کنفرانس بین المللی «دین و فرآیندهای اجتماعی در اروپای جنوب شرقی» در مقرّ ریاست دانشگاه بلگراد، در پایتخت کشور صربستان، برگزار گردید و دکتر سعید خلیلویچ، عضو مرکز علوم دینی «قم» در بلگراد، در این کنفرانس به ارایه سخنرانی در باب اهمیت و معانی مختلف فلسفه سیاسی اسلام پرداخت. کنفرانس علمی مذکور از سوی انستیتوی مطالعات اروپا در بلگراد، دانشکده حقوق و دادگستری شهر نویساد و انستیتوی مطالعات راهبردی شهر لیوبلیانا، پایتخت کشور اسلونی، برگزار شد. این کنفرانس متشکل از سه پنل تخصصی: ۱) دین و سیاست، ۲) دین، جامعه و مدارا، ۳) جایگاه حقوقی دین در اروپای جنوب شرقی بود.
خلیلویچ به عنوان اولین سخنران پنل نخست این کنفرانس بین المللی، با موضوع «تحلیل انتقادی چهار معنای مختلف فلسفه ی سیاسی از منظر سنت فلسفی اسلام» به ایراد سخنرانی پرداخت. خاطرنشان می شود که اساتید و محققان برجسته ی حوزه های دین شناسی، حقوق، علوم سیاسی، جامعه شناسی، فلسفه و تاریخ از کشورهای صربستان، اسلوونی، کرواسی، مونته نگرو، مقدونیه شمالی، ترکیه، مالت و رومانی دیدگاههای تخصصی خود را در ارتباط با تحلیل فرآیندهای راهبردی در اروپای جنوب شرقی از منظر مسایل دینی و جریانهای اجتماعی در این کنفرانس عرضه نمودند. همچنین، در این کنفرانس، رهبران کلیسای ارتدوکس و سایر جمعیتهای دینی، مسئولین عالی نمایندگیهای دیپلماتیک کشورهای اروپای جنوبشرقی در بلگراد و شخصیتهای برجسته در عرصه ی مدیریت فعالیتهای آکادمیک، فرهنگی و سیاسی صربستان و منطقه حضور داشتند.
خلیلویچ در سخنرانی افتتاحیه کنفرانس بین المللی دانشگاه بلگراد، تلاشهای معرفتی انسان مدرن را معطوف به ابعاد ظاهری هستی دانست و اضافه کرد که امروزه لایه های متعدد غنای متافیزیکی انسان و جهان غالباً مورد غفلت قرار گرفته است. از نظر وی، اگر چنین رویکرد معرفتی از اعتبار اجتماعی برخوردار گردد، در این صورت طبیعی خواهد بود که سیاست سکولار مشخصه غالب حیات انسانی خواهد شد.
پژوهشگر مرکز علوم دینی «قم» در بلگراد خاطرنشان نمود که علم سیاست و فلسفه ی سیاسی معنای کاملاً نوینی در نیمه ی دوم سده ی نوزدهم میلادی، متناسب با تعریف تجربه گرایانه علم، پیدا کردند. وی توضیح داد که بر اساس این معنای جدید و رایج، علم سیاست تنها مشتمل بر گزاره هایی است که با تجربه ی دنیوی بشر اثبات پذیر است، در حالی که همه ی معارف سیاسی غیرتجربی و متعالی به عنوان دانسته های غیرعلمی، مطرود و مهجور خواهد گشت. خلیلویچ در برابر این معنای رایج و مدرن از علم سیاست، معنای دوم را تبیین نمود که متعلق به حوزه معرفتی اسلام است. وی توضیح داد که علم سیاست و فلسفه سیاسی در این معنای دوم، مشتمل بر گزاره هایی است که صحت و سقم آن در سایه ی اعتبار جهان شناختی منابع عالی معرفت تعیین می گردد، منابعی همچون عقل عملی، عقل نظری و معرفت وحیانی.
نویسنده ی کتاب «جریانهای اندیشه معاصر مسلمین در سده ی بیستم» به زبان صربی، پس از بیان تحلیلی دو معنای دیگر اصطلاح فلسفه سیاسی در منظومه معرفتی اسلام، در بخش پایانی صحبت خود نتیجه گرفت که علم سیاست، فلسفه سیاسی و فقه سیاسی در اسلام، در پرتو منابع متعدد معرفت، رشد و توسعه حیرت انگیز داشته است، ولی اگر اندیشمندان مسلمان معاصر، تعریف پوزیتیویستی علم را بپذیرند، در این صورت بخش معظم از معرفت سیاسی مسلمین فاقد اعتبار خواهد شد. خلیلویچ معتقد است که در صورت غلبه پوزیتیویسم، قدرت و نشاط اندیشه ورزی در نحله های معرفت اسلامی رخت برمیبندد و به تبع این، شاهد تولد دیانت جدید در حاشیه اعتبار علم مدرن خواهیم بود. وی بیان کرد: «فلسفه سیاسی، علم سیاست و فقه سیاسی اسلام مبتنی بر مرجعیت معرفتی قرآن و سنت است و اثرگذاری آن در ساحتهای گوناگون توسعه اجتماعی، تنها در پرتو اعتبار عقل عملی، نظری و عقل قدسی بسط پیدا خواهد کرد.»
پژوهشگر مرکز علوم دینی «قم» در بلگراد در پایان سخنرانی خود اعلام کرد که رویکرد انتقادی وی معطوف به تلاش اندیشمندان مدرن است که به دنبال بازسازی هویت تاریخی و تمدنی اسلام در حاشیه علم مدرن اند. و این در حالی است که از نظر وی، ارزش معرفتی و روشی علم سیاست مدرن لازم است از منظر معارف سیاسی و فلسفهی سیاسی اسلامی به صورت بنیادین بازنگری شود.
خلیلویچ در سخنرانی دوم خود در بخش اختتامیه روز دوم کنفرانس بینالمللی دانشگاه بلگراد پیشنهاد داد که در گردهمایی های بعد، نقش دانشمند و نقش سیاستمدار در جامعه امروزی مورد مناقشه قرار گیرد. وی در این رابطه توضیح داد که عقلانیت مدرن در حد عقلانیت ابزاری تقلیل پیدا کرده است و لذا دانشمند امکان و قدرت ارزیابی صحت و بطلان تصمیمات سیاستمداران را از دست داده است، گو اینکه علم پوزیتیویستی اساساً گزاره های ارزشی را غیرعلمی قلمداد می کند. وی نتیجه گرفت که علم مدرن صرفاً در نقش ابزار اقتدار ظاهر می شود، در حالی که این اقتدار، دیگر از هیچ معیار عقلانی و علمی تبعیت نمی کند و در سایه ی اصالت اراده ی انسانی به اقتدار کور مبدل شده است. خلیلویچ عقلانیت ابزاری مدرن را همان عقلی دانسته است که حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) در باب آن فرموده است: «کم من عقل اسیر تحت هوی امیر (چه بسیار عقلها که در چنگال هوا و هوسهای حاکم بر آنها اسیر اند)». بعد از این جملات، اساتید دانشگاه، رهبران دینی و دیپلماتهای حاضر در بزرگترین آمفی تئاتر ساختمان ریاست دانشگاه بلگراد با تشویق خود، محتوای رویکرد انتقادی خلیلویچ نسبت به رابطه علم مدرن و اقتدار کور را تأیید کردند.
نظر شما