مرگ آقای ایرینی اسقف اعظم ارتدکس صربستان، برای چند روز مهمترین خبر در رسانه‌های صربستان بود، تا اینکه پس از تشییع جنازه وی عملاً این اخبار از صفحه اول رسانه‌ها ناپدید شد و گزارش‌های مربوط به شیوع ویروس کرونا به مرکز توجه بازگشت. به هر حال، این یک رویداد بسیار مهم است که نه تنها به کلیسا مربوط شده، بلکه ممکن است عواقبی برای اوضاع سیاسی صربستان در ماه‌های آینده و همچنین موقعیت بین‌المللی کشور داشته باشد. سوال کلیدی این است که چه کسی به عنوان اسقف اعظم بعدی انتخاب خواهد شد و تا چه اندازه مقامات سکولار و سایر مراکز می‌توانند بر این انتخاب تأثیر و نفوذ داشته باشند.
باید در نظر داشت که کلیسا در زندگی سیاسی مشارکت فعال ندارد، اما این نهادی است که به طور سنتی از بیشترین میزان اعتماد در بین مردم برخوردار است و این امر بطور منظم در جریان نظرسنجی‌های افکار عمومی تأیید می‌شود. به این دلیل، بازیگران صحنه سیاسی صربستان و همچنین مراکز قدرت خارج از کشور تلاش دارند تا از کلیسا حمایت کنند. البته در این راستا جناح حاکم دارای این مزیت است که منابع دولتی در اختیار دارد و از آنها استفاده می‌کند تا کلیسا و فعالیتهای آن را هرچه بیشتر به خود گره بزند. در شرایطی که شهرت و اقتدار احزاب سیاسی و مقامات عمومی به طور کلی در حال کاهش است، حمایت از چنین نهادی حتی ممکن است نقش تعیین‌کننده داشته باشد.
خبر درگذشت آقای ایرینی اسقف اعظم را شخص آلکساندار ووچیچ رئیس جمهور صربستان اعلام کرد.  این واقعیت که این خبر به روش مرسوم و از طریق اطلاعیه شورای عالی کلیسا و یا شورای پزشکی مسئول معالجه وی اعلام نگردید،‌ بلکه با اطلاعیه رئیس جمهور از طریق شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، نشان‌دهنده تمایل وی برای تأکید بر این مطلب است که وی روابط خوبی با اسقف اعظم داشته است. ووچیچ طی سخنرانی خود در مراسم تشییع جنازه آقای ایرینی اظهار داشت، اسقف اعظم قبل از مرگ به وی گفت که «راهی برای» مساله کوزوو و جمهوری صربهای بوسنی بیابد. این عبارت کاملا کلی‌گویی بوده و طی آن از بکار بردن عبارت دقیق‌تر از قبیل «کوزوو و جمهوری صربها را حفظ کن» خودداری شده است. 
ووچیچ بدین صورت تلاش دارد تا خود را به عنوان رهبری معرفی کند که حفاظت از منافع صربها نه تنها در صربستان، بلکه در بوسنی‌هرزگووین و سایر کشورهای منطقه به او سپرده شده است. در این مراسم میلوراد دودیک، عضو صرب شورای ریاست جمهوری بوسنی‌هرزگوین نیز سخنرانی کرد، بنابراین می توان این مراسم را نوعی پیام سیاسی دانست که بلگراد تلاش دارد تا از طریق آن اعلام کند که این کشور (صربستان) همچنان «سرزمین مادری» بوده که همه صربهای منطقه را به دور خود جمع می‌کند. حزب دودیک در جریان انتخابات محلی اخیر در جمهوری صربها در بزرگترین شهرها شکست خود و به همین دلیل نیاز وی برای تاکید بر اهمیت و شخصیت خود و ارتباط نزدیک با ووچیچ و مقامات ارشد کلیسای ارتدکس صربستان بیش از پیش بارز می‌شود. 

سیاست
رئیس جمهور صربستان باید این واقعیت را در نظر بگیرد که روسیه و کلیسای ارتدکس روسیه بر کلیسای ارتدکس صربستان نفوذ بسیار زیادی دارند. مسکو کمک‌های بسیار زیادی را برای تکمیل کارهای ساختمانی کلیسای ساوای مقدس، یعنی جایی که آقای ایرینی در آن به خاک سپرده شده، در اختیار کلیسای ارتدکس قرار داده است. این بزرگترین کلیسای ارتدکس در این منطقه و یکی از بزرگترین کلیساهای جهان است و قرار است در آینده اسقفان اعظم  صربستان در بخش ویژه‌ای در زیرزمین آن به خاک سپرده شوند. به جز کمکهای مالی قابل توجه از جانب کشور روسیه، کلیسای ارتدکس روسیه نفوذ زیادی در بین روحانیون و راهبان کلیسای ارتدکس صربستان داشته و با آنها همکاری بسیار نزدیک دارد. مقامات صربستان یک روز قبل از تشییع جنازه اسقف اعظم اعلام کردند که دولت دو میلیون یورو به کلیسا اختصاص می‌دهد، احتمالاً با این هدف که تاکید شود همچنان دولت بزرگترین کمک‌دهنده به کلیسا است.
کلیسای ارتدکس روسیه اسقف ایلاریون که در این کلیسا نقش وزیر خارجه را برعهده دارد و فردی بسیار پرنفوذ می‌باشد، برای شرکت در مراسم تشییع جنازه آقای ایرینی به بلگراد اعزام کرد. او احتمالاً تلاش داشته تا از حضور در بلگراد برای تقویت نفوذ روسیه در کلیسای ارتدکس صربستان استفاده کند. کلیسای روسیه در تلاش است تا از روابط نزدیک با کشیشانی که نزدیک به مرحوم اسقف آمفیلوهیه (اسقف کلیسای ارتدکس صربستان در مونته‌نگرو) بودند، استفاده کند که این مساله می‌تواند یک مشکل بالقوه جدی برای ووچیچ باشد. رئیس جمهور صربستان بطور موجه می‌تواند باور داشته باشد که روس‌ها سعی خواهند کرد تا از نفوذ خود در کلیسا استفاده کند تا بتوانند نفوذ تضعیف‌شده بر امور سیاسی و اقتصادی خود در صربستان و منطقه را مجددا احیا کنند.
روسیه بر اساس حمایت خود از موضع صربستان در قبال مساله کوزوو بخش اصلی نفوذ خود در منطقه را بنیان گذاشته و مایل به از دست دادن آن نیست. کلیسای ارتدکس صربستان در زمان حیات آقای ایرینی رسما با هر گونه تغییر موقعیت کوزوو (مرحوم ایرینی نیز شخصا چنین موضعی را بیان می‌داشت) مخالفت داشت و معتقد بود که کوزوو بایستی بخش لاینفک صربستان باقی بماند. اما کلیسا دست به تبلیغات و اقدامات فعالانه در این راستا نمی‌زد و در جریان مذاکرات متعددی که ووچیچ طی سالهای گذشته با مقامات کوزوو و جامعه‌ بین‌الملل داشت، حضور و فعالیت قابل توجه و بارزی نداشت. جناح حاکم در صربستان در انتظار چالش‌های بزرگی در رابطه با مذاکرات با کوزوو است، که در صورت شدت لحن بیان اسقف اعظم جدید در این رابطه، بیش از پیش افزایش خواهد یافت.
به همین دلیل، این فرض منطقی است که هدف نهایی جناح حاکم آن است که تا از انتخاب فردی به عنوان اسقف اعظم جدید جلوگیری شود که باب تمایل حکومت نبوده و تحت کنترل آن قرار ندارد. در شورای اجرایی (دولت کلیسا) و شورای عالی (پارلمان) کلیسای ارتدکس صربستان تفرقه ضمنی و آتش زیر خاکستر  طولانی وجود دارد که می‌تواند بر انتخابات اسقف اعظم جدید تاثیرگذار باشد. آقای آمفیلوهیه اسقف مونته‌نگرو که چندی پیش فوت کرد، فردی بسیار پرنفوذ در محافل کلیسایی بود و به مخالف سرسخت ووچیچ شهرت داشت. اسقفان و کشیشان نزدیک به آقای آمفیلوهیه قطعا اکنون تلاش خواهند کرد تا از فرصت استفاده کرده و اعمال نفوذ خود را در انتخاب اسقف اعظم جدید تشدید کنند که ووچیچ مایل به جلوگیری از این امر است. 

انتخاب اسقف اعظم 
رهبر کلیسای ارتدکس صربستان در جریان اجلاس «مجمع انتخاب‌کننده» تعیین می‌شود که نشست آن باید ظرف سه ماه از مرگ اسقف اعظم برگزار گردد.  نشست منظم شورای عالی (پارلمان) کلیسای ارتدکس صربستان که قرار بود در ماه می برگزار شود، به دلیل بحران کرونا تا اطلاع ثانوی به تعویق افتاد. شورای اجرایی (سینود) اعلام کرد، بر اساس قانون اساسی کلیسای ارتدکس صربستان، مسئولیت سرپرستی اسقف‌گری اعظم تا زمان انتخاب اسقف اعظم جدید، به آقای هریزوستوم یکی از اسقفان منطقه‌ای بوسنی واگذار شده، با توجه به اینکه ایشان دارای بالاترین رتبه دینی در شورای عالی کلیسا است.
انتخاب اسقف اعظم جدید بر اساس سیستم قرعه‌کشی بین سه نامزد این سمت صورت گرفته و نامزدی که بیشترین آرای مجمع انتخاباتی را کسب کند، به سمت اسقف اعظم برگزیده خواهد شد. نامزدهای این سمت کسانی می‌توانند باشد که حداقل پنج سال مسئولیت اسقف‌گری یک منطقه را برعهده داشته است. پس از انتخاب سه نامزد واجد شرایط، اسامی آنها در سه پاکت قرار داده شده و اسامی نامزد برنده را راهب صومعه‌ای که از قبل تعیین شده قرعه‌کشی می‌کند.
زمانی که مرحوم ایرینی به سمت اسقف اعظم برگزیده شده (2010)، نامزدهای این سمت ایشان (در آن زمان اسقف منطقه نیش، مرحوم آمفیلوهیه (یکی از اسقفان منطقه‌ای مونته‌نگرو) و نیز آقای ایرینی بولوویچ (اسقف منطقه باچکا)‌ بودند مجمع منتخب متشکل از اسقفان منطقه‌ای کشور و نیز خارج از کشور (حوزه‌های تحت کنترل کلیسای ارتدکس صربستان‌) است که تعداد آنها کمی بیش از 40 نفر می‌باشد که یک سوم آنها را اسقفان منطقه‌ای صربستان تشکیل می‌دهند. این رویه انتخاب با قرعه کشی، از زمانی که آقای گرمن سمت اسقفی اعظم را برعهده داشت، به اجرا گذاشته می شود تا اینکه از نفوذ حکومت در انتخاب اسقف اعظم جلوگیری شود. آقای پاوله اسقف اعظم پیشین نیز به این روش و با قید قرعه انتخاب شد. 
با توجه به شرایط موجود، منطقی است انتظار داشته باشیم که کل این پروسه در جوی با عصبیت نسبت زیاد و با اعمال نفوذ از سوی عوامل مختلف از جمله عوامل خارجی اجرا شود. علاوه بر روسیه که از تقویت روابط با غرب راضی نیست و احتمالاً می‌خواهد با حفظ یا احتمالاً تقویت نفوذ خود در محافل کلیسا «میزان آسیب‌ها» کاهش دهد، غرب نیز دارای منافعی بوده که مایل به حفظ آن است. در واقع ووچیچ برای حفظ کنترل کامل بر امور سیاسی و اقتصادی صربستان در حال مبارزه است و از دست دادن احتمالی شورای اجرایی و شورای عالی کلیسای ارتدکس صربستان برای وی ضربه سنگین و جدی تلقی می‌شود.

منبع: 
 پایگاه اینترنتی مرکز پژوهشی و انتشاراتی Demostat مورخ 03/12/2020
نویسنده: دراگان یانیچ  سردبیر و مدیر مسئول خبرگزاری بتا
https://demostat.rs/sr/vesti/analize/crkva-i-politika/1045