الف) تأسیس نهضت العلماء

نهضت العلماء سازمان اسلامی است که توسط علماء در 16 رجب 1344 هـ ق / 31 ژانویه 1926 م در شهر سورابایا، استان جاوه شرقی بنیان‌گذاری شد.

نهضت العلماء مجمع دینی علماء و پیروان آن‌ها است که هدف حفظ و محافظت، توسعه و عمل به آموزه‌های اسلامی مبنی بر گرایش اهل سنت و جماعت با تبعیت از یکی از چهار مذهب حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی، دارد.

نهضت العلماء یک جنبش مذهبی است که برای ایجاد و بنای انسان و جامعه متعهد و باتقوای الهی، هوشمند، ماهر، نجیب و بااخلاق، صلح و عدالت دوست و مرفه منظور شده است. نهضت العلماء آرمان‌ها و اهداف خود را از طریق تلاش‌ها و طرح‌های مبتنی بر مبانی دینی که شخصیت متمایز نهضت العلمایی خود را تشکیل می‌دهد، به تحقق می‌رساند.

ب) پیش‌زمینه تأسیس

1. پیشینه دینی:

پیش‌زمینه تأسیس نهضت العلماء با جریان‌های دینی و سیاسی جهان اسلام در آن زمان مربوط است.

 در سال 1924، شریف حسین، پادشاه حجاز (مکه) که سنی مذهب بود، توسط عبدالعزیز بن سعود که گرایش وهابیت داشت، مغلوب شد.

جریان وهابی، تمام اعمال بر سبک اهل سنت مانند توسل، مراسم میلاد پیامبر، زیارت قبور و غیره که در سرزمین عرب مورداجرا بود، ممنوع کرده بود و آن را به مدل وهابی تبدیل کرد بود؛ و حتی پادشاه ابن سعود  می‌خواست نفوذ قدرت خود را در سراسر جهان اسلام گسترش دهد. به بهانه عزت اسلام، وی قصد داشت خلافت اسلامی را که بعد از فروپاشی امپراتوری عثمانی در ترکیه قطع شد، ادامه دهد. به همین علت، تصمیم گرفت اجلاس خلافت را در شهر مکه مکرمه به‌عنوان ادامه‌دهنده خلافت قطع‌شده برگزار کند. این اجلاس به کمیته حجاز شناخته‌شده است.

همه کشورهای اسلامی در جهان ازجمله اندونزی برای حضور دعوت شدند. نمایندگان از اندونزی عبارت بودند از حاج عمر سعید چوکروآمینوتو از سازمان "شرکت اسلام"، حاج مس منصور از سازمان محمدیه و حاج عبدالوهاب حسب الله به نمایندگی از حوزه‌های علمیه؛ اما به دلیل اینکه حاج عبدالوهاب حسب الله به‌عنوان نماینده سازمان رسمی نبود، نام او را از فهرست مدعوین حذف کردند.

این رویداد، علماء را از اهمیت وجود یک سازمان آگاهی می‌داد و بر اساس این نیاز مبرم، سازمان نهضت العلماء تأسیس شد.

2) پیش‌زمینه ملی‌گرایی (ناسیونالیسم)

در سال 1916 میلادی، حاج وهاب حسب الله با همکاری عبدالقهار (یک تاجر ثروتمند) در سورابایا و حمایت جامعه، موفق به ایجاد یک ساختمان چندطبقه در منطقه سورابایا شد که بعداً به‌عنوان آموزش عالی نهضت الوطن معروف شد. از آن زمان به بعد، این ساختمان به‌عنوان ستادی برای آموزش و تربیت جوانان مورداستفاده قرار گرفت تا بتوانند به جوانان عالم و ناسیونالیسم و عاشق میهن تبدیل شوند.

هدف سازمان نهضت العلماء

هدف این سازمان عبارت است از اقامه آموزه‌های اسلامی مبتنی بر مکتب اهل سنت و جماعت در میان زندگی مردم، در قالب دولت یکپارچه جمهوری اندونزی.

برنامه‌های سازمان نهضت العلماء

1. در حوزه دین، انجام تبلیغ اسلامی و افزایش روابط برادری که بر روح وحدت در تنوع استوار است.

2. در حوزه آموزش‌ و پرورش، برگزاری آموزش ‌و پرورش که مطابق باارزش‌های اسلامی است تا یک انسان مسلمان متعهد، خلاق، دارای علم و بینش وسیع شکل بگیرد.

3. در حوزه فرهنگی-اجتماعی، انجام تلاش برای رفاه جامعه و ایجاد فرهنگ مطابق باارزش‌های اسلامی و بشری است.

4. در حوزه اقتصادی، به دنبال فرصت‌های برابر برای لذت بردن از نتایج توسعه با اولویت‌بندی توسعه اقتصاد مردم.

5. توسعه کسب ‌و کارهای دیگر که برای عموم جامعه مفید باشد.