روحانیون اسلامی در نیجریه نقشی اساسی و محوری در جلوگیری از جنگ بین کشورهای آفریقایی پس از کودتای ژوئیه سال گذشته که باعث برکناری محمد بازوم از ریاست جمهوری نیجر شد، ایفا کردند.
به محض اینکه کودتای نظامی به رهبری عبدالرحمن تیچیانی امور کشور نیجر را به دست گرفت ، نیجریه مرزهای خود را با همسایه شمالی بست و صدور برق به این کشور را نیز قطع کرد . بدنبال این اقدام در 30 ژوئیه سال 2023 ، جامعه اقتصادی غرب آفریقا معروف به اکواس (ECOWAS)به رهبری رئیس جمهور نیجریه ، بولا تینوبو، از مداخله نظامی احتمالی برای بازگرداندن آقای بازوم به عنوان رئیس جمهور نیجر خبر داد و حداکثر تاریخ 6 اوت 2023 را برای آزادی ایشان و برگشت به قدرت تعیین کرد و اعلام کرد در غیر این صورت خطر حمله نظامی از سوی این نهاد وجود دارد.
آقای تینوبو رئیس جمهور نیجریه که خود یک دموکرات سرسخت بود و چندین سال علیه حکومت نظامی در نیجریه جنگیده بود، زمانی که به ریاست ECOWAS منصوب شد، قول داد در برابر هرگونه تسلط نظامی در منطقه ، قاطعانه عمل کند . دقیقا چند روز پس از این سخنرانی ، کودتای نظامی در کشور نیجر اتفاق افتاد و اداره کشور در بخشی از حوزه جغرافیایی اکوواس بدست نظامیان افتاد . بنابراین رئیس جمهور نیجریه اولین آزمون بزرگ خود را به عنوان یک رهبر بین المللی در معرض امتحان قرار داد.
در ادامه این تحولات، دو روز مانده به مهلت تعیین شده توسط ECOWAS ، روسای دفاعی کشورهای عضو با یکدیگر ملاقات کردند و بدین ترتیب شبهه قریب الوقوع بودن جنگ در منطقه، بیشتر شد. این در حالی بود که قبل از این نشست ، دو کشور غرب آفریقایی یعنی مالی و بورکینافاسو که در حال حاضر توسط کودتاچیان اداره می شوند ، متعهد شده بودند در صورت وقوع جنگ از کشور نیجر حمایت کنند. این دو اتفاق ، نگرانی وقوع جنگ در کل قاره آفریقا بویژه در غرب آفریقا را به مراتب زیاد کرد.
در کنار این تحولات ، چند روز قبل از پایان ضرب الاجل ، رهبران و بزرگان دینی جامعه نیجریه که عمدتاً در بخش شمالی این کشور هستند، از منبرها و تریبون های خود در مساجد و سایر اجتماعات مذهبی استفاده کردند تا مخالفت خود را با جنگ علیه کشور نیجر اعلام کنند و از کشور نیجر به عنوان " کشور برادر و مسلمان" یاد کردند و هرگونه جنگ احتمالی با این کشور را محکوم کردند .
گفتنی است شیخ زکزاکی رهبر شیعیان نیجریه نیز با همین مضمون به دولت در این خصوص هشدار و آنها را از وارد شدن به جنگ با کشور برادر و مسلمان نیجر، پرهیز داشتند . به غیر از روحانیون اسلامی، بسیاری از نیجریه‌ای‌های دیگر از جمله سیاستمداران به‌ویژه از شمال نیجریه، نیز مخالف جنگ بودند و مخالفت سنای نیجریه که بعداً مخالفت خود را با اقدام نظامی اعلام کرد ، در همین راستا قابل ارزیابی است .
در نهایت همه این تحرکات و تحولات باعث شد دستیاران رئیس جمهور تینوبو با درک حال و هوای کشور، شروع به انتشار این پیام کردند که جنگ قریب الوقوع نیست، بلکه آخرین گزینه است. اما روحانیون اسلامی راضی نبودند، آنها می خواستند بطور کلی گزینه جنگ کنار گذاشته شود و می خواستند یک بیانیه قاطعانه از رئیس جمهور تینوبو مبنی بر اینکه هیچ اقدام نظامی انجام نخواهد شد، صادر گردد و در کنار آنها مجموعه محدودیت های اعمال شده توسط نیجریه و ECOWAS نیز تعدیل و از بین برود.
در 9 آگوست 2023، سه روز پس از ضرب الاجل ECOWAS، گروهی از روحانیون اسلامی نیجریه به رهبری بالا لائو با رئیس جمهور تینوبو در ویلای ریاست جمهوری ابوجا ملاقات کردند . آنها از او خواستند که به آنها اجازه مداخله و میانجیگری بین ECOWAS و حاکمان نظامی نیجر را بدهد و گفتند ما می خواهیم راه حلی پایدار نه تنها برای نیجریه بلکه در منطقه جنوب صحرا و در سطح جهان پیدا کنیم. سه روز پس از ملاقات روحانیون با آقای تینوبو، آنها با رهبران کودتا در نیجر ملاقات کردند ولی تلاش های آنها به جهت سرسختی کودتاچیان در این مرحله ، نتیجه خاصی در بر نداشت .
در ادامه در 29 آگوست 2023، روحانیون مجدداً با آقای تینوبو ملاقات کردند و خواستار زمان بیشتری برای ادامه میانجیگری شدند. در این نشست، آقای تینوبو به آنها گفت علیرغم این که تحت فشار است اما این فرصت را برای انها می دهد و به آنها توصیه کرد که کودتاچیان نیجر را متقاعد کنند که از برخی خواسته های ECOWAS مانند آزادی آقای بازوم و اعضای خانواده اش را عملی کنند.
رئیس جمهور نیجریه بعداً قاطعانه اعلام کرد که جنگ بهترین گزینه برای حل بحران نیجر نیست و او تنها در صورتی اجازه خواهد داد که تمام تلاش‌های میانجیگری از جمله روحانیون اسلامی با شکست مواجه شود.
یکی از روحانیون محبوب اسلامی در شمال نیجریه که با کودتاگران نیجر ملاقات کرده بود به پریمیوم تایمز گفت که روحانیون اسلامی همچنان نقش خود را به عنوان رهبران مذهبی ایفا می کنند. ما به طور گسترده با رئیس جمهور گفتگو کردیم و تلاش کردیم تا ایشان را قانع کنیم که حمله به جمهوری نیجر بهترین تصمیم نخواهد بود. این رهبر مذهبی گفت که آنها به گفت وگو با رهبران دو کشور ادامه خواهند داد تا اوضاع به صورت دوستانه و صلح آمیز حل شود. این در حالی است که در همین زمان ، سه کشور نیجر، مالی و بورکینافاسو توافقنامه ای را برای کمک متقابل در امور دفاعی و امنیتی در صورت تجاوز یا حمله تروریستی امضا کردند. این توافقنامه به نیروهای دفاعی و امنیتی اجازه می دهد در صورت تجاوز در خاک نیجریه مداخله کنند.
قبل از اینکه آقای تینوبو به روحانیون اجازه دهد به عنوان میانجی فعالیت کنند، رئیس سابق بانک مرکزی نیجریه و چهاردهمین امیر کانو، محمد سانوسی دوم، در 9 اوت 2023 با حکومت نظامی حاکم برنیجر دیدار کرده بودند . آقای سانوسی اولین نیجریه ای بود که پس از کودتا با آقای تیچیانی ملاقات کرد .
آقای سانوسی که خانواده سلطنتی او روابط سنتی نزدیک با نیجر دارد و در حال حاضر رهبر معنوی جنبش اسلامی تیجانی ها در نیجریه است که میلیون ها پیرو در نیجر و نیجریه دارد. به گفته ایشان ، او از سوی دولت این دیدار را انجام نداد است . البته مقامات دولتی از این سفر آگاه بودند اما این دیدار ، ابتکار شخصی او بوده است و این وظیفه را به عنوان یک رهبر ، ادامه خواهد داد.
رهبران مسلمانان پس از دیدار با رئیس جمهور نیجریه به رهبری آقای لاو با نظامیان کودتاچی به رهبری آقای تیچیانی دیدار کردند و برای اولین بار اقای تیچیانی گفت که ارتش آماده گفتگو با ECOWAS است. پس از اولین ملاقات با حکومت نظامی نیجر ، روحانیون به نیجریه بازگشتند و گروه و آقای لاو پس از ملاقات با رئیس جمهور در 24 آگوست 2023 در ابوجا به خبرنگاران گفت که آقای تینوبو تمایلی به استفاده از زور برای حل بحران نیجر ندارد. رئیس جمهور از پیشنهادات ما در مورد پرهیز از استفاده از زور به هر وسیله ای، استقبال کرد. همانطور که ما با رهبران نیجر صحبت کردیم و آنها پذیرفتند از خشونت اجتناب کنند، رئیس جمهور نیز آن را پذیرفت. به همین دلیل است که او ما را به نیجر باز می‌گرداند تا به گفت‌وگو ادامه دهیم.
در حالی که روحانیون اسلامی به میانجیگری در این بحران ادامه می‌دهند، آقای بازوم همچنان در بازداشت به سر می‌برد ، ولی پسر و همسرش ایشان توسط کودتاگران آزاد شده است.
بسیاری از نیجریه‌ای‌ها و سیاستمداران بر این باورند که روحانیون اسلامی با درک صحیح اوضاع منطقه و همبستگی های دینی و فرهنگی بین نیجریه و کشور نیجر ، مهم‌ترین نقش خود را در تاریخ نیجریه برای جلوگیری از جنگ دیگری در آفریقا بکار بسته اند و این مطلب از بیانات عبدالعزیز سخنگوی آقای تینوبو آشکار است که اعلام داشتند ، مشارکت روحانیون اسلامی "راهی رو به جلو و موفق " است و ما از آن حمایت می کنیم .
کشور نیجریه از طریق ایالت های کبی، سوکوتو، زامفارا، کاتسینا، جیگاوا، یوبه و بورنو در شمال نیجریه دارای 1608 کیلومتر مرز مشترک دارد و بسیاری از شهرهای مرزی مثل تاهو، مرادی، زیندر و دیفا حتی با یک نام در هر دو کشور مشترک هستند . در همه این ایالت ها و مناطق، ازدواج های مختلط و روابط تجاری مشترک و بومی برای دهه ها در طول تاریخ وجود داشته است. طبیعی است وجود یک جنگ در این منطقه در مرحله اول به ضرر ساکنان منطقه و در مرحله دوم به ضرر مردم مسلمان منطقه بویژه مناطق شمال نیجریه که اکثرا مسلمان هستند ، خواهد بود .
منابع :
نظر شما