی‌سازی پیش رفت. در این زمینه، رئیس‌جمهور اشاره کرد که بازنگری عمیق در پایگاه قانونی برای احیای ابتکار کارآفرینی ضروری است.

رئیس‌جمهور تأکید کرد: "مرکز هوش نظارتی بر اساس آژانس برنامه‌ریزی استراتژیک و اصلاحات (ASPIR) ایجاد خواهد شد که وظیفه آن ساماندهی قوانین و آماده‌سازی راه‌حل‌های قابل فهم و مؤثر است."

به عقیده آلبرت راو، معاون رئیس ماژلیس پارلمان، جذب آژانس برای حل مشکلات کسب‌وکارها می‌تواند بسیار مفید باشد.

آلبرت راو گفت: "در مورد ASPIR، این ساختار تحت نظارت رئیس‌جمهور است. تحت تأثیر دستور کار لحظه‌ای قرار نمی‌گیرد و می‌تواند با افق‌های بلندمدت‌تری فکر کند. اگر رئیس دولت به آن اختیارات لازم را بدهد و آن را اجرا کند، قطعاً می‌تواند زندگی را برای کسب‌وکارها ساده‌تر کند."

رئیس دولت همچنین در مورد لزوم بازنگری در فعالیت نهادهای توسعه و تعیین مرزهای مشخص مشارکت دولت در اقتصاد صحبت کرد. البته، بحث به کیفیت کسب‌وکارها و ارزش افزوده بالایی که شرکت‌های فناوری اطلاعات می‌توانند ارائه دهند، نیز کشیده شد.

کارشناسان فرصت‌های بیشتری را برای کشور ما در این زمینه می‌بینند. به گفته آبیلای ایسین، کارشناس روابط عمومی در حوزه امنیت سایبری، پیاده‌سازی فعال هوش مصنوعی در قزاقستان آغاز شده است. نمونه‌های بسیار موفقی وجود دارد. به عنوان مثال، در بخش مراقبت‌های بهداشتی، سیستم Cerebra به تشخیص خطر سکته مغزی کمک می‌کند.

این کارشناس تأکید کرد: "اگر به رژیم اسرائیل نگاه کنیم، کشور کوچکی است، اما تعداد زیادی متخصص در حوزه فناوری اطلاعات دارد. آنها پروژه‌هایی را ایجاد کرده و آنها را در سراسر جهان مقیاس‌پذیر می‌کنند. همین موضوع در مورد استارتاپ‌های بلاروسی یا اوکراینی نیز صدق می‌کند. بنابراین، هوش مصنوعی می‌تواند کمک بزرگی برای توسعه ما باشد."

البته، نوسازی دیجیتال اقتصاد بدون توسعه سرمایه انسانی امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل، با دستور رئیس دولت، برنامه Al-Sana راه‌اندازی شده است که هدف آن جذب تا 100 هزار دانشجو در پروژه‌های با فناوری بالا است.

اما بهتر است این کار از مدرسه شروع شود. در این زمینه، قاسم-جومارت توقایف دستور داد تا مدل مدرسه کوچک"مدرسه دیجیتال قزاق" طراحی شود.

به طور کلی، دیجیتالی‌سازی پاسخی به بسیاری از نیازها است. یک محیط دیجیتال واحد امکان پیگیری بسیاری از مشکلات را در زمان واقعی فراهم می‌کند. به عنوان مثال، تنظیم مسائل مهاجرت. در آستانه، بیش از 400 هزار نفر خارج از هر برنامه‌ای توسط پایتخت خدمت‌رسانی می‌شوند. هزینه‌های حمایت اجتماعی سریع‌تر از بودجه رشد می‌کنند. در نتیجه، بار اضافی بر روی زیرساخت‌های شهری، کمبود مدارس و درمانگاه‌ها ایجاد می‌شود.

رئیس دولت در این زمینه، وظیفه ایجاد "مرکز تحلیل و پیش‌بینی فرآیندهای جمعیتی" را بر اساس ASPIR تعیین کرد. طبیعتاً، با پیاده‌سازی فناوری هوش مصنوعی.

همانطور که می‌بینیم، تحول دیجیتال تنها یک فهرست از وظایف پراکنده نیست. قزاقستان به سمت یک توسعه جامع حرکت می‌کند. یک زیرساخت دیجیتال مدرن ایجاد می‌شود که در مرکز آن یک ابررایانه و مراکز فکری قرار دارند. برنامه‌ها و استراتژی‌های نوسازی برای بهبود عملکرد خدمات دولتی و تحریک توسعه اقتصاد شکل می‌گیرند. و به همان اندازه مهم، نیروی انسانی برای اقتصاد جدید تربیت می‌شود. این طرح برای دوره میان‌مدت جدید توسعه کشور است.

جمع‌بندی:

تحلیل ارائه شده نشان می‌دهد که قزاقستان در آستانه یک تحول ساختاری عمیق و همه‌جانبه قرار دارد. اصلاحات پیشنهادی صرفاً مجموعه‌ای از اقدامات پراکنده نیستند، بلکه اجزای یک استراتژی یکپارچه برای ساختن آینده‌ای مدرن، کارآمد و مبتنی بر فناوری هستند. گذار احتمالی به پارلمان تک‌مجلسی در کنار پذیرش تمام‌عیار هوش مصنوعی، دو ستون اصلی این معماری جدید را تشکیل می‌دهند که هدف آن نه تنها نوسازی اقتصاد و دولت، بلکه بازتعریف کامل رابطه میان شهروندان، نهادهای حاکمیتی و فناوری است. موفقیت این طرح می‌تواند قزاقستان را به یک بازیگر پیشرو در عرصه دیجیتال و یک الگوی حکمرانی نوین در منطقه تبدیل کند.

آلماتی قزاقستان

منابع:

https://vestisemey.kz/17629/odnopalatnyy-parlament-i-iskusstvennyy-intellekt-kazahstan-menyaet-arhitekturu-buduschego.html

https://www.inform.kz/ru/odnopalatniy-parlament-i-iskusstvenniy-intellekt-kazahstan-menyaet-arhitekturu-budushego-651649

https://airpres.kz/politics/odnopalatnyj-parlament-i-iskusstvennyj-intellekt-kazahstan-menyaet-arhitekturu-budushhego/

https://www.akorda.kz/ru/poslanie-glavy-gosudarstva-kasym-zhomarta-tokaeva-narodu-kazahstana-kazahstan-v-epohu-iskusstvennogo-intellekta-aktualnye-zadachi-i-ih-resheniya-cherez-cifrovuyu-transformaciyu-885145