مقدمه

جنگ سوریه هر چند با دخالت و پشتیبانی دشمنان خارجی شعله ور شد ولی به تمام معنا جنگی داخلی بود و اثرات گسترده و همه جانبه ای را در این کشور بر جا گذاشته است . در این میان کودکان حساس ترین بخش جامعه می باشد که تأثیر فراوانی اعم از عقب ماندگی تحصیلی ، آوارگی ، از دست دادن خانواده ، آسیب جسمانی و آسیب های روانی دیده اند به ویژه کودکانی که در مناطق تحت سیطره گروه های مسلح و تروریست های تکفیری زندگی کرده و جنایات بی رحمانه و قساوت بی حد و حصر همانند ذبح ، آتش زدن ، مثله کردن و ...... را از نزدیک مشاهده نموده اند . نظر به فراگیری جنگ و جنایت در سراسر جغرافیای سوریه ، طبیعتاً گستره آسیب پذیری کودکان نیز فراوان می باشد به ویژه کودکان مناطق قبلاً در اشغال تروریست ها که به تدریج طی سه سال گذشته آزاد شده اند و در قلمرو اراضی تحت کنترل دولت قرار گرفته اند . پرداختن به آسیب های کودکان در جنگ و شناسایی آن ها و برنامه ریزی برای رفع آسیب ها و درمان آثار روانی جنگ از مهمترین دغدغه های دولت و مؤسسات ذیربط می باشد به ویژه با نظر به این که آینده جامعه در دست کودکان خواهد بود . این موضوع طی سال های گذشته مورد اهتمام بوده و هر از چند گاهی از سوی نخبگان و یا مؤسسات ذیربط مطرح شده اما در قیاس با اهمیت موضوع ، کارهای زیادی باقی مانده است . در همین راستا وزارت فرهنگ سوریه دومین همایش سالانه خود را که چندی پیش برگزار شد ، به این موضوع اختصاص داد . به منظور آشنایی با نوع مسائلی که در این زمینه در سوریه مطرح می شود و راهکارهایی که پیشنهاد می گردد ، گزارشی از جلسات و محورهای همایش در پی می آید .

-------------------------------------

فرهنگ کودکان در زمان جنگ ، بحث پردامنه ای است . آیا سخنانی که پیش از این برای تأثیر گذاری به کودکان می گفتیم ، امروزه نیز برای نسلی که در دوران جنگ زیسته و از بارزترین قربانیانش است ، کارآیی دارد ؟ آیا تصویر زیبا می تواند بر کودکی که پدیده های قتل ، ویرانی و خونریزی در ذهنش فرو رفته ، همان تأثیر سابق را داشته باشد ؟ پرسش های بسیاری بر شانه تمامی کسانی که در زمینه کودکی فعالیت می کنند مانند وزارتخانه ها ، مؤسسات و ادبا ، سنگینی می نماید . این چنین پرسش هایی خاستگاه وزارت فرهنگ سوریه برای برگزاری دومین همایش سالانه اش با یکی از مهمترین عناوین "فرهنگ کودکان در دوران جنگ" بود . آقای محمد الاحمد وزیر فرهنگ سوریه ، در این همایش که در کتابخانه ملی اسد منعقد شد ، گفت : مسئله کودک مسئله حساسی برای همه ما می باشد ، چرا که هر کدام از ما چه پدر یا مادر دارای فرزندی هستیم و می کوشیم تا از او حمایت و محافظت کنیم . این وضعی است که در دوران صلح و امنیت می باشد ، چه رسد به وقتی که دوران جنگ بین المللی علیه سوریه باشد . به همین دلیل ما عنوان "فرهنگ کودکان در دوران جنگ" را برای همایش سالانه وزارت فرهنگ انتخاب نمودیم . این جنگ ظالمانه ای که ما طی مدت ۹ سال تاوان آن را داده ایم و همه می دانیم که احساسات دوران کودکی بسیار مهم است و تأثیرات آن تا آخر دوران زندگی شخص ادامه می یابد . وزیر فرهنگ سوریه افزود : وظیفه ما اهل فرهنگ ، مربیان و اندیشمندان جهت دمیدن امید به زندگی در روان مجروح این نونهالان چیست ؟ چه برنامه هایی را باید تدارک ببینیم تا کودکان را از کابوس جنگ نجات دهیم ؟ چه باید بکنیم تا خسارت وارده به آنان درنتیجه خرابی مدرسه ها و خانه هایشان را جبران کنیم ؟ هدف این همایش طرح چنین سؤال هایی است تا پاسخی برای آنها داشته باشیم . البته این همایش گام اول است در این زمینه و دست اندرکاران باید سعی کنند محیط مناسبی را برای بهبود روحیه کودکانمان ایجاد نمایند و جامعه را از افکار تندرو مصون بدارند . باید علم ، عقلانیت و روشنفکری در جامعه را با تربیت صحیح و اندیشه درست به روح کودکان ونسل های آینده مان تقدیم کنیم .

سپس آقای عماد العزب ، وزیر آموزش و پرورش سوریه پیرامون رابطه میان دو وزارتخانه فرهنگ و آموزش و پرورش و اهمیت آن برای فرهنگ کودک صحبت نمود . وی گفت وزارت آموزش و پرورش از رشد فرهنگی کودکان حمایت می کند مخصوصاً از کودکانی که در دوران جنگ متولد شده اند . چرا که تأثیرات منفی زیادی بر ذهن آنان باقی گذاشته است . به همین دلیل وظیفه این دو وزارت است که برای  تصحیح این تصویر نه فقط از نظر تربیتی بلکه فرهنگی نیز از طریق ارائه چهره ای صحیح از سوریه به آن ها ، تلاش نمایند .

خانم لینا کیلانی که از ادیبان سوریه می باشد پیرامون عنوان همایش و این که اهتمام نسبت به کودکان فقط شامل کتاب نمی باشد بلکه شامل مسایل بیشتری همچون سینما ، تئاتر ، درام و حتی بازی کودکان می شود ، صحبت نمود و افرود : بنابر این باید از خود بپرسیم که چگونه می توانیم با این وسایل در شخصیت کودک تأثیر بگذاریم و در دوران جنگ با چه وسایلی می توانیم در روحیه آنان تأثیر مثبت داشته باشیم .

در نشست نخست این همایش ، آقای دکتر عیسی الشماس با عنوان "آثار روانی جنگ در کودکان سوریه" سخنرانی نمود وی تأکید کرد خطرناکترین تأثیرات جنگ ، صحنه های قتل ، ویرانی ، آوارگی و از دست دادن والدین است و چناچه این امر به صورت درست و صحیح درمان نگردد تأثیرات منفی زیادی بر زندگی کودک خواهد گذاشت. از جمله این تأثیرات مسأله روانی است که کودک می کوشد در این زمینه چیزی نگوید و در نتیجه ناهماهنگی اجتماعی و اضطرابات مختلفی در درونش پدید می آید . وی افزود تأثیرات جنگ بر علیه سوریه بر کودکان نمایان شده و این امر به وسیله پژوهش های سازمان های ملی و بین المللی از سوی کارشناسان روانشناس و جامعه شناس ، مورد تأکید قرار گرفته است . وی جهت معالجه این تأثیرات به برنامه های کمک روانی و ایجاد فضای مناسب برای کودک و برگزاری جلسه های آموزشی برای اهالی ، اشاره نمود.

در محور دوم این همایش که با عنوان :" کوشش برای ایجاد برنامه آموزشی جهت رفع مشکلاتی که جنگ باعث شد کودکان برنامه درسی خود را از دست بدهند " خانم الهام محمد ، پژوهشگر سوری پیرامون قوانین روانشناسی که کودک محتاج محبت و مهربانی ، حرکت ، آزادی ، حمایت ، قاطعیت و گفتگو می باشد ، سخنرانی نمود و اظهار داشت : کودک در کنار زندگی در خانه باید به مدرسه برود زیرا آموزش از مهمترین محورهای رشد انسانی است تا فرد بتواند در جامعه ، زندگی اجتماعی و اقصادی مفید و مثمر ثمری داشته باشد . در این زمینه وزارت آموزش و پرورش سوریه می کوشد تا با کمک سازمان های بین المللی و انجمن های ملی برنامه های جبرانی برای کودکانی که درس خود را از دست داده اند ، تهیه کند . از ویژگی این برنامه ها این است که مبتنی بر نظام آموزشی سوریه می باشد و از انعطاف پذیری کافی برخوردار است و لذا کودکان مدارک تحصیلی آموزشی دریافت می کنند و کلاس و دروس تکمیلی را طی می نمایند تا بتوانند به مدرسه ملحق شوند. وی افزود دو بروشور راهنما پیرامون مهارت های زندگی در حال تهیه می باشد که بخش اول آن از سوی مرکز مدرن سازی متون درسی ، کامل شده است . بروشور اول شامل مجموعه ای از محورهای اصلی از جمله تأمین شغل ، شهروندی ، پرورش استعداد و مجموعه ای دیگر از مهارت های دارای اهمیت برای کودکان و بروشور دوم تخصصی است و شامل مهارت ها و پژوهش های اجتماعی و علوم زیست شناسی و زبان عربی می باشد.

در محور سوم این همایش خانم نهلة السوسو از ادبای سوریه ، پیرامون بازسازی روحیه کودکانی که به علت جنگ خسارت دیده اند و در پناهگاه ها بوده اند ، صحبت نمود. وی با اشاره به دوران آغازین جنگ بر علیه سوریه که شعارهای خطرناکی سر داده شده و منجر به بستن مدارس در اماکن مختلف سوریه شد و حتی بعضی از مدارس را تخریب و ویران نمودند و کودکان را در داخل مدارس مورد حمله و هدف خود قرار دادند ، این امر باعث شد مسؤولین وزارت آموزش و پرورش با چالش بزرگی روبرو شوند . خانم السوسو در ادامه به نقش مهمی که مدیریت فرهنگ کودکان در وزارت فرهنگ ایفا کرده است پرداخت و افزود وزارت فرهنگ سعی نمود با هر گونه وسیله ممکن مشکلات کودکان را کاهش دهد و فعالیت ها و کارگاهای مختلفی را برای کودکان تدارک ببیند و حتی به پناهگاه ها و اردوگاه های کودکان رفت و خدماتش محدود به کودکان باقی نماند و مادران و بزرگان را نیز از طریق برنامه های کمک های روانی خانواده ها در بر گرفت .

در نشست دوم این همایش که به مدیریت آقای دکتر عیسی الشماس برگزار شد ، خانم سهی بسیسینی تحت عنوان : نقش فعالیت های مختلف برای کودکان جهت کشف کودکان ممتاز ، مقاله خود را ارائه نمود . وی  ضمن اشاره به امکانات و استعدادهای کودک ویژه و نحوه کشف این افراد با کمک گرفتن از نظریه میانگین هوش کودکان و اجرای برنامه های تربیتی متنوع ، افزود : هر کودکی که به دنیا می آید دارای ضریب هوشی است که امکان ابداع و نوآوری در آن نهفته می باشد . بنابراین محیط ممکن است این امکانات کودک را رشد دهد و نمایان کند و یا آن را از بین ببرد . وظیفه ما به عنوان مربیان این است که عوامل تأثیر گذار در رشد و استعداد کودک را مهیا نماییم . مفهوم سنتی ، استعداد کودک را منحصر به دست یافتن به ضریب هوشی معینی می داند ولی در نظریه نوین ، به این موضوع منحصر نیست بلکه توانمندی های ویژه کودک که در زمینه های مشخصی از او نمایان می گردد ، استعداد وی را نشان می دهد . وی افزود طبق این نظریه هر نفر دارای ۸  نوع هوش می باشد که بدین ترتیب این نظریه مجال را برای راهبردهای متنوع آموزش  باز می نماید که به راحتی با کادرهای انسانی آموزش دیده قابل اجرا می باشد . آقای نزار نجار ، ادیب سوری ، در سخنرانی خود با عنوان : نقش مراکز فرهنگی و آموزشگاه های فرهنگ مردمی در پرورش استعدادهای کودکان " گفت : فرهنگ کودکان یکی از مسایل ضروری فرهنگ عمومی جامعه می باشد لذا باید فرهنگ کودکان در چارچوب تربیت و زندگی سوری ، تقویت و حمایت شود . وی افزود تعمیق این فرهنگ به برنامه ریزی فراگیر از طریق تهیه طرح های آینده نگر و در پرتو سیاست علمی ثابت برخاسته از مبانی جامعه سوریه با در نظر گرفتن متغیرات نیاز دارد .  باید دریچه های فرهنگ ها و تمدن های گوناگون جهان را برای کودکان باز نماییم . وی پرسید : چه چیزی را می توانیم به کودکان امروز تقدیم نماییم ؟ آیا ما یک کتاب هدفمند که به عقل او احترام بگذارد ، داریم ؟ چگونه می توانیم روحیه پژوهش و دانش را در درونش تقویت کنیم ؟ وی اشاره نمود اهتمام به فرهنگ کودکان در سوریه به صورت آشکاری به چشم می خورد و مراکز فرهنگی و آموزشگاه های مردمی به این امر اهتمام نشان می دهند و بر اهمیت فرهنگ کودکان در شکل گیری شخصیت متکامل کودک سوری تأکید شده است .

خانم دکتر حنان نصر الله تحت عنوان "نقش تجربیات هنری زود هنگام کودکان در شکل گیری شخصیتشان" سخنرانی نمود . وی اظهار داشت تجارب هنری کودکان یکی از راه های شناخت خود آن ها می باشد و با آن ها نشانه های کودکی خود را بروز می دهند . کودک در کارهای فنی و هنری اش شخصیت خود را به شیوه ای کاملاً آزاد صیقل می دهد به گونه ای که می تواند از این طریق با رؤیاپردازی بر کمبودهایی که از آن ها رنج می برد ، غلبه نماید و از محدودیت های زمانی و مکانی عبور نماید و اندیشه خود را بنا نهد . این کارها آینه ای است که احساسات و مشاعر کودک را منعکس می نماید و ترجمه فرهنگ کودکان به شکل عام و در زمان جنگ به شکل خاص می باشد . وی افزود تجارب هنری در تهذیب اخلاق  نقش دارد و صیقل دادن فرهنگ کودکان در سال های آغازین از هنرهای ارزشمند می باشد .

برگرفته از روزنامه البعث شماره ۱۶۵۰۲ –  تاریخ ۱۸/۱۲/۲۰۱۹