مقدمه: سقوطی نگران‌کننده
گزارش شکاف جنسیتی جهانی ۲۰۲۵ که از سوی مجمع جهانی اقتصاد منتشر شده، تصویری نگران‌کننده از وضعیت برابری جنسیتی در پاکستان ترسیم می‌کند. پاکستان با قرار گرفتن در رتبه ۱۴۸ از میان ۱۴۸ کشور، به پایین‌ترین جایگاه ممکن سقوط کرده است — موقعیتی که نه فقط نشان‌دهنده شکست‌های سیاستی است، بلکه بازتابی از هنجارهای ریشه‌دار پدرسالارانه‌ای است که نیمی از جمعیت کشور را به حاشیه می‌رانند. امتیاز کلی برابری جنسیتی ۵۶.۷٪، که از ۵۷٪ در سال ۲۰۲۴ کاهش یافته، جایگاه پاکستان را حتی پایین‌تر از کشورهایی چون سودان، یمن و چاد قرار داده که با جنگ و فروپاشی اقتصادی دست به گریبان‌اند.
در حالی‌که میانگین جهانی برابری جنسیتی ۶۸.۸٪ گزارش شده، کاهش مداوم پاکستان فراتر از یک عدد آماری است — این یک فاجعه ملی است که نشان می‌دهد کشور چگونه زنان را در عرصه‌های کلیدی همچون اقتصاد، سیاست، آموزش و بهداشت نادیده گرفته و حذف کرده است.
مشارکت اقتصادی و فرصت‌ها: آشکارترین شکاف
در بُعد مشارکت اقتصادی و فرصت‌ها، پاکستان در رتبه ۱۴۷ قرار گرفته است، جایی که تنها ۲۵٪ از زنان در نیروی کار رسمی مشارکت دارند. گزارش به کاهش ۱.۳ درصدی در این زیرشاخص نسبت به سال ۲۰۲۴ اشاره می‌کند. در حالی که شکاف درآمد کمی افزایش یافته و نابرابری مزدی ۴ درصد بدتر شده، هیچ پیشرفت ساختاری قابل توجهی در زمینه فراگیری اقتصادی زنان حاصل نشده است.
با وجود آن‌که زنان نقش مهمی در بخش غیررسمی ایفا می‌کنند، فقدان مستندسازی و شناسایی این مشارکت‌ها موجب می‌شود که تصویر واقعی از توان اقتصادی زنان نادیده گرفته شود. در نتیجه، سیاست‌گذاری‌ها نسبت به کار واقعی زنان در کشاورزی، مشاغل خانگی، مراقبت و کارآفرینی خرد بی‌اعتنا باقی می‌مانند.
دستیابی آموزشی: کورسوی امید، کم‌فروغ
در حوزه آموزش، پاکستان پیشرفت اندکی داشته و امتیاز برابری جنسیتی در آموزش از ۸۳.۶٪ به ۸۵.۱٪ افزایش یافته و کشور را در رتبه ۱۳۷ قرار داده است. نرخ سوادآموزی زنان از ۴۶.۵٪ به ۴۸.۵٪ افزایش یافته، اما این افزایش تا حدی ناشی از کاهش ثبت‌نام مردان در آموزش عالی بوده است، نه الزاماً بهبود دسترسی دختران به آموزش یا حمایت‌های نهادی.
این پیشرفت از جهاتی تلخ است: اگرچه از نظر آماری برابری جنسیتی را ارتقا داده، اما در حقیقت منعکس‌کننده کاهش کلی کیفیت آموزش عالی برای همگان است.
سلامت و بقا: همچنان عقب‌مانده
پاکستان در بُعد سلامت و بقا در رتبه ۱۳۱ قرار دارد، که نشان‌دهنده نابرابری‌های مداوم در دسترسی جنسیتی به خدمات بهداشت باروری، مراقبت‌های مادری و خدمات درمانی پایه است. نرخ مرگ و میر نوزادان دختر بالاتر است و سوءتغذیه بیشتر دختران خردسال را به دلیل ترجیح فرزند پسر در تخصیص غذا تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این نابرابری‌ها در مناطق روستایی تشدید می‌شوند، جایی که محدودیت‌های فرهنگی در جابه‌جایی زنان و کمبود کادر پزشکی زن، موانعی جدی در مسیر درمان به‌موقع ایجاد می‌کنند.
توانمندسازی سیاسی: فضایی در حال انقباض
در حوزه توانمندسازی سیاسی، پاکستان در رتبه ۱۱۸ قرار دارد و با کاهش چشمگیر مواجه شده است. نمایندگی زنان در سطوح وزارتی از ۵.۹٪ در ۲۰۲۴ به صفر در ۲۰۲۵ کاهش یافته و پاکستان را در کنار کشورهایی چون عربستان سعودی و آذربایجان قرار داده که دارای کابینه‌هایی تماماً مردانه هستند.
این سقوط، دستاوردهای جزئی در افزایش نمایندگی زنان در پارلمان (افزایش ۱.۲ درصدی) را نیز خنثی کرده و امتیاز کلی این زیرشاخص را کاهش داده است.
انتصابات نمادین و رهبران زنِ بی‌قدرت، نتوانسته‌اند منجر به تغییرات ساختاری شوند. حتی زنان شناخته‌شده در عرصه سیاست اغلب به دلیل فشارهای حزبی و اجتماعی، از اتخاذ مواضع قاطع در دفاع از حقوق زنان خودداری می‌کنند.
عدالت و امنیت: بحرانی در پاسخگویی
شاید نگران‌کننده‌ترین بُعد این گزارش، تقاطع نابرابری جنسیتی با عدالت باشد. بنا بر پایش‌های مستقل، در پاکستان هر دو دقیقه یک تجاوز جنسی رخ می‌دهد. با این حال، نرخ محکومیت کمتر از ۳٪ باقی مانده که حاکی از ناکارآمدی سیستم عدالت کیفری است.
در ایالت پنجاب، از میان ۶۰٬۲۱۷ پرونده ثبت‌شده خشونت مبتنی بر جنسیت در سال ۲۰۲۴، تنها ۹۲۴ مورد منجر به محکومیت شد. در مقابل، بیش از ۲٬۳۰۰ متهم تبرئه شدند که اغلب به دلیل سهل‌انگاری پلیس، سرزنش قربانی یا ایرادات رویه‌ای بود.
سیستمی که با تبعیض، تعصب و بی‌کیفری آمیخته است، قربانیان را رها و مجرمان را تقویت می‌کند — و هرگونه ادعای حمایت از زنان را بی‌اعتبار می‌سازد.
تناقض‌های روش‌شناختی: مقایسه‌ها و پرسش‌ها
یکی از نکات متناقض در این گزارش آن است که پاکستان پایین‌تر از کشورهایی چون سودان، مالی و یمن رتبه‌بندی شده که درگیر جنگ داخلی و بحران‌های انسانی‌اند. این مسئله پرسش‌هایی درباره روش‌شناسی مجمع جهانی اقتصاد ایجاد می‌کند، به‌ویژه در زمینه عدم مستندسازی اقتصاد غیررسمی وسیع پاکستان — جایی که زنان نقش مهمی ایفا می‌کنند اما در ارزیابی‌های رسمی نادیده گرفته می‌شوند.
عدم حضور افغانستان در این رده‌بندی نیز مقایسه منطقه‌ای را دشوارتر می‌کند، آن هم در حالی‌که حقوق زنان در آن کشور به‌شکل سازمان‌یافته‌ای در حال سرکوب است. از سوی دیگر، برخی کشورهای خاورمیانه‌ای چون عربستان سعودی، با وجود تداوم محدودیت‌های قانونی، افزایش چشمگیری در شاخص برابری نشان داده‌اند.
این شکاف‌ها نشان می‌دهند که سهم‌های ثبت‌نشده و تفاوت‌های فرهنگی اغلب در شاخص‌های جهانی نادیده گرفته می‌شوند — اگرچه این نقص باید پذیرفته شود، اما نباید مانعی برای پذیرش واقعیت عملکرد بسیار ضعیف پاکستان باشد.
علل ساختاری و شکست‌های سیاسی
عملکرد ضعیف پاکستان اتفاقی نیست — این نتیجه دهه‌ها بی‌توجهی دولتی، سیاست‌گذاری پدرسالارانه و نگرش‌های اجتماعی واپس‌گرا است. دولت‌های متوالی نتوانسته‌اند:
- بودجه‌ریزی پاسخ‌گو به جنسیت را اجرایی کنند
- دسترسی به عدالت را برای زنان بازمانده از خشونت گسترش دهند
- حمایت‌های قانونی از زنان شاغل ایجاد کنند
- سهمیه‌های سیاسی مؤثر فراتر از نمادگرایی وضع کنند
- در حوزه سلامت باروری و مادران سرمایه‌گذاری کنند
حتی تلاش‌هایی مانند "لوایح حمایت از زنان" نیز اغلب بی‌اثر، جنجالی، یا اجرانشده باقی می‌مانند. اصلاحات اغلب برای جلب رضایت لابی‌های مذهبی و پایگاه‌های رأی محافظه‌کار تضعیف می‌شوند.
چه باید کرد: بازتنظیم جنسیتی
برای بستن شکاف جنسیتی، پاکستان باید تحولی چندبخشی و رادیکال آغاز کند. پیشنهادها عبارتند از:
- شناسایی کار زنان در بخش غیررسمی: فعالیت‌های بدون مزد و غیررسمی زنان باید ثبت و پاداش داده شود
- . اصلاحات قانونی: تصویب و اجرای قوانین قوی‌تر در برابر خشونت جنسی، آزار شغلی، و تبعیض در ارث.
- . سرمایه‌گذاری در آموزش: گسترش بورسیه‌ها، حمل‌ونقل امن و برنامه‌های سواد دیجیتال برای دختران، به‌ویژه در مناطق محروم.
- . توانمندسازی سیاسی: اجرای سهمیه‌های مؤثر برای زنان در سطوح اجرایی و قانون‌گذاری با قدرت تصمیم‌گیری واقعی.
- . اصلاح نظام عدالت کیفری: بازسازی پلیس، دادگاه‌ها و سیستم‌های پزشکی قانونی برای اولویت دادن به عدالت جنسیتی.
- . تغییر روایت: آغاز کارزارهای ملی برای مقابله با مردسالاری سمی و ترویج برابری جنسیتی از مدارس تا محیط‌های کاری.
نتیجه‌گیری: آیا پاکستان برخاسته یا بیشتر فرو خواهد رفت؟
گزارش شکاف جنسیتی جهانی ۲۰۲۵ تنها یک رتبه‌بندی نیست؛ بلکه زنگ هشداری جدی است. جایگاه قعر پاکستان نشان‌دهنده سقوط ساختاری در حفاظت، توانمندسازی و ارزش‌گذاری زنان است. اگر اقداماتی قاطع و هماهنگ صورت نگیرد، کشور همچنان به حاشیه‌راندن نیمی از جمعیت خود ادامه خواهد داد و سرمایه انسانی‌اش را هدر خواهد داد.
در حالی‌که کشورهای دیگر از طریق سیاست‌های فراگیر جنسیتی در حال پیشرفت‌اند، پاکستان در چرخه‌ای واپس‌گرا از حذف و تبعیض گرفتار شده است. انتخاب روشن است: یا قدرت را از دریچه برابری بازتعریف کنیم، یا در جهانی پرشتاب و رقابتی، به فروپاشی تدریجی تن دهیم.
اکنون زمان آن است که شکاف را ببندیم.
نظر شما