روابط پاکستان و چین بر اساس «برادری آهنین» است که حوزه‌ های سیاسی، اقتصادی، دفاعی، فرهنگی و استراتژیک را در بر می‌گیرد و چین یکی از بزرگترین متحدان پاکستان است و نقش کلیدی در همکاری ‌های اقتصادی از طریق پروژه (CPEC) ایفا می‌ کند، در عین حال در مجامع دفاعی و بین ‌المللی که با به رسمیت شناختن چین توسط پاکستان در سال ۱۹۵۰ میلادی آغاز شد، در کنار همدیگر ایستاده‌ اند. پاکستان اولین کشوری مسلمان و سومین کشوری جهان بوده است که جمهوری خلق چین را در سال۱۹۵۰ میلادی به رسمیت شناخت و معروف است که دوستی بین پاکستان و چین از کوههای هیمالیا هم بلندتر است. دوستی بین پاکستان و چین به همان آغاز روابط دو کشور بر می‌گردد. پاکستان در سال ۱۹۴۷ میلادی تحت رهبری قائد اعظم محمد علی جناح، بنیانگذار پاکستان مستقل شد، در حالی که چین در سال ۱۹۴۹ میلادی تحت رهبری بزرگ مائو تسه تونگ و ثمرات راهپیمایی طولانی او به استقلال رسید. با استقلال چین در سال ۱۹۴۹میلادی روابط بین پاکستان و چین رو به بهبود گذاشت. پاکستان استقلال چین را به رسمیت شناخت. این نقطه آغاز دوستی بین پاکستان و چین بوده است. در سال ۱۹۶۲میلادی اختلاف مرزی بین هند و چین آغاز شد و نیروهای ارتش دو کشور رو در روی یکدیگر قرار گرفتند و درگیری ‌های مرزی بین هند و چین آغاز شد. در آن زمان، چین با جامعه بین ‌المللی چندان روابطی نداشته است، اما پاکستان در این مورد کاملاً از چین حمایت کرد و به همین دلیل اعتبار پاکستان در نظر چین افزایش یافت و روابط پاکستان و چین به سمت بهبود بیشتر حرکت کردند. پاکستان و چین شروع به ایجاد یک پیوند دوستی قوی کردند. در این مورد، پاکستان و چین مسائل مرزی خود را به طور دوستانه حل کردند و این آغاز سفر به سوی موفقیت دوستی پاکستان و چین بوده است. جنگ هند و پاکستان در سال ۱۹۶۵ میلادی آغاز شد، در این جنگ، چین از پاکستان حمایت همه جانبه کرد و به پاکستان کمک کامل نمود و حق دوستی واقعی خود را ادا نمود، نقشی که چین در حمایت از پاکستان در این جنگ ایفا کرد، مثال زدنی بود و دوستی پاکستان و چین به یک دوستی آرمانی تبدیل شد. در سال ۱۹۷۱میلادی جنگ تاریخی بین هند و پاکستان آغاز شد. در این جنگ، هند از بنگالی زبانان در شرق پاکستان که خواهان استقلال از پاکستان بودند، حمایت کرد، زیرا آنها تلاش برای داشتن یک کشور جداگانه را تحت رهبری شیخ مجیب الرحمان آغاز کرده بودند. در نتیجه، کشوری جدید در جهان به نام بنگلادش به وجود آمد. در این مرحله حساس و دشوار نیز چین بار دیگر حق دوستی خود را ادا کرد و از پاکستان حمایت کامل نمود و به همین دلیل پاکستان و چین به یکدیگر نزدیک ‌تر شدند. وقتی چین در سال ۱۹۴۹ میلادی به استقلال رسید، روابط بین ایالات متحده و چین چندان خوب نبودند و به سمت تنش متمایل بودند. با این حال، در نتیجه تلاش ‌های مستمر و مبارزه صادقانه پاکستان در طول سال‌ های متمادی، هنری کیسینجر، وزیر امور خارجه وقت ایالات متحده، از چین بازدید کرد و بدین ترتیب، روابط بین ایالات متحده و چین رو به بهبود گذاشت و چین شروع به کسب جایگاهی در جامعه بین ‌المللی کرد. چین به عضویت دائم سازمان ملل متحد درآمد و حق وتو در سازمان ملل متحد را به دست آورد. به دلیل این نقش پاکستان، اعتبار پاکستان در نظر چین بسیار افزایش یافت. چین در هر فرصتی و در هر مرحله ‌ای دوستی خود را با پاکستان حفظ کرده است. چین با وجود تمام مخالفت ‌های جهانی، در ساخت بمب هسته ای به پاکستان کمک کرد. علاوه بر این، چین در ساخت تانک و هواپیما نیز از پاکستان حمایت کامل کرده است که به همین دلیل صنعت تسلیحات پاکستان به طور چشمگیری توسعه یافته است. علاوه بر این، چین در پروژه‌ های مختلف دفاعی از پاکستان حمایت کامل می‌کند و به همین دلیل روابط چین و پاکستان روز به روز دو برابر و شب به شب چهار برابر می ‌شود. چین در حال تأمین انرژی و بسیاری از پروژه‌ های دیگر، از جمله پروژه سنداک، پروژه بندر گوادر، تأمین موتورهای راه ‌آهن برای پاکستان و پروژه ‌های بی ‌شمار دیگری است که در آنها پاکستان از حمایت کامل چین برخوردار است، که این امر پاکستان و چین را در یک رابطه دوستی به هم پیوند داده است پاکستان و چین دو کشوری هستند که با پیوند دوستی ابدی به هم پیوسته‌اند. این دوستی سال‌هاست که ادامه دارد و با گذشت زمان قوی ‌تر می ‌شود[1]. تحلیلگران معتقدند که بر اساس آنچه روابط بین پاکستان و چین تقویت شد، روابط بین ایران و پاکستان نیز در حال تقویت است. اگر پاکستان، کشوری که نه پیوند های ایدئولوژیک مذهبی و نه پیوند های فرهنگی قوی با چین داشته است، اما صرفاً به دلیل اعتماد قوی و حمایت قوی از یکدیگر، روابط قوی برقرار شدند، پس چرا نمی ‌تواند با یک کشوری برادر اسلامی مانند ایران که نه تنها پیوندهای مذهبی و فرهنگی قوی دارد، بلکه اشتراکات مذهبی و فرهنگی قوی نیز دارد، چطور نمی تواند روابط قوی داشته باشد. همچنین، بین ایران و پاکستان نیز در حمایت یکدیگر و به رسمیت شناختن کشورهای یکدیگر مانند چین و پاکستان شباهت وجود دارد. وقتی پاکستان به وجود آمد، ایران اولین کشوری بود که آن را به رسمیت شناخت و به طور مشابه وقتی انقلاب اسلامی ایران پیروز شد، پاکستان اولین کشوری بود که آن را به رسمیت شناخت. سپس ایران نیز در جنگ ‌های هند و پاکستان در سال ‌های ۱۹۶۵ و ۱۹۷۱ میلادی کاملاً از پاکستان حمایت کرد و به طور مشابه، خود ایران به حمایت از پاکستان در جنگ های مختلف از جمله در جنگ اخیر ایران و اسرائیل اذعان می‌ کند. بنابراین، فقط نیاز به تقویت اعتماد بین ایران و پاکستان مانند چین و پاکستان وجود دارد. بنابراین، از این اعتماد بین پاکستان و ایران قوی شود، حتما روابط ایران و پاکستان نیز قوی‌ تری نسبت به چین و پاکستان خواهند بود. از طرف دیگر، روابط چین با پاکستان، در عین حال که خوب است، با ایران نیز بسیار خوب است و نقش این سه کشور در منطقه نیز مهم است. چین بر اساس برخی از سیاست ‌های ایران آنقدر به ایران نزدیک است که ممکن است حتی بیشتر از پاکستان به ایران وابسته باشد، بنابراین اینها عواملی هستند که می ‌توانند دوستی بین این سه کشور را بیشتر تقویت کنند. در مقایسه با پاکستان و چین، پاکستان و ایران شباهت ‌های مذهبی و فرهنگی بیشتری دارند و امکانات دفاعی و تجاری نیز بیشتری در اختیار دارند. تنها نیاز به تقویت رابطه مبتنی بر اعتماد وجود دارد. ایران باید ببیند که پاکستان پیش از این هیچ وجه مشترکی با چین نداشته است، اما پاکستان هرگز سعی در شکستن اعتماد چین نداشته است، بلکه بیش از اعتماد آن، به آن پاسخ داده است. بنابراین، پاکستان کشوری است که هرگز به اعتماد هیچ یک از دوستانش آسیب نمی‌ رساند، مشروط بر اینکه آنها کاملاً به آن اعتماد داشته باشند. شاید بر اساس همین اعتماد است که مردم و دولت‌ های پاکستان و چین هر ساله سالگرد روابط دیپلماتیک خود را با شور و شوق زیادی جشن می ‌گیرند. سالگرد روابط دیپلماتیک پاکستان و چین هر ساله با شور و شوق زیادی در هر دو کشور جشن گرفته می ‌شود. امسال نیز هفتاد و پنجمین سالگرد روابط دیپلماتیک بین دو کشور با شور و شوق کامل جشن گرفته می ‌شود. اسحاق دار، وزیر امور خارجه و معاون نخست وزیر پاکستان اعلام کرد که امسال هفتاد و پنجمین سالگرد روابط دیپلماتیک پاکستان و چین به شیوه ‌ای آبرومندانه و باشکوهی جشن خواهیم گرفت. وی روز دوشنبه در نشست ویژه ‌ای که به همین مناسبت برگزار شده است، در این مورد بیان کرد و گفت: هفتاد و پنجمین سالگرد روابط دیپلماتیک پاکستان و چین به شکلی با شکوه جشن گرفته خواهد شد، زیرا تمهیدات و گام ‌های مشتاقانه‌ ای برداشته خواهند شد تا روابط والا و پیوند دوستی بین دو کشور، قوی‌تر، پایدارتر و رشک ‌برانگیزتری برای جهان باشد[2]. تحلیلگران معتقدند که اگر به روابط علمی، اجتماعی و فرهنگی چین و پاکستان نگاه کنیم، چند سال پیش، موسسه مسلم و موسسه آموزشی و فرهنگی چین و پاکستان میزگردی با موضوع «روابط پاکستان و چین از منظر دانشگاهی، اجتماعی و فرهنگی» برگزار کردند که شامل محققان و چهره‌ های فرهنگی هر دو کشور بود و خلاصه ‌ای از نظرات سخنرانان و بخش پرسش و پاسخ به شرح زیر است: روابط دیپلماتیک بین پاکستان و چین در سال ۱۹۵۱ میلادی برقرار شد. پاکستان یکی از معدود کشورهایی است که بلافاصله پس از انقلاب جمهوری خلق چین را به رسمیت شناخت. پاکستان اولین کشوری مسلمان بود که با چین روابط دیپلماتیک برقرار کرد. در نتیجه تلاش‌های نخست وزیر ژوانلای، پس از کنفرانس باندونگ در سال ۱۹۵۵میلادی روابط نمونه‌ ای بین دو کشور برقرار شد. رهبران سیاسی هر دو کشور، دوستی پاکستان و چین را بلندتر از کوه‌ های همالیه، عمیق‌ تر از اقیانوس‌ ها و شیرین‌ تر از عسل های جهان توصیف می‌ کنند و این تنها نمونه ای از این نوع در جهان بین‌ الملل است. پاکستان، چین و جهان اسلام ارتباط مهمی با یکدیگر دارند. پاکستان و چین هر دو کشور در هفت دهه گذشته نقش بی ‌رقیبی در مسیر توسعه یکدیگر ایفا کرده ‌اند. به عنوان مثال، چین ساخت بیش از ۲۲ پروژه عمرانی در پاکستان، از جمله مجتمع مکانیک سنگین، مجتمع برق سنگین، کارخانه بازسازی تانک، کارخانه بازسازی هواپیما، بندر گوادر، بزرگراه قراقروم، نیروگاه هسته ‌ای و غیره را آغاز کرده است. می‌ توان پویایی‌ های مؤثر بر روابط بین دو کشور را به خوبی درک کرد و تبادل هیأت ‌های آموزشی و فرهنگی می ‌تواند برای درک بهتر یکدیگر مفید باشد. بنابراین، باید ارتباطات مردمی در سطح دولت و همچنین در سطح فردی و شخصی وجود داشته باشد. نقش پاکستان و چین در این دنیای در حال تغییر بسیار مهم است. هر دو کشور ارزش ‌های فرهنگی خود را دارند، همانطور که یک فیلسوف مشهور چینی گفته است: "هر کسی به فرهنگ و ارزش ‌های خود وابسته است. اگر به فرهنگ و سنت ‌های یکدیگر احترام بگذاریم، جهان به گهواره امید تبدیل خواهد شد." با این حال، تفاوت ‌های فرهنگی بین مردم پاکستان و چین وجود دارد و درک آنها بسیار مهم است. ما در مورد تعامل و نزدیکی فرهنگی صحبت می‌کنیم، اما برای این منظور، تمدن بزرگ چین باید توجه بیشتری به جنبه‌ های فرهنگی تمدن کوچک داشته باشد. اهمیت تبادلات اجتماعی و فرهنگی چین و پاکستان و تبادلات مردمی افزایش یافته است. جمعیت پاکستان تنها بیش از ۲۰۰ میلیون نفر است، در حالی که چین کشوری با ۱.۳۵ میلیارد نفر جمعیت است که باید با مردم پاکستان روابط صمیمی برقرار کند. در این راستا، همکاری آموزشی از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا در این سطح، لازم است چند سالی را در محیط یکدیگر بگذرانیم تا مردم هر دو کشور فرصتی برای درک یکدیگر داشته باشند. ساده ‌ترین راه برای انجام این کار از طریق تبادل دانشجو است. برای ایجاد اعتماد متقابل، باید دانشجویان را برای تحصیل به کشورهای یکدیگر بفرستیم. این به دانشجویان چینی فرصت می ‌دهد تا به پاکستان بیایند و در اسلام آباد، کراچی، کویته و سایر نقاط پاکستان اقامت کنند و با مردم پاکستان تعامل داشته باشند. دولت ‌های دو کشور باید سرمایه ‌گذاری زیادی در آموزش و پرورش انجام دهند. مدارک تحصیلی از پاکستان و چین باید در هر دو کشور پذیرفته شود. زبان ‌شناسی و موضوعات فرهنگی باید در اولویت قرار گیرند. علاوه بر این، آموزش حرفه ‌ای باید برای برآوردن نیازهای (CPEC) مورد تأکید قرار گیرد. ما باید دانشگاه‌ ها و مدارس حرفه ‌ای بسازیم تا همکاری در زمینه ‌های روزنامه ‌نگاری، فرهنگ و آموزش افزایش یابد.

اگر تلاش ‌های آموزشی دو کشور برای هماهنگی فرهنگی و اجتماعی را بررسی کنیم، هیچ عملکرد قابل توجهی مشاهده نمی‌ شود. به عنوان مثال، تا ماه می ۲۰۱۷ میلادی تنها ۷ مؤسسه آموزشی چینی مراکز تحقیقاتی پاکستان را تأسیس کرده ‌اند، از جمله مرکز تحقیقات انتقال فرهنگی پاکستان در دانشگاه تسینگهوا، مرکز تحقیقات پاکستان در دانشگاه پکن، مرکز تحقیقات پاکستان در دانشگاه شی هوانگ، مرکز تحقیقات پاکستان در دانشگاه فودان، مرکز تحقیقات پاکستان در دانشگاه جیانگسو نرمال، مرکز تحقیقات پاکستان در دانشگاه چاینا وست نرمال، مرکز تحقیقات پاکستان در دانشگاه ملیت‌های یون‌نان. جدا از مراکز تحقیقاتی ویژه ذکر شده در بالا، تعداد بسیار کمی از محققان به پروژه ‌های تحقیقاتی مشترک پاکستان و چین توجه می‌کنند. به همین ترتیب، نیاز به توجه به جنبه‌ های آموزشی و فرهنگی در پاکستان نیز وجود دارد. بنابراین، نیاز به ترویج مطالعات پاکستان در چین و مطالعات چین در پاکستان وجود دارد تا روابط برادرانه بین دو کشور برقرار شود.

برای ایجاد روابط پایدار بین دو کشور، اقدامات مختلفی لازم است. بنابراین، مرکز مطالعات چین برنامه‌ریزی کرده است تا پروژه ‌های مشترک علمی و فناوری را با همکاری دانشگاه‌ های چین آغاز کند. این امر به ایجاد روابط دوستانه بین مردم دو کشور و همچنین پیشرفت علمی کمک خواهد کرد. اخیراً، از یک تیم 7 نفره از هنرمندان پاکستانی در دانشگاه‌ های چین استقبال گرمی به عمل آمد. مرکز مطالعات چین همچنین بادبادک‌بازی به سبک چینی را در پاکستان معرفی کرده است. صدها بادبادک از چین وارد شده است و به زودی جشنواره بادبادک‌های پاکستان و چین برگزار خواهد شد.

تعداد زیادی از آثار بودایی در موزه‌ های شهرهای مختلف پاکستان مانند لاهور، تاکسیلا، پیشاور، دیر و کراچی نگهداری می ‌شوند که نه تنها برای محققان چینی، بلکه برای محققان باستان ‌شناسی و بودیسم نیز از ارزش بالایی برخوردارند. چنین دارایی‌هایی نه تنها منبع روابط بین مردم دو طرف هستند، بلکه می ‌توانند گردشگری را نیز رونق بخشند. متأسفانه، چین در صنعت روزنامه ‌نگاری خیلی فعال نیست. برای تبدیل شدن به یک ابرقدرت، چین به یک خبرگزاری و کانال تلویزیونی فعال نیاز دارد تا به طور مؤثر به تبلیغات علیه پاکستان و چین پاسخ دهد.

در زمانی که دو کشور روابط بسیار خوبی در سطح دولتی دارند، نیاز به ارتقای روابط مردمی نیز وجود دارد. اگرچه محققان ادبی، تحلیلگران و دانشجویان هر دو طرف همچنان به دیدار یکدیگر می ‌روند که این امر روابط اقتصادی، اجتماعی و ادبی را بهبود می ‌بخشد، اما با توجه به پتانسیل‌های هر دو طرف، هنوز کارهای زیادی لازم است[3].این گزارش مربوط به سال ۲۰۱۸ میلادی است، اما اکنون روابط دانشگاهی و فرهنگی بین چین و پاکستان نسبت به سال های پیش، بسیار فعال ‌تر شده است.

چین امسال (۲۰۲۵ میلادی) فرصتی طلایی برای جوانان پاکستانی فراهم کرده است تا زبان چینی را به صورت رایگان بیاموزند، همچنین به آنها اقامت و بورسیه های تحصیلی قابل توجه را برای ثبت نام در دوره ‌های آکادمیک زبان و ادبیات چینی یا دوره های کوتاه‌ مدت زبان و ادبیات در یک دانشگاه برتر چین ارائه می کند[4]. برای بهره‌ مندی از مزایای اقتصادی غنی چین-پاکستان کریدور، حتی قبایل پاکستانی نیز شروع به یادگیری زبان چینی کرده ‌اند. اولین مرکز زبان چینی در مناطق قبایلی پاکستان در ناحیه خیبر تأسیس شده است[5]. زبان چینی در پاکستان به طور فزاینده ‌ای محبوب شده است، مراکز مطالعات چین در بسیاری از دانشگاه ‌ها، از جمله موسسه کنفوسیوس در دانشگاه ملی زبان ‌های نوین در اسلام آباد تأسیس شده و روند یادگیری زبان چینی در بین دانشجویان افزایش یافته است. فرصت‌ های شغلی چینی‌ ها و همچنین جوانان پاکستانی در کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) باعث افزایش تعداد دانشجویان شده است و دانشگاه‌های پاکستانی در حال امضای توافق ‌نامه با دانشگاه‌ های چینی هستند. طبق گزارشی، زبان چینی در سال ‌های اخیر در میان زبان ‌های خارجی در پاکستان به طور فزاینده ‌ای محبوب شده است و افراد بیشتری در موسسات مختلف زبان در سراسر کشور ثبت ‌نام می‌کنند. افزایش ثبت ‌نام در دوره‌ های زبان چینی به دلیل روابط دوستانه بین پاکستان و چین است و بسیاری از پاکستانی ‌ها اکنون برای تجارت، اشتغال و فرصت‌ های تحصیلی به چین سفر می‌کنند[6]. پاکستان و چین نه تنها در زمینه‌ های زبان و ادبیات اردو و چینی، آموزش و فناوری، بلکه در زمینه ‌های تولید فیلمهای مشترک، سریال های مشترک و ارتقای بخش گردشگری دو کشور نیز با یکدیگر همکاری می‌کنند. فیلم‌ های پاکستانی «موریانه‌ ها» و «نایاب» در جشنواره فیلم سازمان همکاری شانگهای ۲۰۲۵ میلادی که اخیراً در یانگژو چین برگزار شد، موفقیت بزرگی کسب کردند و دو جایزه نیز دریافت کردند. در جشنواره ۵ روزه فیلم(SCO)، رافع راشدی، کارگردان و سونیا حسین، بازیگر فیلم «موریانه»، جایزه بهترین تدوین را دریافت کردند، در حالی که عمیر ناصر علی، کارگردان و اسامه خان، بازیگر فیلم «نایاب»، جایزه ویژه هیأت داوران را دریافت کردند[7]. طبق برخی گزارش‌ های رسانه ‌ای، دو کشور همچنین می‌خواهند فیلم ‌های مشترکی بسازند که در کنار داستان فیلم تاریخی، فرهنگی، مقاصد گردشگری هر دو کشور را نیز به جهانیان معرفی کند.

منابع