شکسپیر در جایی از نمایشنامه هملت می نویسد: «ضعف، نام تو زن است» و این درست است چون اکثر هنرمندان به طور کلی این ایده را در طول قرن ها ترویج کرده اند.

نویسنده باشد یا شاعر، فیلمساز یا نقاش. زنان همیشه به عنوان موجوداتی ضعیف، غیرقابل اعتماد و احساسی به تصویر کشیده شده­اند. اما اکنون به نظر می­رسد که با گذشت زمان همه چیز در حال تغییر است. ویشال بهاردواج، فیلمساز هندی، با ساخت فیلم معروف «حیدر» به نظر می‌رسد سعی دارد این تصور را به روش خود از بین ببرد. چه نقش عرشی باشد چه غزاله، ویشال ثابت می­کند که زن نام دیگری برای قدرت است. وقتی یک زن به قدرت خود پی می برد، این قدرت را دارد که یک کوه را خراب کند.

در میان فیلم‌های اخیر پاکستان، «من به پنجاب نخواهم رفت» یکی از این فیلم‌هاست که در آن سعی شده چهره با ثبات از یک زن نشان داده شود، اما همچنان در حد یک تلاش است. امل دستور (با نقش آفرینی مهویش حیات) مورد ضرب و شتم فیزیکی قرار گرفت و این حمله با احساسات سرد مواجه شد. بنابراین پیام این است که خشونت فیزیکی طبیعی است و تحمل آن اشکالی ندارد. آیا این ترویج مردسالاری نیست؟

در مورد سایر فیلم ها هم همینطور است. در داستان، پرچم حقوق زنان برافراشته شده است، اما گفته نشده است که برای رسیدن به آن نردبان را از کجا بگیریم، کجا بگذاریم و چگونه بگذاریم؟ تلاش های شعیب منصور در فیلم­هایی چون «بول» و «ورنا» در این زمینه قابل توجه است. اما از نظر داستان و فیلمنامه بسیار پیچیده بود که نمی توانست کار خاصی برای ذائقه تماشاگران پاکستانی انجام دهد.

از جمله فیلم هایی که در این عید فطر – سال 2022- اکران شد، «نباید نگران باشی» به  کارگردانی ثاقب خان بود. در ابتدا به نظر می رسید این فیلم افزوده ای به فیلم هایی است که طبق فرمول فیلم تجاری از تریلر آن ساخته شده اند. حتی با در نظر گرفتن این تصور، ده دقیقه ابتدایی « نباید نگران باشی» کافی است تا مشخص شود این فیلم چیزی فراتر از یک کمدی عاشقانه معمولی است. در کمال تعجب، این فیلم به جای ترویج تفکر مردسالارانه به نام عاشقانه های شرقی و بازی کمدی در پوشش فیلم های دیگر، در واقع به یک موضوع مهم اجتماعی اشاره می کند. نه تنها مشکل را به شیوه ای بسیار سبک نشان می دهد، بلکه راه حل را نیز به گونه ای بیان می کند که ارزش های اجتماعی را به خطر نیندازد.

در واقع چیزهایی در ضمیر ناخودآگاه نشسته اند که نه تنها اساس مردسالاری بلکه وسیله ای برای ترویج آن هستند. در کنار شناسایی این مبانی، به موضوع پیچیده درونی‌سازی ارزش‌ها در جامعه به شکلی بسیار ظریف پرداخته می‌شود. حتی اگر چشم تماشاگر فیلم اشک آلود باشد، یک بار که به گردنش نگاه می کند، قطعاً متوجه می شود که من در استثمار زنان سهیم نیستم.

"پسر بازو خواهد شد، دختر مورد احترام خواهد بود"

"من ضعیف هستم زیرا این دنیا می داند که من باید از ناموس محافظت کنم."

این دو نقل قول ریشه تفکر پوسیده و رفتار سمی را در جوامع شرقی آشکار می ­کند. موقعیت آن بر اساس جنسیت کودک تعیین می شود. پسر یا دختر بودن فرزند تعیین کننده موقعیت اجتماعی والدین است. راستش رفتار را نیز همین امر تعیین می کند. تنها زمانی که پسر جوان است والدین احساس قدرت می کنند. همانطور که بار ناموس بر دوش دختران گذاشته می شود، "انتظارات غیرانسانی" بر دوش دختران گذاشته می شود. در عین حال، تصمیم به زندگی در وضعیت نامناسب نیز به خود تحمیل می شود.

حتی اگر والدین در بدو تولد دختری را برای ازدواج انتخاب کنند، اما با بزرگ شدن دختر، والدین این تواضع را در خلق و خوی خود ایجاد می­کنند که نشانه سنتی خلق و خوی والدین دختران است. والدین با تلاش، خود را در موقعیت آسیب پذیری قرار می دهند زیرا از آنها انتظار نمی رود قوی باشند. آنها باید ضعیف بمانند، زیرا حق ندارند احساس غرور داشته باشند. مهم نیست فرزندانشان چقدر دستاوردها به ارمغان بیاورند. چنین "تفکر آلوده و بیمارگونه" که در کل منجر به استثمار زنان می شود، به آفت خانواده هایی تبدیل می شود که در آن زنان (دختران) حضور دارند.

به نظر می رسد فیلم « نباید نگران باشی» از همان سکانس اولش این رفتار اجتماعی را نفی کرده است. شخصیت زبیده که لیوانی با عبارت Girl Power در دست دارد نه تنها تفکر مردسالارانه را نفی می­کند، بلکه زنان را تشویق می کند تا قدرت خود را بشناسند و بر آن تکیه کنند. گویی زنان در درون خود گنجینه هایی از قدرت بی نهایت دارند.

شخصیت اصلی فیلم "زبیده" با شجاعت و شهامت خود یادآور شخصیت اصلی فیلم زبیده کارگردان هندی شیام بنگال است که با اتکا به توان خود با وجود هزاران قید و بند و محدودیت اجتماعی با جامعه مبارزه می­کند. در این زمینه انتخاب نام زبیده و ذکر قدرت دختر بی شک قدردانی از زحمات این فیلمساز هندی است. ثاقب خان- کارگردان فیلم- در کنار تکیه بر قدرت دختر، مراقبت کرده است که این پیام باعث نفرت از مردان نشود.

یکی از نتایج جنبش های حقوق زنان در جهان به وضوح در قالب نفرت از مردان به دلیل فمینیسم سمی دیده شده است. برای مقابله با این فمینیسم سمی، سازمان ملل کمپینی به نام He For She را راه­اندازی کرد که هدف آن ایجاد فضایی برای مردان در جنبش بود. بونو می گوید: برای پیروزی واقعی در نبرد برای حقوق زنان، مردان باید از آنها حمایت کنند. در اینجا ثاقب خان سینمای پاکستان به میدان آمد.

داستان فیلم چیست؟ داستان اصلی این است که، درآمد مادام‌العمر پدر زبیده (صبا قمر) به‌طور غیرقانونی توسط یک باند ضبط می‌شود که زبیده قول می‌دهد آن را آزاد کند. ویکی (سید جبران) و اسکندر (زاهد احمد) در این نبرد از او حمایت می کنند. دیالوگ های فیلم پر جنب و جوش، فیلمنامه عالی، درباره بازیگری نیز باید گفت که صبا قمر به نقش زبیده جان داده است.

زاهد احمد نقش خود را به خوبی ایفا کرد، بنابراین جبران  در نقش ویکی چیزی کم نداشت. نقش بهائی میان را نیر اعجاز بازی کرد و سهیل احمد نیز در تک تک لحظات روی پرده به خوبی ظاهر شد. در مورد کارگردانی نیز برکسی پوشیده نیست که این اولین تلاش ثاقب خان به عنوان کارگردان بر روی پرده بزرگ سینما است.

اگرچه از نظر فنی فیلم نمی تواند سوژه منتقدان شود، اما از نظر پیام، کاری را انجام داده است که تعداد کمی از فیلم ها و هنرمندان برای حقوق زنان انجام داده اند. این به اعتبار ثاقب خان است که از یک سو توانسته است انتظارات یک فیلم تجاری را برآورده کند و از سوی دیگر پیچیدگی های یک موضوع مهم را به راحتی برطرف کند. موفقیت تجاری این فیلم این امید را ایجاد کرده است که سایر فیلمسازان و کارگردانان نیز به کار خود تنوع دهند.

منبع:   https://www.qaumiawaz.com/culture/pakistan-film-industry-and-feminism