1. اصلاح برنامه درسی: تلاشی بلندپروازانه برای آماده سازی جوانان برای آینده

در مقایسه با سایر کشورهای های OECD ( سازمان همکاری و توسعه اقتصادی)سیستم آموزشی ژاپن بهترین عملکردها را در بین جوانان و بزرگسالان دارد. اما چالش‌های مهم اقتصادی و اجتماعی-جمعیتی، ثبات و پایداری این مدلِ موفق را زیر سوال می‌برد.

در پاسخ، ژاپن سومین برنامه اساسی برای ارتقای آموزش (2018-22) را توسعه داده است که سیاست آموزشی ژاپن را بر حمایت از افراد(معلمان-دانش اموزان) برای آماده شدن برای سال 2030 متمرکز می کند.

طراحی برنامه درسی، آموزش معلمان، سازماندهی مدرسه، حمایت مالی برای مراحل غیر اجباری آموزش، و یادگیری مادام العمر، همگی بخشی از بسته اصلاحی هستند که ژاپن برای دستیابی به انها در آینده (2030) در نظر گرفته است.

OECD با بررسی سیاست آموزشی ژاپن، نقاط قوت و چالش‌های برنامه های اصلاحی(برنامه اصلاحات) در این کشور را ارزیابی می‌کند و با توجه به معرفی برنامه درسی جدید، پایداری آموزش کل نگر و توسعه یادگیری مادام‌العمر توصیه‌هایی را ارائه می‌کند.

2. اصلاح برنامه درسی: تلاشی بلندپروازانه برای آماده سازی جوانان برای آینده

مقایسه های بین المللی مدت هاست که نشان داده است، ژاپن کشوری با عملکرد بالا است. طبق برنامه سال 2015 سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، برای ارزیابی دانش‌آموزان بین‌المللی PISA))، دانش‌آموزان 15 ساله ژاپنی در علوم، ریاضیات و خواندن(ادبیات) در دهک اول قرار گرفتند.

در بررسی مهارت‌های بزرگسالان OECD در سال 2012، بزرگسالان ژاپنی بالاترین سطح مهارت در سواد و حساب را در میان کشورهای شرکت‌کننده داشتند. ژاپن همچنین کمترین سهم بزرگسالان را در پایین ترین سطح مهارت در هر دو حوزه داشت.

علیرغم عملکرد بالای مدارس ژاپن، اصلاحاتی برای انطباق با آینده مورد نیاز است. کودکانی که در سال 2018 وارد آموزش و پرورش می شوند، در سال 2030 بزرگسالانِ جوانی خواهند بود و البته با چالش هایی مواجه خواهند شد، که پیش بینی آن ها در حال حاضر دشوار است. مدارس باید دانش آموزان را برای مشاغلی که هنوز ایجاد نشده اند، فناوری هایی که هنوز ابداع نشده اند و مشکلاتی که هنوز پیش بینی نشده اند، آماده کنند.

بر اساس شواهد، ژاپن با یک برنامه درسی که هر 10 سال یکبار بازبینی می شود، یک چرخه منظم برای بروز رسانی مداوم شیوه های تدریس ایجاد کرده است. با این حال، در اصلاح برنامه درسی جدید، ژاپن ضرورت  بروز رسانی آموزش و یادگیری برای تقویت شایستگی ها در قرن بیست و یکم را تشخیص داده است. این برنامه علاوه بر دانش، شامل توسعه مهارت های ارتباط، برنامه هایی مانند حل مسئله، خلاقیت و یادگیری عادات خوب است.

برای انجام این کار، برنامه درسی جدید (که از سال 2020-2022 اجرا میشود) بر استفاده از راهبردهای یادگیری فعال، برای توسعه ی شایستگی های دانش آموزان، حول سه رکن تمرکز دارد:

1. افزایش انگیزه برای یادگیری و کاربست یادگیری و مهارتها در زندگی

2. کسب دانش و مهارت های فنی

3. مهارت فکر کردن، قضاوت کردن و ابراز وجود

برای اینکه برنامه درسی مورد نظر اجرا شود، ژاپن نباید تلاش های لازم را به حداقل برساند. علیرغم سطح بالای تخصص و حرفه ای بودن معلمان، ارائه برنامه ی درسی جدید در کلاس، مستلزم تغییر در آموزش و عملکرد آموزشی است. معلمان برای بروز رسانی روش های تدریس خود و ارزیابی موفقیت آمیز شایستگی های جدید و توسعه یافته، به آموزش منظم نیاز دارند. علاوه بر این، آزمون‌های ورودی دانشگاه، که در حال حاضر دانش و حفظ کردن را در اولویت قرار می‌دهند، همچنان تأثیر نامتناسبی بر آنچه واقعاً در کلاس‌های درس ژاپن اتفاق می‌افتد دارد. اگر طراحی امتحان ورودی دانشگاه، با اهداف اصلی اموزشیِ برنامه درسی جدید، همسو نباشد، کل سیستم آموزشی را عقب نگه می‌دارد. محدود کردن دامنه ی آنچه ارزش‌گذاری میشود به آنچه تدریس می‌شود، به این معنی است که تغییرات در کلاس درس و پیشرفت در شایستگی دانش آموزان، احتمالاً در پایین ترین حد است.

3. آموزش جامع پایدار: یک هدف کلیدی برای نظام آموزشی

یکی از ویژگی های مهمی که موفقیت سیستم آموزشی در ژاپن را توضیح می دهد، ارائه مؤثر یک آموزش جامع (کل نگر) برای کودکان است.

معلمان، بسیار حرفه ای و ماهر هستند و به طور کلی از دانش آموزان مراقبت می کنند، دانش آموزان متعهد هستند و باهم کار می کنند، والدین یادگیری را در اولویت قرار داده و برای یادگیری اضافی خارج از مدرسه، سرمایه گذاری می کنند، و جوامع از اموزش و یادگیری حمایت می کنند. این مدل منحصر به فرد مبتنی بر کار منسجم همه بخش های سیستم است.

اما ارزش، در این سیستم، در ساعات کاری فوق‌العاده طولانی برای معلمان و درجه مسئولیت پذیری بالای انهاست، که توانایی معلمان را برای آموزش و انطباق با برنامه درسی جدید محدود می‌کند.

هدف تیم گاکو(Team Gakkou) تجدید نظر و بازنگری در سازمان مدرسه با هدف کاهش بار معلمان و ارائه خدمات اضافی به دانش آموزان در مدرسه است. در این میان، جاه طلبی دولت در راستای حفظ و تقویت مشارکت بین مدارس و جوامع، تلاشی برای حفظ رویکرد کُل نگر به آموزش است. در حالی که تغییرات اجتماعی-دموگرافیک و اقتصادی، مدل آموزش ژاپن را به چالش می کشد.

با این حال، برای ژاپن مهم است که برای ورود به یک سازمان کاری تیلوریستی( نگرش سازمانی به تقسیم کار و تخصص، بر اساس سلسله مراتب ) در مدارس عجله نکند، زیرا مجموعه وسیعی از مسئولیت هایی که معلمان ژاپنی در قبال دانش آموزان خود دارند، یکی از کلیدهای موفقیت سیستم آموزشی این کشور است.

توجه به این نکته نیز حائز اهمیت است که بسته ی اصلاحات " مشارکت مدرسه و جامعه "در کنار " اصلاحات قابل توجه برنامه درسی" اجرا می شود.

با توجه به این موضوع و چالش ساعات کار طولانی برای معلمان در ژاپن، طراحی و اجرای اصلاحات برای توسعه و بهبود مشارکت مدرسه و جامعه، باید به گونه ای هدفگذاری شود، که از اصلاحات برنامه درسی گسترده تر حمایت کند.

4. ساعت کاری معلمان

میانگین تعداد ساعات 60 دقیقه ای معلمان آموزش متوسطه، گزارش می دهند که معلمان ژاپنی بیشتر از تمام معلمان(مالزی، سنگاپور، امریکا، پرتغال، دانمارک، سوئد، استرالیا و... ) در حدود 55 ساعت در یک هفته تقویمی کامل کار کرده اند.

نکات: ساعات کار شامل تدریس، برنامه ریزی دروس، علامت گذاری، همکاری با معلمان دیگر، شرکت در جلسات کارکنان و سایر وظایف مربوط به شغل معلم در مدرسه می باشد. یک هفته تقویمی «کامل» هفته‌ای است که با وقفه، تعطیلات عمومی، مرخصی استعلاجی و غیره کوتاه نشده است. همچنین شامل کارهایی می‌شود که در تعطیلات آخر هفته، عصرها یا سایر ساعات خارج از کلاس انجام می‌شوند.

Source: OECD (2014), TALIS 2013 Results: An International Perspective on Teaching and Learning, OECD Publishing, Paris http://dx.doi.org/10.1787/9789264196261-en, Table 6.12.

 

نکته: ساعات کاری معلم  در اموزش و پرورش ایران، 24 ساعت در هفته است ولی مواردی مانند ضمن خدمت، جلسات اموزشی معلمان و بررسی تکالیف دانش اموزان در خانه، جزو ساعات کاری محاسبه نمی شود.البته معلمان با سابقه ی بیست سال به بالا، تعداد ساعت اموزشی کمتر یعنی 20 ساعت در هفته را دارند. معلمان ابتدایی 36 تا 40 ساعت در هفته، کلاس دارند.

 

5. افزایش سهم آموزش در سیستم مهارتی ژاپن: یک نیاز فوری برای جامعه ژاپن

سیستم آموزشی ژاپن عملکرد بالایی دارد، اما هنوز فضا برای تقویت بیشتر سهم آن در توسعه ی مهارت‌های کلی وجود دارد. با اینکه بودجه عمومی برای سطوح اجباری آموزش وجود دارد، اما حمایت مالی در اوایل محدود است.

زاپن در آموزش و مراقبت دوران کودکی(ECEC) و آموزش عالی، (مراحل آموزشی که خانواده های ژاپنی در آن هستند) بیشترین مشارکت را در بین کشورهای OECD دارد. این موضوع به طور بالقوه فرصت ها را برای زنان و دانش آموزان با وضعیت اجتماعی-اقتصادی پایین تر محدود می کند. جذب کم در آموزش بزرگسالان در ژاپن، به این معناست که فضایی برای بهبود وجود دارد. یادگیری مادام العمر برای کمک به ارتقاء یا مهارت مجدد جمعیت کارگران (بالقوه) و استفاده بهتر از مجموعه ی مهارت ها، کاهش پیدا کرده است.

سهم کارگرانی(افراد 25 تا 65 ساله که به دلایل شغلی در آموزش و پرورش رسمی یا غیر رسمی شرکت می کنند.) که آموزش و پرورش را برای شغل خود مفید دانستند( 2012، 2015 )

Source: OECD calculations based on OECD (2017) Survey of Adults Skills database (PIAAC) (2012, 2015), www.oecd.org/skills/piaac/

 

اگرچه هیچ سال آموزش و مراقبت دوران کودکی( ECEC ) در ژاپن اجباری نیست، اما مطابق با استانداردهای OECD ، نرخ ثبت نام در ECEC برای کودکان بالاتر از چهار سال، بیشتر است. با این حال، از کشورهای پیشرو در ثبت نام برای کودکان زیر سه سال، به طور قابل توجهی، کمتر است.

عدم تعادل جنسیتی در بازار کار نیز وجود دارد، جایی که شکاف دستمزد و تفاوت در نرخ مشارکت وجود دارد. با توجه به پیشرفت تحصیلی بالای زنان در ژاپن و سطح بالای مهارت جمعیت گزارش شده در بررسی مهارت های بزرگسالان، در بین کشورهای OECD باید گفت، زنان، نمایندگان مهمی از عرضه ی بِکر سرمایه ی انسانیِ با کیفیت بالا در ژاپن هستند.

دومین برنامه پایه برای ارتقای آموزش و پرورش(2013 - 2017) معرفی سیستم " اموزش رایگان برای همه کودکان" بود. آموزش برای همه کودکان از شروع سال 2014، منجر به تلاش‌های مالی فزاینده برای دسترسی آزاد به آن شد.

منطق این است که مشوق هایی برای دسترسی زنان به بازار کار و/یا داشتن بچه های بیشتر فراهم شود. در همین حال، سازمان خدمات دانشجویی ژاپن(JASSO)" وام های مشروط بر درآمد - بدون بهره " خود را افزایش داده است. یک بورس تحصیلی( از نوع کمک هزینه ) نیز ( از آوریل 2017) برای سبک کردن بار مالی بر خانواده های ژاپنی، معرفی کرده است.

بررسی مهارت های بزرگسالان نشان می دهد که مشارکت در یادگیری مادام العمر در ژاپن، بسیار کمتر است. در حالی که آمادگی برای یادگیری در میان بزرگسالان ژاپنی نزدیک به پایین ترین کشور است، طبق نظرسنجی، محدودیت زمان یا زمان ناکافی، محدودیت های مالی، عدم مرتبط بودن آموزش، و عدم علاقه یا انگیزه، از جمله عوامل تبیین کننده ی مشارکت کم بزرگسالان ژاپنی است.

برای افزایش مشارکت در یادگیری مادام العمر در ژاپن، نیاز به اطمینان از آن دارد که مطابق با نیازهای بازار کار، از استقرار مجدد افراد بیکار یا غیر فعال حمایت شود و بکارگیری و استخدام کارگرانی که زمان محدودی برای مطالعه دارند، در دسترس و امکانپذیرتر شود.

6. توصیه ها: حمایت از انتقال سیستم آموزشی ژاپن به سال 2030

6-1. اولویت اجرای اصلاحات درسی

-راهبردی را ایجاد کنید که اولویت های خط مشی پیرامون برنامه درسی را تعیین کرده و برای اطمینان از پذیرش و حمایت، آن را به والدین و جوامع، منتقل کنید.

-ارزیابی های موجود را با برنامه های درسی جدید تطبیق دهید.

-روی آموزش معلمان سرمایه گذاری کنید تا ظرفیت آنها برای انطباق شیوه های خود با برنامه درسی اصلاح شده (به ویژه در حوزه ی یادگیری فعال) تقویت شود.

6-2. حفظ ارائه آموزش جامع و کامل با تقویت سازمان مدرسه و مشارکت مدرسه- جامعه

- اصلاح شیوه های مدیریت برای کاهش فشار کاری معلمان و سرمایه گذاری در رهبری انها

- برای حمایت از برنامه های درسی جدید، بر " مشارکت با جوامع محلی" تمرکز کنید.

- ایجاد ساختارهای خاص و صرفه جویی در منابع برای کاهش نابرابری را که می تواند ناشی از مشارکت مدرسه و جامعه باشد، در نظر بگیرید.

6-3. تقویت یادگیری مادام العمر و ترتیبات مالی برای آموزش غیر اجباری، برای حمایت از عدالت

-افزایش بودجه عمومی به خانوارهای کم درآمد برای آموزش و مراقبت دوران کودکی(ECEC) و افزایش وام های مشروط بر درآمد  برای دانشجویانی که به تحصیلات عالی دسترسی دارند

- طراحی یادگیری مادام العمر به گونه ای که نیاز به ارتقای مهارت کارفرمایان و جمعیت کارگران را برآورده سازد.

- اطمینان از مقرون به صرفه بودن رویکردهای تحول نوآورانه و برنامه ریزی انعطاف پذیر برای آموزش بزرگسالان

رایزنی فرهنگی ایران در توکیو 

پژوهشگر، مترجم و گرداورنده:محمدعلی هژبری

Education Policy in Japan: Building Bridges Towards 2030

https://www.oecd.org/education/education-policy-in-japan-9789264302402-en.htm