میلوش دلیچ

روز سوم مه 2023 فاجعه ای بی سابقه بر صربستان رخ داد. در یک مدرسه ابتدایی در مرکز بلگراد، پایتخت صربستان، دانش آموزی اسلحه به همراه آورد و هشت دانش آموز و یک نگهبان مدرسه را کشت و هفت دانش آموز دیگر را زخمی کرد. یک دانش آموز مجروح بعداً جان باخت، بنابراین تعداد قربانیان به ده نفر رسید. مهاجم تنها 13 سال سن داشت و به غیر از نگهبان، قربانیان بین 11 تا 15 سال سن داشتند. پسر قاتل خود را به پلیس تسلیم کرد و گفت که او روانی است و باید آرام شود. در تحقیقات مشخص شد که وی تحت تاثیر مواد مخدر و مشروبات الکلی نبوده و از ماه ها قبل برنامه ریزی کل این رویداد را داشته است. پدرش در خانه اسلحه نگه می داشت و پسرش را برای آموزش به میدان تیر می برد.این رویداد بی‌سابقه تأثیر زیادی بر صربستان و همچنین کشورهای اطراف بر جای گذاشت. کرواسی بلافاصله تجزیه و تحلیل امنیت در مدارس را آغاز کرد. در صربستان و بوسنی و هرزگوین، تعداد افسران پلیس که امنیت مدارس را تامین می کردند، بلافاصله افزایش یافت.چه چیزی این فاجعه را قابل توجه می کند؟ قبلاً هرگز در قلمرو بالکان تیراندازی دسته جمعی با این تعداد کشته اتفاق نیفتاده بود و عامل آن یک خردسال بود. به طور کلی، وقتی می شنویم که یک تیراندازی دسته جمعی در جایی اتفاق افتاده است، اولین انجمن ایالات متحده آمریکا است که در آن بیشترین اتفاقات رخ داده است. بدتر از آن، روز بعد، جنایت جدیدی در روستایی در نزدیکی بلگراد رخ داد. این بار عامل جنایت یک بزرگسال بود. او هشت نفر را کشت و چهارده نفر دیگر را زخمی کرد.

علت افزایش خشونت در بین جوانان چیست؟

افزایش خشونت تقریباً در همه کشورهای جهان محسوس است. حتی کشورهای توسعه‌یافته نیز با سیستم امنیتی و اجتماعی داخلی، افزایش خشونت را در میان خردسالان ثبت می‌کنند. در چند دهه اخیر مشکلات زیادی گریبانگیر صربستان شده است. فروپاشی یوگسلاوی سابق، فروپاشی نظام دولتی و اقتصادی، جنگ‌ها، تحریم‌های بین‌المللی، صدها هزار پناهنده و بمباران ناتو منجر به نابودی اقتصاد صربستان، فروپاشی نظام ارزشی و تأثیرات منفی متعدد بر جامعه شد. گذار اقتصادی یک اقتصاد شکست خورده منجر به بیکاری گسترده و احساس ناامنی، ترس و بی تفاوتی در میان مردم شد. در شرایطی که نهادهای دولتی به سختی کار می کردند، واضح بود که شهروندان نمی توانند به آنها تکیه کنند.در سال های اخیر، خشونت در صربستان افزایش یافته است. خشونت نوجوانان نیز در حال افزایش است. زنان و کودکان بیشتر در معرض خشونت هستند. افزایش خشونت همسالان در مدارس مستحق توجه ویژه است. یک نظرسنجی سازمان امنیت و همکاری اروپا نشان داد که بیش از یک چهارم پاسخ دهندگان در صربستان یک فرد نزدیک را می شناسند که از خشونت همسالان رنج برده است. آمارهای سال ۲۰۲۲ نشان می دهد که ۴۵ درصد از کودکان به نوعی از خشونت همسالان رنج می برند. در گزارش یونیسف در سال ۲۰۱۹، آمده است که ۶۵ درصد از دانش آموزان در صربستان خشونت همسالان را تجربه کرده اند.روانشناسان معتقدند که دلایل متعددی برای خشونت همسالان وجود دارد. کودکان از آنچه بزرگسالان انجام می دهند، آنچه را که در محیط خود و در رسانه می بینند، کپی می کنند. با گذشت زمان، آنها چنین مدلی از رفتار را به عنوان عادی اتخاذ می کنند. بعداً آن خشونت را به همسالان خود در مدرسه منتقل می کنند.

بزرگترین تأثیر بر خشونت طلب شدن کودکان چیست؟

با توجه به اینکه تعداد موارد خشونت همسالان افزایش یافته است، نیاز به تحقیقات بیشتر در مورد این پدیده احساس شده است. روانشناسان، جامعه شناسان، مربیان، پزشکان، استادان و سایر مقامات تحقیقاتی در این زمینه انجام دادند. آنها به این نتیجه رسیدند که وقوع خشونت در بین کودکان بیشتر تحت تأثیر وضعیت خانواده و تأثیر رسانه ها و شبکه های اجتماعی است.لیلیانا مارکوویچ، مربی و مدیر سازمان مرکز آموزشی، معتقد است که بزرگترین خطر رسانه ها هستند. او معتقد است که نمایش های واقعیت و فرهنگ عامه مولد نفرت هستند. با تماشای خشونتی که در بسیاری از شبکه‌های تلویزیونی و پورتال‌های اینترنتی پخش می‌شود، کودکان نسبت به خشونت تحمل می‌کنند و خشونت برای آنها قابل قبول می‌شود.

جهانی شدن جامعه ارزش های جدیدی را تحمیل کرده است که همه آنها خوب نیستند. ساختار خانواده تغییر کرده است، ارزش های غربی فردگرایی قوی تر می شود. تغییرات به سرعت در حال رخ دادن است و همراه با آشفتگی های فوق الذکر در جامعه صربستان، منجر به مشکلات بزرگی می شود. جمعیت جوان بیشترین بار را تحمل می کنند. بسیاری در خانواده های ناکارآمد بزرگ می شوند. والدین آنها شغلی ندارند یا درآمد ناکافی دارند. برخی از والدین مجبور به کار اضافی هستند و در نتیجه زمان کمتری را در خانه می گذرانند. آنها زمان کافی را برای فرزندان خود نمی گذارند و با آنها ارتباط برقرار نمی کنند. برخی از کودکان که در این راه مورد غفلت قرار می گیرند، هدف مشخصی در زندگی ندارند، چشم اندازی ندارند و مستعد تأثیرات بد هستند.

تغییرات اجتماعی و سیاسی صربستان در سه دهه اخیر نیز به تغییراتی در ساختار خانواده منجر شده است. تعداد ساکنان کاهش یافت و تعداد طلاق ها بسیار افزایش یافت. بسیاری از ازدواج ها دوام زیادی ندارند. این نیز به این معنی است که تعداد فرزندانی که والدین آنها طلاق گرفته اند افزایش یافته است و همه پیامدهای آن نیز به دنبال دارد. تحقیقات نشان داده است کودکانی که والدینشان طلاق گرفته اند دو تا سه برابر بیشتر در معرض ترک تحصیل هستند. اگر در خانه خود حمایت و محبت کافی نداشته باشند، سعی می کنند آن را در جای دیگری پیدا کنند. آنها بیشتر از سایر کودکان، جامعه ای مشکل ساز پیدا می کنند و به بزهکاری می پردازند. آنها همچنین تهاجمی تر هستند.البته در خانواده هایی که پدر و مادر طلاق ندارند نیز مشکلاتی وجود دارد. اگر یکی از اعضای خانواده در معرض خشونت قرار گیرد، کودکان ممکن است چنین الگوی رفتاری را اتخاذ کنند و آن را در خارج از خانه اعمال کنند. حالت افراطی دیگر این است که کودکان چنین خانواده هایی به درون خود فرو می روند و در افسردگی فرو می روند، بنابراین راحت تر قربانی قلدرها می شوند.

تلویزیون و محتوای اینترنتی که خشونت را ترویج می کند، عامل مهمی است که می تواند منجر به ظهور خشونت همسالان شود. با تماشای برنامه های واقعیت و کانال های برخی از اینفلوئنسرها، کودکان ممکن است فکر کنند که خشونت برای حل مشکلات یا دستیابی به محبوبیت مفید است. امروزه کودکان زمان زیادی را در اینترنت می گذرانند. اینترنت، جدای از ارتباطات، آموزش و سرگرمی، حاوی مطالبی است که برای کودکان مناسب نیست.

در سال های اخیر برنامه های واقعیت در صربستان بیننده بالایی را به ثبت رسانده اند. نمایش های واقعیت در ایالات متحده آمریکا آغاز شد و در دهه ۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ بسیار محبوب شد. در آغاز قرن بیست و یکم، چنین برنامه هایی در صربستان شروع به پخش کردند و محبوبیت زیادی را تجربه کردند. نه تنها دوربین هایی که برنامه را به طور مداوم ضبط می کنند، بلکه صحنه هایی از آن برنامه ها به طور مرتب در کانال های تلویزیونی و شبکه های اجتماعی پخش می شود. مقالاتی در مورد اتفاقات داخل استودیویی که در آن واقعیت شو فیلمبرداری می شود، هر روز ستون روزنامه های پرتیراژترین روزنامه ها را پر می کند. شرکت کنندگان در نمایش های واقعیت به ستاره هایی همتراز با خواننده ها یا بازیگران تبدیل می شوند. در ابتدا به عنوان محتوای سرگرم کننده تصور می شد، اما به مرور زمان به تبلیغ خشونت و غیراخلاقی تبدیل شد، جایی که مجرمان سابق گاهی مهمان هستند. صحنه هایی که در آن جنایت، خشونت یا فحاشی مورد بحث قرار می گیرد، بازتاب تلویزیونی بالایی دارد. بسیاری از این صحنه ها در شبکه های اجتماعی دست به دست می شوند و به سختی می توان از آنها اجتناب کرد.

یکی از خطراتی که در کمین اینترنت وجود دارد «چالش های تیک‌تاک» است. از طریق این شبکه و سایر شبکه های اجتماعی، دنبال کنندگان به برخی فعالیت ها دعوت می شوند. اغلب این فعالیت ها عجیب و غریب و تهدید کننده زندگی هستند. سال گذشته، هشت کودک از بوسنی و هرزگوین پس از یکی از آن چالش‌ها در بیمارستان بستری شدند. پسری از صربستان نیز پس از یکی از چالش های شبکه تیک‌تاک به شدت مجروح شد. روانشناس اسنژانا رپاک معتقد است که چنین چالش هایی متعلق به آسیب شناسی شدید است. هر چیزی که زمانی نامناسب یا ممنوع بود اکنون آزادانه در شبکه های اجتماعی بیان می شود.

بچه‌ها الگوهای خود را تقلید می‌کنند بدون اینکه بدانند چه چیزی ممکن است از آن بیاید. برخی از اینفلوئنسرها و رسانه ها به طور مداوم محتوایی را منتشر می کنند که خشونت را ترویج می کند تا محبوبیت بیشتری کسب کند. با این حال، این همچنین منجر به ترویج خشونت و جنایتکارانی می شود که به الگوهای جدیدی برای جوانان تبدیل می شوند. چیزی که زمانی غیرقابل تصور بود، اکنون عادی شده است. رسانه ها مجرمان سابق را وارد برنامه های خود می کنند و آنها را تبلیغ می کنند. مصاحبه با یک مجرم برای پی بردن به جزئیات یک رویداد مهم یک چیز است، اما تبلیغ مداوم آنها چیز دیگری است. بچه ها این جنایتکاران را به عنوان قهرمانانی از فیلم ها می دانند که بد نیستند. به جای تبلیغ ورزشکاران، نویسندگان، دانشمندان و دیگر بزرگان در رسانه ها، اظهارات افراد بداخلاق بیشترین فضا را در روزنامه ها اشغال می کند. همه به خاطر افزایش بیننده و سود.

آلکساندَر کونتیچ، روانشناس، رویدادهای بلگراد را تحلیل کرد. او معتقد است که به دلیل حجم زیاد خشونت در رسانه ها، کودکان دیگر تشخیص نمی دهند که این یک بازی نیست. او درباره پدیده «کپی» یعنی امکان کپی برداری از جرایم صحبت کرد. وی خاطرنشان کرد: جوانان امروزی در دو واقعیت زندگی می کنند: واقعیتی که زنده می بینند و واقعیتی که از طریق رسانه ها تجربه می کنند. رسانه ها به چند برابر شدن ارائه یک رویداد کمک می کنند. به این ترتیب جوانان گاهی واقعیت را واقعی نمی دانند.

چگونه این مسئله را می توان حل کرد؟

دولت صربستان بلافاصله اجرای برخی اقدامات را برای جلوگیری از تشدید خشونت در آینده آغاز کرد. موسسات بهداشتی تیم هایی از کارشناسان را برای ارائه کمک های روانی تشکیل دادند. این کمک در درجه اول برای کودکان مدرسه ای که در آن تیراندازی رخ داده است، اما همچنین برای هر کسی که آن را درخواست می کند، در نظر گرفته شده است. پلیس امنیت مدارس را تامین می کند. همچنین پیشنهادی برای معرفی فلزیاب در ورودی مدارس مطرح شد. این سوال پیش می آید که اگر نگهبان‌ها و یک فلزیاب باید در ورودی مدرسه بایستند در چه جامعه‌ای زندگی می کنیم؟

جمع آوری سلاح های غیرمجاز نیز آغاز شده است. یکی از دارایی های جنگ در یوگسلاوی سابق مقدار زیادی سلاح گرم اعلام نشده است. بر اساس برآوردهای مختلف، صربستان از نظر تعداد سلاح گرم در رتبه دوم یا سوم قرار دارد. اکثر این سلاح ها بدون مجوز هستند. مجازات های بیشتری برای دارندگان سلاح های غیرقانونی اعلام شده است. آزمایش مواد مخدر و روانشناسی منظم برای دارندگان سلاح های قانونی اعلام شد.

تعداد سلاح گرم سرانه. منبع: Statista

در دو هفته اول این اقدام، شهروندان حدود ۲۶۰۰۰ سلاح، بیش از ۶۰۰۰ بمب انفجاری و حدود ۱.۳ میلیون گلوله تحویل دادند. تخمین زده می شود که حدود ۴۵۰۰۰۰ سلاح گرم در صربستان وجود دارد. برنامه دولت این است که این رقم را حدود ۹۰ درصد کاهش دهد، یعنی به حدود ۴۰ هزار نفر.

آیا کافی است؟ قطعا نه. با وجود حجم زیاد سلاح، تعداد حوادث مسلحانه در صربستان کم بود. اگر فقط به آمار نگاه کنیم، می توان فکر کرد که باندهای مسلح در خیابان های صربستان راه می روند. با این حال، اصلاً اینطور نیست. بر اساس داده های سال ۲۰۲۰، تعداد قتل ها در صربستان به ازای هر ۱۰۰۰۰۰ نفر 100 نفر است که صربستان را به یکی از کشورهای امن تبدیل می کند. مشکل جای دیگری است.

قتل عمدی سرانه. منبع: UNODC

بلافاصله پس از این حادثه تلخ، بنری به نمایش درآمد: "با بچه ها صحبت کنید!" این پیامی بود به همه والدین، معلمان مدرسه، مربیان، پزشکان و... که به کودکان در محیط خود توجه بیشتری داشته باشند. شاید کسی به کمک نیاز داشته باشد و ما آن را نمی بینیم.

ماریا واسیچ، مدیر مرکز مددکاری اجتماعی در شهر پیروت، بر اهمیت رسانه ها و تأثیر آنها در شکل گیری شخصیت تأکید می کند. او معتقد است که والدین باید کنترل کنند که چه محتوای رسانه ای در اختیار فرزندانشان قرار می گیرد. باید کودکان را به سمت مطالب مثبت و آموزشی سوق داد. بیلیانا لالوویچ، متخصص روانشناسی مدرسه، می گوید مهم ترین چیز این است که والدین در کنار فرزندان خود باشند. آنها باید توجه بیشتری به آنها داشته باشند. معرفی اسکنر در مدارس اقدام کافی نخواهد بود. مهمترین چیز پیشگیری است و والدین در آن نقش اصلی را دارند. به نظر او، خود جامعه باید از ارسال این پیام که همه چیز با خشونت حل می شود دست بردارد. روانشناس مشهور صربستانی، ژارکو ترِبیِشانین، ادعا می کند که بیشترین خشونت در شهرهای بزرگ وجود دارد، در حالی که کودکان در شهرهای کوچکتر آرام تر هستند. ما فقط در آمریکا شاهد چنین اتفاقاتی هستیم. او معتقد است که رسانه ها فرهنگ نمایش خشونت و پرخاشگری را پرورش می دهند. نوجوانان این را جذب می کنند و برخی از آنها معتقدند که چنین رفتاری از نظر اجتماعی مطلوب است.

علاوه بر همه اینها، ما باید محیط اجتماعی خاصی را نیز اضافه کنیم که جوانان در صربستان در آن رشد می کنند. تغییرات اجتماعی در صربستان و تأثیر آن بر روابط خانوادگی و همچنین افزایش موارد خشونت موضوع مطالعه بسیاری از دانشمندان است. به عنوان نتیجه گیری، می توان به نظرات بیان شده در یک مقاله علمی در مورد خشونت در صربستان اشاره کرد.

اولیوِرا پاویچِویچ از مؤسسه تحقیقات جرم‌شناسی و جامعه‌شناسی و سِرگِی اولیانوف از مؤسسه حقوق تطبیقی تأثیرات جامعه مصرف‌کننده را بر افزایش بزهکاری نوجوانان بررسی کردند. با دگرگونی بازار در صربستان، فرهنگ مصرف‌کننده و مصرف‌گرایی افزایش یافت. در طول دهه نود، ایدئولوژی مصرف‌گرایانه غرب با ناسیونالیسم ادغام شد. در شرایط بحران اقتصادی و اجتماعی و همچنین افول ارزش های اجتماعی و اخلاقی، جنایتکاران از نظر جوانان قهرمان می شوند. جوانان از ناتوانی در پیشرفت در یک جامعه ناعادلانه ناامید هستند. به گفته آنها، جرایم نوجوانان بیانگر شورش علیه چنین نظامی است که از غرب آمده است.