تاریخچه حجاب در اندونزی

دوره اولیه

تاریخ حجاب دراندونزی را نمی توان از تاریخ گسترش اسلام درمجمع الجزایر اندونزی جدا کرد. اسلام از قرن هفتم از طریق کانال های تجارت و تبلیغ توسط تجار و علما عربی، فارسی، هندی و چینی وارد اندونزی شد. اسلام برای اولین بار در مناطق ساحلی مانند آچه، سوماترای شمالی، سوماترا غربی، جاوه غربی، جاوه مرکزی، جاوه شرقی، کالیمانتان جنوبی، سولاوِسی جنوبی و مالوکو توسعه یافت.

بر اساس سوابق تاریخی، حجاب برای اولین بار توسط زنان مسلمان ماکاسار، سولاوِیسی جنوبی در قرن هفدهم مورد استفاده قرار گرفت.[1] در آن زمان ، ماکاسار مرکز پادشاهی اسلامی Gowa-Tallo بود که از نزدیک با سایر پادشاهی های اسلامی در مجمع الجزایر و خاورمیانه ارتباط داشت. استفاده از حجاب توسط زنان مسلمان ماکسار تحت تأثیر آموزه های مذهب شافعی است که زنان را ملزم به پوشاندن کل بدن به جز صورت و کف دست می کند.

در مناطق دیگری مانند آچه و مینانگکابائو (Minangkabau واقع در جزیره سوماترای مرکزی)، استفاده از حجاب نیز از قرن نوزدهم وجود داشته است. این را می توان از جنبش پادِری (Paderi) در مینانگکابائو مشاهده کرد که برای اعمال احکام اسلامی، از جمله احکام لباس برای زنان در جامعه مبارزه می کردند. جنبش پادِری توسط علمایی که در مکه تحصیل کرده بودند رهبری شد و با درک خالص تر و ارتدوکس به وطن بازگشتند. از چهره های این جنبش امام بونجول (Imam Bonjol) بود که به عنوان قهرمان ملی اندونزی شناخته شده است. در آچه، تأثیر اسلام نیز بسیار قوی است، زیرا این منطقه اولین دروازه ورودی اسلام به اندونزی است. آچه همچنین با پادشاهی های اسلامی درخاورمیانه و آسیای جنوبی رابطه نزدیکی داشت. یکی از چهره های مشهور زن آچه ای، چوت نیاک دین (Cut Nyak Dhien) است که با همسرش تِنکو عمر (Teuku Umar) علیه استعمار هلندی جنگید. چوت نیاک دین به عنوان یک زن جنگجو شناخته شده است که در برگزاری اصول اسلامی،  شجاع و محکم است.

دوره استعماری

در دوره استعمار هلند (قرن نوزدهم تا آغاز قرن بیستم)، استفاده از حجاب بدلیل فشار و تبعیض حاکمان استعماری علیه مسلمانان متحمل ضعف شد. بسیاری از زنان مسلمان که جرات نداشتند یا نمی خواستند بخاطرترس از برچسب زدن به عنوان رادیکال یا متعصب، حجاب بپوشند. علاوه بر این، تأثیر فرهنگ غربی نیز از طریق رسانه های جمعی، آموزش و سبک زندگی وارد اندونزی شد. بسیاری از زنان مسلمان تحت تاثیر مدهای باز و مدرن غربی قرار داشتند.

با این حال، هنوز هم برخی از زنان مسلمان وجود داشتند که هنوز هم استفاده از حجاب را به عنوان نوعی هویت و مقاومت در برابر استعمارحفظ کرده اند. یکی از نمونه ها راسونا سعید، یک مبارز آزادی و فعال زن از مینانگکابائو بود. راسونا سعید همیشه به عنوان نمادی از اسلام و اندونزیایی حجاب و لباس با طرح گشاد روی بدن می پوشید. وی همچنین درسازمانهای مختلف اجتماعی و سیاسی که مخالف استعمار هلند بودند، مانند شرکت اسلام (Sarekat Islam)، حزب شرکت اسلامی اندونزی (Partai Syarikat Islam Indonesia) و حزب ملی اندونزی (Partai Nasional Indonesia) فعال بود.

دوره استقلال

پس از استقلال اندونزی در سال 1945، رواج استفاده از حجاب در بین زنان مسلمان آغاز شد. این ناشی از روح ناسیونالیسم و ​​ظهور اسلام در اندونزی بود. بسیاری از سازمان های اسلامی برای مبارزه با حقوق و رفاه مسلمانان، مانند محمدیه، نهضت العلماء، وحدت اسلامی، حزب مجلس شورای مسلمان اندونزی (ماشومی=Masyumi) و غیره تأسیس شدند. این سازمان ها همچنین دارای نهادهای فعال زنان در زمینه های مختلف مانند آموزشی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بودند.

یکی از سازمان های زنان اسلامی که نقش مهمی در توسعه استفاده از حجاب بازی کرد، عائشیه وابسته به محمدیه بود. عائشیه در سال 1917 توسط بانوی احمد دحلان، همسر بنیانگذار محمدیه کیایی احمد دحلان تأسیس شد. عائشیه اولین سازمان زنان اسلامی در اندونزی بود که در زمینه های آموزشی، اجتماعی، بهداشتی و تبلیغی مشغول فعالیت بود. عائشیه نیز اعضای خود را به پوشیدن حجاب به عنوان بخشی از آموزه های اسلام تشویق کرد.

در طول نظم قدیمی (1945 الی 1966)، استفاده از حجاب هنوز در بین زنان مسلمان که از خانواده ها یا محیط های مذهبی آمده بودند، محدود بود. در این زمان، اندونزی آشفتگی سیاسی و اقتصادی مختلفی را تجربه کرد که ثبات ملی را تهدید می کرد. یکی از وقایع مهمی که در این زمان رخ داد شورش حزب کمونیست اندونزی (PKI) در سال 1965 بود که منجر به کشته شدن شش ژنرال ارتش شد. این رویداد باعث قتل عام اعضای انبوه و هواداران PKI توسط گروه های ضد کمونیستی شد.

در طول نظم جدید (1966 الی 1998)، استفاده از حجاب در بین زنان مسلمان شهری، به ویژه در بین دانش آموزان و دانشجویان گسترش یافت. در این زمان، اندونزی توسط رئیس جمهور سوهارتو رهبری شد که سیاست های توسعه اقتصادی و ثبات سیاسی را با هزینه حقوق مدنی و دموکراتیک اجرا می کرد. سوهارتو همچنین سعی کرد با ممنوعیت احزاب اسلامی مبتنی بر مردمی مانند ماشومی و نهضت العلماء، تأثیر اسلام در اندونزی را تحت فشار قرار دهد. با این حال، جنبش اسلامی قابل توقف نبود. بسیاری از گروه های اسلامی در زیر زمین یا خارج از سیستم سیاسی رسمی مانند دارالاسلام، دولت اسلامی اندونزی (NII)، جماعت اسلامیه، لشکر جهاد و غیره ظهور پیدا کردند.

یکی از عواملی که بر توسعه استفاده از حجاب در دوران نظم جدید تأثیر گذاشت، وجود جنبش تبلیغی در دانشگاه ها بود که توسط سازمان های دانشجویی اسلامی مانند انجمن دانشجویان مسلمان (HMI)، جنبش دانشجویان مسلمان اندونزی (PMII)، اتحادیه اقدام دانشجویان مسلمان اندونزی (KAMMI)، اتحادیه دانشجویان محمدیه (IMM) و غیره هدایت می شد. جنبش تبلیغی دانشگاهی برای دانشجویانی که از شرایط سیاسی و اجتماعی در اندونزی احساس ناراضی بودند، گزینه های دیگری را ارائه می دادند. این جنبش همچنین دانشجویان را دعوت می کرد تا مطابق با قرآن و سنت به آموزه های اسلامی خالص و معتبر بازگردند. یک شکل از جنبش تبلیغی دانشگاهی پوشیدن حجاب به عنوان سمبل اسلام و تعهد به دین بود.

علاوه بر این، یکی دیگر از عواملی که بر توسعه استفاده از حجاب در طول نظم جدید تأثیر گذاشت، تأثیر جهانی جنبش های اسلامی در جهان بود. برخی از وقایع مهم که در این زمان اتفاق افتاد، انقلاب موفق ایران در سال 1979 بود.

استفاده از حجاب برای غیر مسلمانان

استفاده از حجاب گاه زنان غیر مسلمان را هدف قرار می دهد. در آچه این گفتمان وجود دارد که از زنان غیرمسلمان نیز به خاطر احترام به مسلمانان باید از حجاب استفاده کنند[2] و این امر نیز مخالفت هایی را به دنبال داشته است.[3] در 5 فوریه 2014، یک زن غیر مسلمان در آچه دستگیر شد و از او خواسته شد که از حجاب استفاده کند.[4]

در محیط مدرسه هم همین اتفاق می افتاد. در شهر پادانگ، سوماترای غربی طبق گزارش ‌ها، دانش‌آموزان دختر مسیحی مجبور به پوشیدن حجاب شدند. در ریاو، دو دانش آموز دختر مسیحی نیز مجبور به پوشیدن حجاب و خواندن دعای اسلامی شدند. همچنین براساس گزارش ها که زنی محجبه بود اما گردنبند صلیب به سر داشت. گمان می رود که این زن از کلیسای شرقی آمده باشد. پوشیدن روسری یا حجاب نیز در کلیساهای بِتاوی در فصل کریسمس عمومی شد. تعدادی از هنرمندان یا بازیگران اندونزیایی غیرمسلمان نیز اغلب هنگام ایفای نقش زنان مسلمان حجاب داشتند. درجریان شورش‌های ماه مه 1998، تعدادی از زنان چینی مجبور به پوشیدن حجاب شدند تا از تجاوزات و قتل ‌هایی که در آن زمان رخ می‌داد اجتناب کنند. یکی از برجسته‌ ترین تحولات اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم اندونزی، افزایش سریع تعداد زنان مسلمانی است که حجاب می‌پوشند؛ تحولی که ریشه در رشد اسلام سیاسی و عمومی در دهه ۱۹۹۰ داشت. دردهه ۱۹۸۰، حجاب به عنوان نشانه‌ای از مخالفت با رژیم اقتدارگرای نظم نوین بود که مصمم بود رشد اسلام سیاسی را از بین ببرد، اما پس از اینکه رژیم سوهارتو محدودیت‌ ها را بر اسلام سیاسی دردهه ۱۹۹۰ کاهش داد و نیز با شروع گسترش اقتصاد مصرفی، مفاهیم انتخاب مصرف‌کننده شروع به القای شیوه‌هایی ازحجاب کرد و پوشش را نشانه‌ای از تحول فردی ساخت که مصرف‌گرایی آن را ممکن می‌سازد. بنابراین، دراندونزی، حجاب را باید به عنوان یک حرکت اجتماعی مترقی مرتبط با افزایش دیده‌شدن زنان همراه با گسترش فرهنگ مصرف دانست. همانطور که اسلاما و بارندرگت اشاره می‌کنند، بسیاری از جوانان آسیای جنوب شرقی ترجیح می‌دهند «زندگی مدرن» را به شیوه‌ای مذهبی و اغلب به روش‌هایی ارتدکس‌ تر از آنچه والدین یا پدربزرگ‌ ها و مادربزرگ‌ هایشان فقط یک یا دو نسل قبل از آن‌ها انجام می‌دادند،زندگی کنند. در واقع، زنان اندونزی وقتی می‌خواهند شرایط یک زن مسلمان مدرن را مشخص کنند، احساس حجاب را به عنوان موضوعی مدرن و احساس تسکین در بازار مسلمانان به کار بردند، که گستره وسیعی از انتخاب‌  را در اختیار آنها قرار داد. تصمیم به پوشیدن حجاب، انتخاب ‌های مختلفی را برای زنان به ارمغان می‌آورد، از جمله جلباب (یک تکه پارچه ساده که زیر چانه سنجاق می‌شود)، کرودونگ (پرده کوتاهی که روی سر پوشیده شده و تا حدی موها را نمایان می‌کند)، چادر (حجاب بلند و تا زانو که صورت را می‌پوشاند) و حجاب (پارچه‌های رنگارنگ که دور سر پیچیده‌اند، که اغلب با گرایش‌های مد روز همراه است). هویت‌هایی که از بازار مسلمانان برای پذیرش دردسترس قرار می‌دهد. اگرچه تناقضاتی وجود دارد، اما کسانی نیز موافق هستند که حجاب نیز بخشی از فرهنگ مسیحیت است، بعنوان نمونه کلیسای شرقی.

منع پوشیدن حجاب

جدای از وجود گروه هایی که پوشیدن حجاب را ملزم می کنند، گروه هایی نیز هستند که عملاً پوشیدن حجاب را منع می کنند. در بالی، منطقه‌ای در اندونزی با جمعیتی عمدتاً هندو، استفاده از حجاب در مدارس دولتی ممنوع کرده اند.

استفاده در زمینه تجاری

زنان محجبه نیز اغلب در تبلیغات مدارس، دانشگاه ‌ها یا محصولات تجاری قرار می‌گیرند تا به حلال بودن این کالا اشاره کنند یا اعلام کنند که مدرسه یا دانشگاه برای زنان محجبه باز است. با این حال، این موضوع نیز جنجال‌هایی را برانگیخت، مانند زمانی که مجمع جامعه اسلامی (Forum Umat Islam) از دانشگاه مسیحی دوتا واچانا (Duta Wacana) درخواست کرد تا تمام بیلبوردهای تبلیغاتی خود را در جوگجاکارتا که در آن دانشجویان دختر حجاب به سر می‌کردند، پایین آورد، به این دلیل که دانشگاه‌ هایی که اکثر دانشجویان در آنجا مسیحیان هستند، شایسته نیست که بنرهای زنانی که حجاب بر سر دارند به نمایش بگذارند. نه تنها این، مجمع جامعه اسلامی همچنین بیلبوردهایی با نمایش دانشجویان محجبه را از دانشگاه های دیگر در جوگجاکارتا جمع آوری کرده است .  

برخلاف موضع گیری دانشگاه مسیحی دوتا واچانا که بلافاصله  بیلبوردهای خود را پایین کشیدند، یکی از دانشگاه‌ هایی که هنوز تصویر دانشجویان محجبه را روی بیلبوردهای خود قرارداده، دانشگاه ساناتا دارما، جوگجاکارتا بود که همچنان درخواست مجمع جامعه اسلامی را به این دلیل رد کرد که «آیا درخواست اساس دارد یا خیر؟ آیا مبنای قانونی دارد؟ ما کشور قانون هستیم.

تهیه و تنظیم: محمد رضا ابراهیمی

منابع:

1. تاریخ وبحث وجدال حجاب دراندونزی https://yasiindo.or.id/sejarah-hijab-di-indonesia/.
2. حجاب دراندونزی ویکی پدیا اندونزی: https://id.wikipedia.org/wiki/jilbab_di_indonesia
3. حجاب - ویکی پدیا اندونزی: https://id.wikipedia.org/wiki/Jilbab