فیلم اخیر «عشق بزرگ دون‌هوانگ»، نیمه مستندی با محوریت رئیس افتخاری آکادمی دون‌هوانگ، فن جینشی، دربارۀ موضوع وانگ یوانلو، راهب تائوئیست سلسلۀ چینگ (1644-1911) است؛ مردی که مراقب غارهای مشهور موگائو در دون هوانگ در شمال غربی استان گانسو چین بود. وانگ غار کتابخانه را در این مکان کشف کرد؛ مخزنی با بیش از 50000 نسخۀ خطی که قدمت آن به قرن 4 تا 11 میلادی باز می گردد. متأسفانه، اینک تنها 30 درصد از آثار غار کتابخانه در چین به جای مانده است.

 مارک آورِل استاین، کاشف بریتانیایی که فریبکارانه ادعا می‌کرد فرستاده‌ ای از جانب غرب است، نخستین خارجی بود که انبوهی از دست نوشته‌ها، نقاشی ‌ها، بافته ها و آثار چاپی را از وانگ به قیمت بسیار ناچیزی خریداری کرد. گرچه برخی استاین را تنها یک دزد می‌ دانند، باید دانست که او دانشمندی با تحصیلات عالی بود و از دانش خود برای کسب سود در چین سوء استفاده می کرد. به گفتۀ پرفسور وانگ جیکینگ از دانشگاه لانژو، استاین بیش از 140 بسته اقلام را در تابستان 1907 و 230 بسته دیگر را در اکتبر همان سال به شکل قاچاق از چین خارج کرد. اینک این آثار عمدتاً در موزۀ بریتانیا، کتابخانۀ بریتانیا و موزۀ V&A  در لندن نگهداری می شود.

ضمن قبول کوشش‌ های متعهدانۀ متخصصان میراث فرهنگی معاصر بریتانیا در حفظ آثار خاص، باید دانست که این امر در مقیاس جهانی صورت نمی‌ گیرد. بسیاری از اقلامی که ریشه در چین دارند و در مجموعه ‌های خارجی نگهداری می ‌شوند، اغلب بدون توجه و دقت شایسته و بایسته، به گوشه ‌های تاریک رانده و انبار می‌ شوند. وقتی حدود 2000 اثر از موزۀ بریتانیا دزدیده شد؛ موزه ای که یکی از معتبرترین مؤسسات فرهنگی آن کشور است، چینی‌ها دوباره خواهان بازگرداندن اقلام مسروقه شدند؛ زیرا دیگر نمی ‌توان از آن ها در خارج از کشور به خوبی مراقبت کرد.

پوستر فیلم عشق بزرگ دون هوانگ

در مقابل، آئویاما کیجی، پسر خوشنویس ژاپنی، آئویاما سانو، از خود الگویی ستودنی برای نهادهای فرهنگی بریتانیا نشان داد. او طبق آخرین وصیت ‌های پدرش، بخشی از طومار طولانی ای را که پدر حفظ کرده بود، به آکادمی دون‌ هوانگ بازگرداند. طومار یک کتاب آماری از دولت محلی در اواخر سلسلۀ تانگ (618-907) است که به سه بخش تقسیم شده است. او بخش میانی را بازگرداند؛ در حالی که بخش سمت راست در مجموعۀ آکادمی دون هوانگ و بخش چپ آن در فرانسه به جای مانده است. بازگشت بخش میانی، موضوع تازه ای را روشن می ‌کند، زیرا سمت عقب طومار، حاوی حاشیه ‌نویسی ‌هایی از سوترای الماس است که قدمت آن به سلسلۀ تانگ بازمی‌ گردد. کشفی که پیشینۀ این هنر دستی را به یک قرن می رساند.

چیزهایی که شاید مؤسسات بریتانیا نتوانند چنان که باید و شاید از آن ها محافظت کنند، در چین بهتر و بیشتر محافظت و ارزش گذاری خواهند شد. علاوه بر این، بازگرداندن کلی ‌نگرانۀ آثار پراکنده به زادگاه و خاستگاه خود، نشان دهندۀ احترام به پژوهش های دانشگاهی است تا به درک کامل ‌تری از تاریخ یاری رساند. با آنکه ممکن است به دلیل قوانین داخلی بریتانیا و سایر چالش‌ ها، بازگشت سریع این میراث فرهنگی به کشور امکان ‌پذیر نباشد، اما صداهای خواهان بازگرداندن این آثار باستانی خاموش نمی ‌شوند؛ زیرا نه تنها چین، بلکه کشورهایی چون مصر، سوریه و یونان نیز خواهان بازگرداندن آثار فرهنگی و تاریخیِ به یغما رفته توسط بریتانیا هستند. گفت و گو دربارۀ مالکیت و حفاظت از میراث فرهنگی، اینک فراتر از مرزها و فرهنگ ها رفته است.

 مورد تصاحب استاین، موضوع جایگاه اخلاق در تملک‌های تاریخی را برجسته می ‌کند. در آغاز قرن بیستم، قدرت‌ های استعماری، اغلب از نفوذ و برتری فناورانۀ خود برای به چنگ آوردن آثار فرهنگی از سرزمین هایی با قدرت دفاعی کمتر، بهره ‌برداری کردند. روایت آن زمان، اقدامات افرادی مانند استاین را تبرئه نمی کند و در نتیجه باعث می شود که بریتانیا هزاران یادگار چینی را به طور غیراخلاقی و غیرقانونی تصاحب کند. امروزه روز، آگاهی جهانی نسبت به لزوم و اهمیت بازگرداندن میراث فرهنگی در حال افزایش است. کشورها در حال بازنگری مجموعه های تاریخی خود و گفتگو با کشورهایی هستند که این آثار از آن ها نشأت گرفته اند. بازگرداندن آثار فرهنگی صرفاً یک موضوع قانونی یا اخلاقی نیست، بلکه گامی برای تقویت درک متقابل و همکاری بین المللی است.

هرچند بازگرداندن میراث فرهنگی، بدون شک کار پیچیده ای است؛ زیرا نیازمند چارچوب های قانونی، رسیدگی به بی عدالتی های تاریخی و تقویت روحیۀ همکاری بین کشورهاست؛ اما سفری است که به زحمتش می ارزد؛ زیرا بر زخم های تاریخی مرهم می نهد و قدردانی همگانی از میراث فرهنگی بشریت را گسترش می دهد. مورد استاین و میراث فرهنگیِ دون هوانگ، تأملی بایسته در مورد دستاوردهای تاریخی و پیامدهای آن ها برای روابط فرهنگی معاصر است. جامعۀ جهانی باید برای آینده ‌ای تلاش کند که در آن میراث فرهنگی مورد احترام، حفظ و در فراسوی مرزها عرضه شود و جهانی فراگیرتر و همداستان ‌تر را پرورش دهد.

منبع:  https://www.globaltimes.cn/page/202311/1302246.shtml