خلاصه

تعلیم و تربیت دینی فرآیندی هدفمند از یادگیری و پرورش معنوی است که بر اساس یک آموزه دینی خاص و به نفع یک فرد یا انجمن خاص انجام می شود. هر فرد با یادگیری مطالب جدید، تلاش می کند تا دانش را به دست آورد تا اطلاعات بیشتری کسب نموده و آن را در موارد لزوم به درستی بکار گیرد.

در قزاقستان تعداد شهروندانی که خود را ملحد می‌دانند در حال کاهش است. در سال جاری، مواردی که جوانان عقاید مذهبی خود را به صورت آشکار و علنی در شبکه‌های اجتماعی اعلام می‌کنند، افزایش یافته است. به گفته نویسنده راسیم چلیدزه، ، امروزه می‌توان این پدیده را ادای احترام به روند تصویر مدرن از شخص مؤمن در قزاقستان نامید. این کارشناس با خبرنگار BaigeNews.kz در خصوص سطح سواد دینی و مذهبی  مردم در جامعه قزاقستان مصاحبه نمود.

واژگان کلیدی: قزاقستان، دین، اسلام، مسیحیت، الهیات، تبلیغات اجتماعی.

مقدمه

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در قزاقستان مستقل، الحاد بخشی از ایدئولوژی دولتی نبود. در یک جامعه چند ملیتی قزاقستان، علاقه به ارزش‌های دینی در میان جوانان رو به افزایش است.  اگر روند توسعه دینداری در میان جوانان قزاقستان را تحلیل کنیم، می‌بینیم که این شاخص نه تنها به دلیل "نیاز طبیعی به دین"، بلکه به دلیل فعالیت سازمان های شبه مذهبی است که در روند دینداری و گرایش به سمت دین را در این کشور افزایش داده است.

از یک سو به نظر می‌رسد که علاقه برخی از اقشار مختلف مردم به دین، احتمال گسترش سریع جنبش‌های رادیکال و احتمال تأثیرگذاری این گروه‌ها بر اوضاع مناطق مختلف کشور را کاهش می‌دهد، اما تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد که رادیکال‌ها راه‌ها و کانال‌های پیچیده‌ای را برای جذب مخاطب پیدا می‌کنند. البته، نقش کم دین و مذهب در زندگی قزاقستانی‌ها می‌تواند پیامدهای منفی داشته باشد، زیرا علاقه ضعیف منجر به نا آگاهی و برداشت نادرست از دین می شود.

گزارش

سرشماری جمعیت طی سنوات اخیر نشان داد که تعداد افراد بی دین در قزاقستان کمتر شده است. در سال جاری در فضای رسانه ای قزاقستان گرایش به اسلام رو به فزونی است و بخش اعظم جوانان به دنبال گم شده خود می گردند. این موضوع چگونه با مقیاس واقعی اسلامی شدن جوانان در قزاقستان ارتباط دارد؟ چگونه می توان این روند را توضیح داد؟ آیا عنصری از تبلیغات رسانه های اجتماعی در این امر وجود دارد؟

- چند سال گذشته، در یکی از شهرهای جنوب قزاقستان، با مردی که به قول خودش به دین اسلام گرویده بود، گفتگوی جالبی داشتم. وقتی از او پرسیدم که پیش از اسلام از چه دین یا ایدئولوژی خاصی پیروی می کرده است، به من گفت که مسلمان است. از این جهت، روند افزایش قشر معتقد جمعیت را می‌توان بر اساس سه عامل کلی و چشمگیر توسعه در نظر گرفت.

نخستین عامل سطح فکری است که بستگی به سطح تحصیلات دارد؛ در اینجا منظور صرف سواد یعنی توانایی خواندن و نوشتن نیست. تفکر منطقی، روش انتقادی ادراک و جذب اطلاعات دریافتی و دانش جدید، تجزیه و تحلیل آنچه اتفاق می‌افتد و سایر توانایی‌های شناختی انسان از ابزارهای مهم در افزایش این سطح است.

عامل دوم حافظه جمعی مذهبی موجود است. تجربه مذهبی که در دوره پیش از اتحاد جماهیر شوروی تقریباً یک قرن در بین مردم وجود داشت و در زمان شوروی در شرایط بیخدایی شدید در سطح یک پدیده قومی فرهنگی حفظ شد و تقریباً یک قرن از نسلی به نسل دیگر منتقل شد، امروزه خصلت نهادی پیدا کرده است و کاملاً طبیعی است که مردم در قزاقستان مدرن می‌توانند آزادانه وابستگی خود را به یک مذهب خاص بدون هیچ گونه فشار اجتماعی-سیاسی اعلام کنند. به عبارت دیگر، اکنون بازگشتی به ریشه های آن وجود دارد.

سومین عامل توسعه، تبلیغات اجتماعی و ادای احترام به روند تصویر مدرن از یک فرد مؤمن یا مذهبی است. عامل گرایش‌های مدرن، اگرچه در ذات خود ضعیف است، اما از آنجایی که محتوای دینی معنایی واقعی ندارد، ابزار مناسبی برای پیوستن رسمی به گروه‌های مذهبی واقعی است. با این حال، صحبت از نوعی سوگیری در افزایش تعداد مؤمنان تنها بر اساس عامل سوم، به بیان ملایم، اشتباه خواهد بود.

می‌توانید مثال‌های بیشتری از دلایل توسعه بیاورید و آنها را به دو دسته دلایل بیرونی و داخلی تقسیم کنید. در این بعد نه تنها جنبه‌های فرهنگی-اجتماعی، بلکه پیش نیازهای اقتصادی و سیاسی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.

- سطح سواد دینی و کلامی مردم قزاقستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ جوانان مدرن، افراد نسل جدید (دیجیتال) تا چه اندازه در معرض نفوذ جنبش‌های مذهبی رادیکال در پس زمینه توسعه شبکه‌های اجتماعی هستند؟

- جوانان مدرن مشتاقانه به مذهب علاقه مند هستند، این یک واقعیت غیرقابل انکار است. همچنین این یک واقعیت است که جوانان مدرن نسلی هستند که زمان زیادی را در دنیای مجازی سپری می‌کنند و البته تحت تاثیر تعابیر مختلف دین هستند. اما باز هم تعمیم دادن به همه جوانانی که به دین علاقه دارند اشتباه است. سرگرمی‌های جوانان متفاوت است، همه چیز به خود شخص بستگی دارد. اکنون با توسعه هوش مصنوعی، مردم فرصتی دوباره دارند تا افق معارف دینی خود را گسترش دهند و پاسخ سوالات خود را دریافت کنند.

امروزه ارزیابی سطح سواد دینی یا کلامی جمعیت دشوار است، اما می‌توان با اطمینان گفت که مردم تا حد زیادی با دین نه تنها به عنوان یک پدیده الهام گرفته از خداوند، بلکه به عنوان یک میراث فرهنگی نیز رفتار می‌کنند. بسیاری از چیزهای جدید به سادگی توسط لایه سنتی محافظه کار جمعیت پذیرفته نمی‌شود.

- آیا خطر افزایش افراط گرایی و گسترش جنبش‌های مخرب اسلامی در رابطه با جنگ بین اسرائیل و حماس برای قزاقستان وجود دارد؟

- من فکر نمی‌کنم که وضعیت کنونی خاورمیانه باعث افزایش قابل توجه نگرش‌های رادیکال در میان نمایندگان مسلمانان در قزاقستان شود، اما، صدالبته، همدردی با غیرنظامیان وجود دارد. هر چند دولت اهمیت چندانی نمی دهد. و موضع گیریهای دو پهلو در خصوص حوادث غزه دارد.  منابع کسب اطلاعات مردم شبکه‌های اجتماعی هستند و اطلاعات بین خودشان متناقض است، در حالی که گمانه زنی‌های اطلاعاتی نیز رخ می‌دهد. خوبی در تضاد در این است که مردم از پیش نسبت به این وقایع محتاطتر و تردید دارند. آیا این مناقشه در خدمت گسترش افکار مخرب در قزاقستان خواهد بود؟ ریسک‌ها بسته به اغراق مکرر آنها در فضای عمومی همیشه وجود دارند. رویارویی سیاسی اعراب نوار غزه و اسرائیل سابقه‌ای طولانی دارد که در پس زمینه آن ده‌ها سازمان و جنبش ایجاد شد که چه در داخل و چه در خارج از آن، علیه اسرائیل اقدامات خرابکارانه و تروریستی انجام می‌دادند. امروز نه تنها حماس در نوار غزه حضور دارد، بلکه جنبش‌های اسلامی تندرو دیگری نیز وجود دارند که اختلافات زیادی بین خود دارند. افزون بر این، نوار غزه همه فلسطین نیست.

- بخش خاصی از قزاقستانی‌ها برای دریافت آموزش دینی به خارج از کشور می‌روند. این امر چه خطراتی ممکن است داشته باشد؟ دولت چگونه باید این حوزه را تنظیم کند؟ سطح تحصیلات دینی در قزاقستان چگونه است؟

- در تاریخ کسب علم، همواره جنبه بدست آوردن آن از منابع مختلف وجود داشته است و این امر برای درک عینی علوم دینی انجام می‌شد. بسیاری از دانشمندان آسیای مرکزی صرفاً در آسیا مطالعه نکردند، بلکه آنها در مصر، خاورمیانه و آسیای صغیر به علوم مختلف دست یافتند. امروز با باز شدن مرزها و استقلال این کشور، تمرین «سفر دانش» از سر گرفته شده است. اکنون می‌توانید نه تنها از قزاقستان، بلکه از سایر کشورهای پس از فروپاشی شوروی نیز با دانشجویان خارج از کشور دیدار و گفت و گو نمایید و کاملاً طبیعی است که شهروندان جوان ما در مؤسسات آموزشی نمادین جهان به کسب دانش بپردازند.

مشکل صرفاً به دو دلیل ممکن است ایجاد شود. دلیل اول این است که دانشجو بدون دریافت دانش اولیه در وطن خود به سراغ علم رفته است. رویه دو دهه اخیر نشان داده است که برخی از دانشجویان با ایده‌های به اصطلاح گسترش اسلام به قزاقستان آمده‌اند. بدیهی است که فقدان دانش اولیه دینی قبل از خروج، زمینه مساعدی برای رسوخ اندیشه‌هایی شد که با ویژگی‌های سنتی و مذهبی- فرهنگی مردم در تضاد بود. دلیل دوم فقدان سیاست بورس تحصیلی از سوی دولت برای دانشجویانی است که در خارج از کشور در حال تحصیل علوم دینی هستند. به همین دلیل، برخی از دانشجویان تحت تأثیر جوامع مذهبی مختلف محلی قرار می‌گیرند که نه تنها شرایط مسکن، بلکه وسایل زندگی را نیز برای آنها فراهم می‌کند.

- وضعیت قزاقستان از نظر مطالعات اسلامی دانشگاهی چگونه است؟ آیا نیازی به تقویت تحقیقات علمی در مورد اسلام وجود دارد؟

- مطالعات اسلامی به عنوان یک رشته مهم  برای قزاقستان مدرن و کاملاً پویا و جوان یک ضرورت اجتناب ناپذیر و لازم است و بنابراین مستلزم توسعه و تحقیق مداوم در زمینه‌های مختلف دینی و جنبش‌های مذهبی است. تخصص در مطالعات اسلامی برای مطالعه عینی و بی طرفانه باورهای دینی، جنبش‌های مذهبی و سیاسی و ایدئولوژی‌های دینی ضروری است. به هر حال، هر روز روندهای جدیدی در جهان اسلام ظاهر می‌شود و ضرورت دارد دانش دینی اقشار مختلف مردم روزآمد شود.

منبع:

https://baigenews.kz/pochemu-sovremennaya-molodezh-ryano-interesuetsya-religiey-teolog_163818/