مرکز اسناد تاریخی در شهر دمشق بنا بر حکم وزارت فرهنگ سوریه ، در ماه آوریل سال ۱۹۵۹ میلادی تأسیس گشت. این مرکز تابع اداره کل آثار باستانی و موزه ها وابسته به وزات فرهنگ سوریه می باشد. نکته قابل توجه این که تأسیس این مرکز در دوره تاریخی وحدت سوریه و مصر و ایجاد جمهوری عربی متحده متشکل از این دو کشور و با تصمیم وزارت فرهنگ و ارشاد در حکومت این جمهوری اتفاق افتاده است . مرکز اسناد تاریخی سوریه یکی از غنی ترین مراکز از نوع خود در جهان عرب محسوب می شود و دوره تاریخی جهان عرب از پایان عهد مملوکی تا دوره کنونی را با نگهداری اسنادی که به حدود ۵ میلیون سند می رسد ، پوشش می دهد .
ساختمان این مرکز در خیابان " الثورة" از خیابان های اصلی دمشق و نزدیک بازارهای سنتی دمشق و در ساختمان تاریخی " قصر خالد العظم " که متعلق به یکی از نخست وزیران سابق سوریه بوده ، قرار دارد. این ساختمان یک شاهکار معماری است که بنای آن به قرن ۱۸ میلادی باز می گردد و احتیاج به بازسازی و مرمت نیز دارد.
فعالیت های این مرکز عبارتند از :
۱- جمع آوری و نگهداری اسناد تاریخی سوریه اعم از قدیم و معاصر. این اسناد به مثابه آثار باستانی منقول تلقی شده و مشمول قانون آثار باستانی می باشند .
۲- فراهم آوردن امکان اطلاع پژوهشگران و تاریخ پژوهان از اسناد تاریخی موجود و نشر پژوهش های آنان در صورت قابل نشر بودن .
اسناد موجود در این مرکز شامل اسناد زیر می باشد :
۱- اسناد صادره از ریاست جمهوری و همه دستگاه های دولتی اعم از سند ، دستور العمل و مکاتبات که حداقل ۱۵ سال از تاریخ آن ها می گذرد .
۲- معاهدات ، نقشه ها ، عکس ها ، فیلم ها ، ضبط صوت ها ، خاطرات ، روزنامه ها و هر چیزی که می توان از آن به عنوان منبع و اسناد تاریخی استفاده نمود.
۳- کتاب ها ، منشورات و نسخه های خطی که پیرامون تاریخ سوریه می باشند.
این مرکز متشکل از بخش های زیر می باشد:
۱- بخش اسناد حکومتی : در این بخش همه شماره های روزنامه رسمی ، قوانین و احکام صادره از مقامات دولتی ، بخشنامه ها و نامه های اداری ادارات دولتی نگهداری می شوند . از جمله اسناد این بخش ، اسناد تاریخی دوره زمانی ۱۹۲۰ الی ۱۹۷۰ شامل فرامین ریاستی ، مقررات و بخشنامه های وزارتخانه ها ، اسناد احزاب سیاسی و قضایای مربوط به استان اسکندرون ( واقع شده در شمال غرب سوریه که منضم به ترکیه شده و از نظر سوریه ، بخشی از سرزمین سوریه و اشغالی محسوب می شود ) و فلسطین و دوره استعمار فرانسه در سوریه و حرکت های اعتراضی و تظاهرات و همچنین روزنامه رسمی از سال ۱۹۱۹ تاکنون و روزنامه رسمی دوره وحدت سوریه و مصر ، می باشد .
۲-بخش اسناد خصوصی : اسناد مربوط به شخصیت های سوریه وکشورهای عربی مانند نامه های شخصی ، منشورات ، دفتر خاطرات ، عکس و فیلم سینمایی . از جمله اسناد این بخش ، اوراق ، خاطرات و نامه های شخصیت های ملی و سیاسی که نقش بزرگی در جنبش عربی و مبارزه با استعمار داشته اند در دوره زمانی ۱۹۱۰ الی ۱۹۵۰ می باشد مانند اوراق حسن الحکیم ، نزیه مؤید العظم ، فخری البارودی ، فوزی القاوقجی ، سعد الله الجابری و سایرین
۳-بخش اسناد عثمانی : شامل اسناد بسیار ارزشمندی که اوضاع جامعه عربی در زمان اشغال دولت عثمانی در زمینه های سیاسی ، نظامی ، اجتماعی ، دینی و ادبی را روشن می سازد . تاریخ این اسناد از سال ۱۵۳۵ میلادی تا ۱۹۳۵ میلادی را در برمی گیرد. این اسناد شامل نسخه های خطی ، اوامر سلطنتی عثمانی و اسناد دادگاه ها ، می باشد. بیش از ۳۵۰۰ دستنوشته از دادگاه های شرعی و تجاری دمشق ، حلب ، حماه و حمص و تعدادی از فرامین سلطانی مربوط به ولایت های دمشق و حلب و مجموعه ای متشکل از ۱۱۰۰ حجت شرعی و تعدادی سالنامه یا روزنامه رسمی دولت عثمانی مربوط به بلاد شام ، از جمله اسناد این بخش می باشند . از تمامی اسناد این بخش ، میکروفیلم تهیه شده تا کار پژوهشگران ساده شود . میکروفیلم ها ، آماده استفاده شده و در مخازن خاصی نگهداری می شوند .
۴-بخش روزنامه ها : شامل روزنامه ها و مجلات سوریه و منشورات سیاسی قدیم و جدید سوریه ، به اضافه آنچه که به تاریخ سوریه مربوط می شود ، است از جمله روزنامه های قدیمی دوره زمانی ۱۹۰۵ الی ۱۹۷۹ مانند روزنامه النداء و روزنامه المقتبس و روزنامه الحریه به علاوه روزنامه های البعث و الثوره و تشرین و همچنین گزارش های روزنامه های کویتی و لبنانی و اردنی و مصری و روزنامه های اسرائیلی . روزنامه های دوره عثمانی به زبان های عثمانی و عربی و همچنین روزنامه های مهاجرین عرب در کشورهای آمریکای لاتین نیز از جمله داشته های این بخش هستند .
۵-کتابخانه : در این کتابخانه کتاب های مربوط به تاریخ سوریه که در سوریه یا در خارج چاپ شده اند ، موجود است. در این کتابخانه حدود ۶۰۰۰ عنوان کتاب مهم به زبان های مختلف در مورد تاریخ سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی سوریه و جهان عرب و همچنین تعدادی پایان نامه تحصیلی دانشگاهی که با استفاده از اسناد مرکز نوشته شده اند ، وجود دارد .
۶-دادگاه های مختلط: در این بخش اسناد محاکمه انقلابیون و بازداشت شده های ملی گرایان سوریه در زمان اشغال فرانسه نگهداری می شود ، از جمله اسناد وزارت دادگستری بالغ بر ۱۰۰۰ جلد به دو زبان عربی و فرانسوی که همه آن ها مربوط به محاکمه انقلابیون و زندانی های میهن پرست در دوره استعمار فرانسه از ۱۹۲۰ الی ۱۹۴۵ می باشد .
۷-بخش عکس برداری: در این بخش از همه اسناد موجود در مرکز عکس برداری (نسخه برداری) و در جعبه های مخصوصی نگهداری می شود. این نسخه برداری به دو صورت: میکرو فیلم و فتوکپی ، صورت می گیرد.
۸-بخش بصری : عکس های شخصیت ها و انقلابیون عربی و سوری ، عکس های شاهان و رؤسای کشورهای عربی و کشورهای دوست که در مناسبت های ملی و مختلف گرفته شده ، در این بخش نگهداری می شود. در این بخش ۶۰۰۰ عکس شخصیت های عربی و سوری در مناسبت های سیاسی و ملی و نیز عکس های انقلابیون سوریه نگهداری می شود .
۹-موزه اسناد : در این بخش مجموعه اسناد مهم و عکس های شخصیت های عربی و سوری در مخزن های شیشه ای با ذکر اطلاعات لازم همچون نام و تاریخ آن ، در معرض تماشا قرار داده شده است.
در سال ۲۰۰۵ قسمت ترمیم اسناد با همکاری آژانس ژاپنی جایکا راه اندازی شد و کارشناسان ژاپنی مدتی در کنار کارشناسان مرکز کار کردند و تجارب خود در زمینه ترمیم و نگهداری اسناد را به کارشناسان مرکز منتقل نمودند . لازم به ذکر است اسناد موجود در مرکز به دو صورت ، خریداری یا اهدا از سوی مالکین آن ها ، تهیه شده است . در سال های اخیر و پیش از جنگ کنونی مجموعه اسناد مهمی مربوط به تاریخ معاصر سوریه در دهه بیستم قرن گذشته ، به مخازن این مرکز افزوده شده است که دو مجموعه شامل مکاتبات فوزی القاوقجی از رهبران مبارزین دوره انقلاب سوریه با طرفداران جنبش آزادیبخش ملی ( حرکه التحرر الوطنیه) و یادداشت های نبیه العظمه از مبارزین سرشناس سوریه ، می باشد .
این مرکز عضو فعال در شعبه منطقه ای "شورای جهانی آرشیوها" می باشد . این مرکز با مراکز دولتی سوریه جهت تهیه وتکمیل "شبکه ملی اطلاعات جمهوری عربی سوریه" همکاری می کند.
پژوهشگران سوری و خارجی بدون پرداخت وجه نقدی ( با ارائه نامه رسمی از مرکزی که تابع آن هستند) می توانند از خدمات این مرکز تا پایان پژوهش خود استفاده کنند . همه شهروندان می توانند برای دوبار به طور مجانی از اسناد این مرکز بازدید کنند.
مراجعین این مرکز تا چند سال پیش از نسخه های کاغذی این مرکز بهره می بردند. اما هم اکنون نسخه های کامپیوتری فراهم شده و نسخه های خطی در جاهای مخصوص حفظ و نگهداری می شوند.
کتاب های پژوهشی مختلفی که بر اساس اسناد موجود در مرکز اسناد تاریخی تهیه شده اند ، از سوی مرکز و یا سایر ناشرین از جمله وزارت فرهنگ سوریه چاپ و به بازار کتاب عرضه می گردند ، از جمله:
- یهود الشام فی عصر العثمانی ( یهودیان منطقه شامات در عصر عثمانی )
- الاوامر السلطانیه لولایة دمشق فی تعیین القضاة و الولاة و الموظفین ( اوامر سلطانی به ولایت دمشق در تعیین قاضی ها ، والیان و کارمندان )
- "دلیل سجلات المحاکم الشرعیة العثمانیة المحفوظة بمرکز الوثائق التاریخیة بدمشق (راهنمای اسناد دادگاه های شرعی عثمانی نگهداری شده در مرکز اسناد تاریخی در دمشق) ، تاریخ نشر ۱۹۹۹ میلادی . این کتاب با همکاری مرکز پژوهش های عربی در مرکز فرهنگی فرانسه در سوریه تهیه شده است.
- "آل الرجولة فی سجلات مرکز الوثائق التاریخیة بدمشق" (خاندان الرجولة در اسناد تاریخی مرکز اسناد تاریخی دمشق) این کتاب شامل سه جلد است که توسط آقای "فواز منیر الرجولة" تهیه و گردآوری شده است.
منابع :
برگرفته از روزنامه "الوطن" شماره ۳۱۸۹ – تاریخ ۱۴/۷/۲۰۱۹
http://www.alhayat.com/article/۹۸۳۰۸۸
https://www.kuna.net.kw/ArticleDetails.aspx?id=۲۱۲۲۱۹۶&language=ar#
نظر شما