بیگم شائسته اکرام الله از جمله زنان پیشگام مسلمان بود که نقش کلیدی در نهضت پاکستان ایفا کرد. او در عصری که زنان آسیای جنوبی محدود به پرده و حریم خانه بودند، مرزهای آموزش و سیاست را درنوردید. زاده‌ی بنگال و مؤمن به هدف پاکستان، او دیپلمات، اندیشمند، نویسنده و قانون‌گذاری بود که زندگی‌اش نمادی از مشارکت فعال زنان در شکل‌گیری هویت و قانون اساسی نخستین سال‌های پاکستان به شمار می‌رود.
زندگی اولیه و تحصیلات
بیگم شائسته در ۲۲ ژوئیه ۱۹۱۵ در کلکته، در خانواده سرشناس سهروردی بنگال غربی چشم به جهان گشود. او در محیطی پرورش یافت که آمیخته به سیاست و خدمات اجتماعی بود. پدرش، جراح و سیاستمداری پیشرو، او را به تحصیل ترغیب کرد؛ گرچه مادرش نماینده نگرش سنتی و محدودکننده خانه‌های اشرافی مسلمان بود.
او برخلاف عرف رایج، یکی از نخستین زنان مسلمان هند بود که پرده را کنار گذاشت. با شوق و جدیت به تحصیل پرداخت و در سال ۱۹۴۰ نخستین زن مسلمان شد که موفق به اخذ دکترای زبان و ادبیات از دانشگاه لندن گردید. پایان‌نامه‌اش با عنوان «تحول رمان و داستان کوتاه اردو»، اثری بنیادی در نقد ادبیات اردو به شمار می‌رود.
ازدواج و زندگی دیپلماتیک
در سنین جوانی با محمد اکرام‌الله، کارمند دولت و بعدها اولین دبیر کل وزارت خارجه پاکستان، ازدواج کرد. حمایت همسرش از تحصیل و فعالیت‌های اجتماعی او، نقش مهمی در فراهم شدن زمینه‌های فعالیت‌های بین‌المللی او ایفا کرد. این ازدواج، مشارکت موفقی میان زندگی خانوادگی و خدمات عمومی بود که در آن زمان برای زنان بسیار نادر به شمار می‌رفت.
فعالیت سیاسی و نقش در جنبش پاکستان
بیداری سیاسی بیگم اکرام‌الله در دوران اوج مبارزات استقلال پاکستان رخ داد. او به کمیته زنان "مسلم لیگ سرتاسری هند" پیوست و به یکی از سخنرانان و سازمان‌دهندگان برجسته در میان زنان بدل شد. همچنین ریاست فدراسیون دانشجویان زن را بر عهده داشت و دختران جوان را به حمایت از اهداف لیگ دعوت می‌کرد.
در سال ۱۹۴۵، دولت بریتانیا از او دعوت کرد تا نماینده هند در کنفرانس روابط اقیانوس آرام باشد، اما محمد علی جناح از او خواست تا این پیشنهاد را رد کرده و به عنوان نماینده "مسلم لیگ" سخنرانی کند. این درخواست شخصی از سوی جناح، آغاز ورود رسمی او به دنیای سیاست تحت پرچم لیگ بود.
پس از تأسیس پاکستان، بیگم شائسته یکی از دو زن نخستین مجلس مؤسسان پاکستان در سال ۱۹۴۷ شد. در این جایگاه، او از قوانین حمایت می‌کرد که هدفشان حفاظت از حقوق زنان در جمهوری اسلامی نوپا بود.
قانون شریعت اسلامی (حقوق شخصی)
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای او، تلاش مشترکش با بیگم جهان آرا شاه‌نواز برای تصویب قانون شریعت اسلامی بود. این قانون به منظور تضمین حق ارث زنان مسلمان – که در آموزه‌های اسلامی تضمین شده – تنظیم شد. علیرغم مقاومت شدید نمایندگان مرد مجلس، این دو زن ایستادگی کردند. پس از کمپین‌های گسترده و اعتراضات عمومی، این قانون در سال ۱۹۴۸ تصویب شد و در سال ۱۹۵۱ اجرایی گشت و در قانون اساسی کشور، حقوق زنان برای ارث، دستمزد برابر و فرصت‌های برابر به رسمیت شناخته شد.
خدمات دیپلماتیک و نمایندگی بین‌المللی
بیگم اکرام‌الله همچنین در تاریخ‌سازی دیپلماتیک نیز نقش ایفا کرد. شش هفته پس از استقلال پاکستان، به دستور مستقیم قائداعظم، به عنوان نماینده پاکستان در سازمان ملل منصوب شد. او از اعضای اولین هیأت‌های بین‌المللی پاکستان بود و در بسیاری از محافل دیپلماتیک جهانی فعال باقی ماند.
مهم‌ترین مأموریت خارجی‌اش، سفارت در کشور مراکش میان سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۶۷ بود که موجب تحکیم روابط پاکستان با دنیای اسلام گردید.
آثار ادبی
بیگم اکرام‌الله نویسنده‌ای توانمند و متفکر بود که آثار متعددی به زبان‌های انگلیسی و اردو منتشر کرد. از جمله آثار انگلیسی‌اش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- “پشت پرده“ ۱۹۵۳ – تأملی صریح در زندگی زنان مسلمان
- “از پرده تا پارلمان “۱۹۶۳ – خاطرات سیاسی که بعدها به اردو ترجمه شد
- “نامه‌هایی به نینا – “مجموعه‌ای از نامه‌های شخصی و سیاسی
- “بیوگرافی حسین شهید سهروردی “۱۹۹۱ – بزرگداشتی برای عمویش، نخست‌وزیر سابق پاکستان
او همچنین ابتکار پروژه‌ای به نام “میراث مشترک“را آغاز کرد که هدفش تقویت صلح میان پاکستان و هند با یادآوری میراث فرهنگی مشترک پیش از تجزیه بود.
از جمله آثار اردو وی می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- کوشش ناتمام – مجموعه داستان‌های کوتاه
- سفرنامه – روایتی از سفر
- محاورات بیگمات دهلی – مستند کردن زبان و اصطلاحات زنان درباری دهلی
او همچنین ترجمه‌ی انگلیسی اثر کلاسیک "مرآت‌العروس" از نائب نذیر احمد را انجام داد، و اثری در حوزه ضرب‌المثل‌ها به نام «کهاوت اور محاورے“ تدوین کرد که در زمان حیاتش منتشر نشد.
او به‌طور منظم در نشریات زنان چون «تهذیب نسواں» و «عصمت» می‌نوشت و چراغ ادبیات فمینیستی را روشن نگاه داشت.
میراث و درگذشت
بیگم شائسته اکرام‌الله در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۰ در کراچی درگذشت. زندگی او نماد توانمندی زنان مسلمان در ساخت پاکستان بود. او نه تنها در اصلاحات قانون‌گذاری مشارکت داشت بلکه با عزت و اعتبار در محافل جهانی نماینده کشور بود.
به عنوان نخستین زن مسلمان دارای مدرک دکترا از بریتانیا، نخستین زن عضو مجلس مؤسسان پاکستان، و متفکری فمینیست و دیپلمات، الگویی ماندگار برای زنان سراسر آسیای جنوبی است.
میراث او گواهی‌ست بر این که چگونه عقل، باور و شجاعت می‌تواند موانع فرهنگی را درنوردیده و سرنوشت یک ملت را رقم زند.
نتیجه‌گیری
نقش بیگم شائسته اکرام‌الله در تاریخ سیاسی و فکری پاکستان بی‌بدیل است. او زنی فراتر از زمان خویش بود، نه تنها برای تحقق کشوری مستقل برای مسلمانان مبارزه کرد بلکه برای جایگاه شایسته زنان در عرصه مدنی و سیاسی نیز تلاش نمود. در زمانی که صدای زنان به حاشیه رانده می‌شد، صدای او بلند و رساتر از همیشه در مجلس، دیپلماسی و ادبیات طنین افکند.
زندگی‌اش یادآور این واقعیت است که مبارزه برای استقلال، کور از جنسیت نبود، و زنان مسلمان عاملان کلیدی در تغییرات سیاسی و ساخت هویت ملی بودند.
نظر شما