خلاصه

اکثر جمعیت در قزاقستان به دو گروه تقسیم می‌شوند: برخی هنوز هم بی‌خدایی را ترویج می کنند و با ترس و احتیاط به ادیان دیگر می نگرند. عده ای دیگر نیز تشنه معنویت هستند و با سَر در انجمن های مذهبی فرو می‌روند. از این رو علاقه زیاد و سطح پایین دانش دینی باعث شده، تعداد زیادی از مردم فریب حرکت های مخرب مذهبی را بخورند. رهبران گروه های افراطی با استفاده از تکنیک‌های دستکاری روانی و استفاده از متون مذهبی خارج از اصول و غنی سازی مادی رهبران به اهداف خود دنبال می کنند.

در قزاقستان "فعالیت های دینی و انجمن های مذهبی" توسط قانون در این کشورتنظیم و نظارت می شود. مقررات فعالیت‌های تبلیغی به چند دلیل مهم است. اولاً، به انجمن‌های مذهبی "مجاز" اجازه می‌دهد تا فعالیت‌های تبلیغی را طبق قوانین خاصی انجام دهند.

ثانیاً، دولت با همکاری سایر نهادهای مرتبط تلاش می‌کند، سازمان‌ها و شهروندانی که فعالیت‌های تبلیغی غیرقانونی انجام می دهند را شناسایی نمایند. چرا که ممکن است در میان آنها پیروان جنبش‌ها و انجمن های مذهبی مخرب وجود داشته باشند. قانون فعالیت های مذهبی، تبلیغ را به عنوان فعالیت اتباع جمهوری قزاقستان، خارجی ها یا افراد بدون تابعیت، با هدف انتشار آموزه های دینی در خاک این کشور با هدف گرویدن به این یا آن دین تعریف می کند. خارجی ها و افراد بدون تابعیت در برابر قانون مسئولیتی مشابه شهروندان قزاقستان دارند. لازم است بدانیم که هر فردی در جمهوری قزاقستان حق انتشار عقاید دینی را دارد، اما به شرطی که قوانین جاری را نقض نکند. اقدامات یک شهروند نیز نباید حقوق سایر اعضای جامعه را محدود کند. قانون مکان هایی رامشخص می کند که فعالیت تبلیغی در آنجا ممنوع است. اینها شامل تأسیسات نیروهای مسلح و سایر تشکیلات نظامی و همچنین ساختمان های سازمان های قضایی و مجری قانون می شود. همچنین شامل ساختمان هایی است که شامل خدمات مربوط به ایمنی عمومی است. تبلیغ در اماکن آموزشی (به استثنای سازمان های آموزشی مذهبی) نیز ممنوع است.

واژگان کلیدی

      مذهب، سکولاریسم، حجاب، قزاقستان،

مقدمه

سابقه کار تبلیغات دینی در دنیا به صدها سال پیش باز می‌گردد. و بیشتر با ادیانی مرتبط است که در 1500-2000 سال گذشته اهمیت جهانی پیدا کرده اند. عمدتاً به دلیل فعالیت های تبلیغی فعال، مسیحیت و اسلام در میان سایر ادیان بر روی کره زمین از پیروان بیشتری برخوردار هستند. اگر در زمان های قدیم انجام فعالیت تبلیغی ماهیت کاملاً قانونی نداشت، اکنون در اکثر کشورهای جهان قوانین مختلفی برای تنظیم آن وجود دارد.

به نظر می‌رسد تلاش به منظور ایجاد توازن بین سکولاریسم و مذهب در قزاقستان به بن بست رسیده است و رویارویی فزاینده بین حامیان این دو گفتمان گواه آن است. تنها چیزی که می‌تواند این دو گفتمان را به هم نزدیک کند یا حداقل آنها را مجبور به مذاکره با یکدیگر کند، یک سیاست دولتی قانونی و کاربردی و در عین حال منعطف در حوزه دین است که اخیراً مقامات ذیصلاح با هدف تغییر اساسی در این حوزه آن را تصویب کرده‌اند. اما دقیقاً چه چیزی باید در مورد آنها تغییر کند؟ چرا در شکل فعلی شکست خوردند؟ در ادامه موضوع را با کارشناسان این حوزه بررسی خواهیم کرد.

گزارش

رسول کوسپانوف، دانشمند علوم سیاسی و هماهنگ کننده مرکز تحقیقات اجتماعی، سیاسی–استراتژی می‌گوید: ما جامعه خودمان را به سبک قزاق سکولاریسم توسعه داده ایم که خیلی واضح نیست.

 امروز بحث دینی یکی از بحث های مورد توجه است؛ سؤالات جدی مطرح می شود و این قابل درک است، زیرا مظاهر دینی که ما هر روز با آن روبرو می شویم، همه را تحت تأثیر قرار می دهد، البته به درجات تاثیرگذاری مختلف چه مؤمنان و چه ملحدان. در پایان سال 2022، تیم CSPI "استراتژی" مطالعه ای را در مورد سکولاریسم در کشور آغاز کرد و نتایج آن اساس کتاب "سکولاریسم و بی خدایی در قزاقستان مدرن" را تشکیل داد. اتفاقا درست در دوره کار میدانی بحث حجاب در مدارس دوباره در فضای اطلاع رسانی کشور شدت گرفت و به طور مفصل آن بررسی کردیم.

بخش فعال جامعه به دو اردوگاه تقسیم شد. حامیان ممنوعیت کامل پوشیدن روسری در نهادهای دولتی به ماده 1 قانون اساسی جمهوری قزاقستان اشاره کردند و استدلال کردند که مدارس باید از دین جدا شوند. در همان زمان، به عنوان مثال، آنها اغلب به "مادربزرگ ها" اشاره می‌کردند که حجاب نداشتند. در عین حال مخالفان آنها هیچ گونه تناقض قانونی بین ماده فوق و حجاب نمی بینند. علاوه بر این، آنها متقاعد شده اند که با ممنوع کردن لباس مذهبی برای دانشجویان وکارمندان در مؤسسات دولتی، دولت حقوق آنها را زیر پا می گذارد. بحث اصل 22 قانون اساسی است که بر اساس آن «هر کس حق آزادی وجدان دارد». بدیهی است که این افراد از طرفداران سکولاریسم منفعل هستند.

گروه هایی هم بودند که بر افتتاح نمازخانه در مؤسسات آموزشی اصرار داشتند و پیشنهاد می کردند که امکان معرفی نهاد تعدد زوجات در نظر گرفته شود. اما علیرغم فعالیت بالایشان در عرصه اطلاعات، آنقدر که به نظر می‌رسد زیاد نیستند. اکثریت قزاقستانی ها همچنان طرفدار سکولاریسم و دولت سکولار هستند.

در یک نظر سنجی 61.7 درصد از پاسخ دهندگان مشخص شد. از این تعداد، 44 درصد حامیان سکولاریسم منفعل (به تبعیت از ایالات متحده آمریکا)، 17.7 درصد حامیان سکولاریسم تهاجمی (به تبعیت از فرانسه) و تنها یک سوم نفر مخالف سکولاریسم در قزاقستان هستند.

27.9 درصد گفتند که کشور به دین دولتی نیاز دارد که بر قوانین، سیستم قضایی و نظام آموزشی تأثیر بگذارد. کوچکترین گروه «روحانیون» (6.3 درصد) هستند که معتقدند کل زندگی اجتماعی کشور باید در چارچوب مذهبی باشد و نظام قضایی، قانونگذاری و آموزش باید بر اساس قوانین دینی باشد. ساکنان آکتائو، جایی که تقریباً یک چهارم پاسخ دهندگان (22.9٪) از طرفداران سرسخت روحانیت هستند، چنین تعدادی در هیچ شهر دیگری در قزاقستان مشاهده نمی شود.

اگر از تجلی دین در زندگی روزمره صحبت کنیم، 57.2 درصد از پاسخ دهندگان با لزوم ساماندهی نمازخانه در مکان های عمومی موافق هستند. 40.9 درصد از عملکرد مدارس دینی در قزاقستان حمایت می کنند. از هر سه نفر قزاقستانی یک نفر معتقد است نباید محدودیتی برای داشتن حجاب در سازمان های دولتی، مدارس و سایر موسسات آموزشی وجود داشته باشد.

معلوم می شود که بخش قابل توجهی از هموطنان ما اصول یک دولت سکولار را تایید نمی کنند. اما اینکه آیا آنها مزایا و معایب زندگی در یک دولت تئوکراتیک را درک می کنند یک سوال بزرگ است. شایان ذکر است که پس از یک سری حملات تروریستی در اوایل دهه 2010، سیاست مذهبی در کشور به سمت کنترل جنبش های مذهبی غیرسنتی تغییر کرد. من نمی گویم که موضوع سکولاریسم فراموش شده است، اما اهمیت زیادی به آن داده نمی شود.

در طبقه بندی علمی دو نوع سکولاریسم تثبیت شده است: منفعل و تهاجمی که در بالا در مورد آنها صحبت کردم. ما نوع سکولاریسم خود را «به روش قزاقستانی» توسعه داده‌ایم، که برای من چندان واضح نیست. ممنوعیت رعایت حجاب در مدارس وجود دارد و نشان می‌‎ دهد که دولت از دین جدا شده است. جای تعجب نیست که چنین ناهماهنگی در ذهن قزاقستانی ها ایجاد  ابهام کند.

در اوایل اکتبر، آیدا بالاوا، وزیر فرهنگ و اطلاعات، اعلام کرد که قزاقستان قصد دارد قانون مربوط به دین را بازنگری کند. من چنین اقدامی را واقعاً ضروری می دانم، زیرا این سند در نسخه فعلی خود بارها مورد انتقاد قرار گرفته است. حتی ممکن است ارزش تصویب یک قانون کاملاً جدید را داشته باشد، زیرا بر زندگی شخصی هر قزاقستانی تأثیر می گذارد.

در حالی که از سکولاریسم دفاع می کنیم، نباید حقوق قزاقستانی هایی را که فعالانه به مذهب عمل می کنند، فراموش کنیم. به عنوان بخشی از مطالعه، ما بارها حقایق بیگانه هراسی نسبت به دختران با حجاب را ثبت کردیم. علاوه بر این، پاسخ دهندگان بالای 50 سال، به ویژه زنان، قاطعانه با داشتن حجاب از جمله در مکان های عمومی مخالف بودند. جالب اینجاست که در بین جوانان (زیر 30 سال) عملاً هیچ گونه منفی بافی نسبت به دختران تحت پوشش وجود نداشت.

ما می‌توانیم خود را یک دولت سکولار بنامیم، اما پیگیری یک سیاست مؤثر سکولاریسم بدون یک قانون کاملاً مشخص در مورد دین دشوار خواهد بود. به هند نگاه کنید، یک کشور سکولار با اکثریت هندو و یک اقلیت مسلمان. اغلب از نظر جمعیت، آن را بزرگترین دموکراسی جهان می نامند، اما حتی در آنجا افراط و تفریط وجود دارد. به عنوان نمونه، در پایان سال 2019، اعتراضات گسترده ای در این کشور در واکنش به قانونی که توسط پارلمان تصویب شده بود، به وجود آمد که به نمایندگان اقلیت های مذهبی پاکستان، بنگلادش و افغانستان اجازه می دهد تا تابعیت هند را دریافت کنند. علاوه بر این، تأثیر آن در مورد مسلمانان صدق نمی کرد. این سکولاریسم پیچیده به سبک هندی است. تا به امروز، هنگام پر کردن درخواست ویزای هند، باید به سؤالی در مورد مذهب خود پاسخ دهید.

نتیجه گیری: اکثریت شهروندان قزاقستان از طرفداران سکولاریسم و عمدتاً منفعل هستند. این دقیقاً همان چیزی است که باید از آن شروع کنیم. با این حال، سکولاریسم تهاجمی مشخصه کشورهایی است که در طول تاریخ از اتحاد بین یک گفتمان قوی و یک مذهب هژمونیک برخوردار بوده اند.

سریک بیسمبایف، جامعه شناس، مدیر مرکز تحقیقات Paper Lab می گوید: «سیاست دینی باید به سمت آزادسازی بازنگری شود»

تهدیدات سکولاریسم، به عنوان یک قاعده، در کشورهایی وجود دارد که در آن نهادهای دولتی فرسایش یافته و جامعه اسلامی سازی توده ای وجود دارد. قزاقستان یکی از آنها نیست. بله، این امر نیز تابع روند افزایش دینداری جمعیت است، اما نه با سرعت و مقیاسی که زنگ خطر را به صدا درآورد. طبق بررسی های جامعه شناسی، در کشور ما سهم افراد عمیقاً مذهبی که به تمام دستورات اسلام پایبند هستند، تنها 10 تا 15 درصد است. اینها عمدتاً جوانانی هستند که در مناطق غربی و جنوبی جمهوری قزاقستان زندگی می کنند.

بلکه روندهای دیگری در کشور ما حاکم هستند. جهانی شدن و شهرنشینی جامعه. اکثریت شهروندان ما در شهرها زندگی می‌کنند، ارزش‌های آنها به سمت سبک زندگی غربی با برابری جنسیتی، فمینیسم و نگرش‌های دیگر تغییر می‌کند. اگر به آمار جمعیتی نگاه کنیم، خواهیم دید که قزاقستانی‌ها شروع به ازدواج و فرزندآوری کرده اند.

در مورد اسلامی شدن جامعه به ویژه آنهایی که در شبکه های اجتماعی دست به دست می شوند، بسیار اغراق آمیز است. اساساً ما با شیطان سازی افرادی که به دین می پیوندند مواجه هستیم. این امر عمدتاً تحت تأثیر وضعیت افغانستان و همچنین تبلیغات دولتی است که بر مبارزه با افراط گرایی و تروریسم متمرکز شده است. اگر به ویدئوها و مقالاتی در این زمینه که توسط رسانه های رسمی تولید و منتشر شده است نگاه کنید، آنها به طور خاص بر تهدیداتی که ادعا می شود ناشی از افراط گرایی اسلامی است تمرکز می‌کنند. کار به جایی رسید که آنها شروع کردند به دیدن هر کسی که ظاهر نامشخصی داشت به عنوان یک افراطی بالقوه. برای متقاعد شدن در این موضوع، کافی است به تاریخچه جنایی نگاهی بیندازیم: بسیاری از بازداشت شدگان به جنبش‌های مذهبی غیرسنتی پایبند هستند، اگرچه مظنون به جنایات دیگری باشند.

به طور کلی، به نظر من، انتقاد از سیاست مذهبی دولت کاملاً موجه است، زیرا در واقع، همانطور که قبلاً اشاره کردم، جلوگیری از گسترش آموزه های دینی به مبارزه با افراط گرایی و تروریسم تبدیل شده است. اگرچه این دو جهت کاملاً متفاوت هستند. در واقع، جایگزینی مفاهیم زمانی رخ داد که تضمین امنیت به عنوان حداکثر کنترل و تنظیم هرگونه فعالیت سازمان های مذهبی شروع شد. در حالی که یک سیاست مذهبی کافی باید قبل از هر چیز، شمولیت آنها را تضمین کند، به خصوص که بسیاری از مذاهب مختلف در قزاقستان نمایندگی دارند. لازم است منافع هر یک از آنها در نظر گرفته شود و زمینه حقوقی مشترکی ایجاد شود که در آن احساس حفاظت و عملکرد کامل داشته باشند، همانطور که در همه کشورهای متمدن اتفاق می افتد.

قانون «فعالیت‌های مذهبی و انجمن‌های مذهبی» در سال 2011 تصویب شد و از آن زمان تقریباً هر سال تغییراتی در آن ایجاد شده است که فقط کنترل را تا کوچک‌ترین جزئیات تشدید می‌کند. برای مثال، برای انجام نوعی مراسم، سازمان های مذهبی باید از مقامات محلی مجوز بگیرند. یا ساختمان های آنها باید در فاصله معینی از مدارس واقع شوند. تصور حوزه‌ای منظم تر( تحت نظارت) از حوزه مذهبی در قزاقستان دشوار است. همه به این دلیل است که پس از حملات تروریستی سال 2011، دولت تصمیم گرفت که اسلام را یک خطر معرفی کند، بنابراین همه افراد مرتبط با آن باید کنترل شوند. اما این رویکرد تنها منجر به تبعیض علیه مؤمنان با تمام عواقب بعدی آن می شود.

من معتقدم که سیاست دینی باید به سمت آزادسازی بازنگری شود. بازگشت به اولویت تامین آزادی مذهب و مقررات زدایی از فعالیت تشکل های مذهبی ضروری است.

 نتیجه گیری

• جمهوری قزاقستان در طول سال های استقلال به کشوری قدرتمند تبدیل شده است و به توفیقات قابل توجهی نیز دست یافته است. قزاق ها معتقدند یکی از عوامل رشد معنوی و پیشرفت همه جانبه جامعه آنها از سکولاریسم سرچشمه می گیرد.
• قزاقستان یک کشور آزاد، دموکراتیک و چند ملیتی است که در آن شهروندان می توانند عقاید و اعتقادات مذهبی خود را بدون ترس از آزار و اذیت دولت یا جامعه بیان کنند.
•  در سال های اخیر، قزاقستان گام های بلندی در توسعه سکولاریسم در جامعه برداشته است. دولت آزادی مذهبی را به رسمیت می شناسد، با این حال، مذهب نباید بر تصمیمات حکومتی و سیاسی تأثیر بگذارد.
•  تضمین سکولار بودن در دولت قزاقستان به یک اصل اساسی تبدیل شده است که حقوق و آزادی‌های برابر را برای هر شهروند تضمین می‌کند، همچنین در برابر نفوذ سازمان‌های مذهبی بر سیاست‌های عمومی محافظت می‌کند.  
• با وجود اینکه هر شهروند حق انتخاب آزادانه دین و مذهب را دارد. در عین حال، دولت به هیچ سازمان مذهبی امتیاز ممتازی نمی دهد. سازمان های مذهبی در قزاقستان نقش مهمی در زندگی شهروندان و در توسعه کل جامعه ایفا می کنند. آنها خدمات و کمک های مختلفی را در زمینه های مختلف از جمله آموزش، خیریه، مراقبت های بهداشتی، فرهنگی و ورزشی به اعضای خود ارائه می دهند.
•  سازمان های مذهبی عنصر موثری در جامعه قزاقستان هستند و نقش زیادی در توسعه فرهنگ چند مذهبی و زندگی معنوی شهروندان ایفا می‌کنند. همچنین دولت برای جلوگیری از تهدیدات افراطی و تروریستی محدودیت‌های قانونی و رعایت قوانین را به طور جدی دنبال می کنند.
•  جمهوری قزاقستان در طول سال‌های استقلال، نوع دولت سکولار خود را بر اساس منافع مردم، تشکیل داده و با سازمان‌های مذهبی مختلف که با اصول سکولاریسم مغایرتی ندارند، همکاری می‌کند.

تهیه کننده: کارشناس قزاقستان

منابع :

            https://stanradar.com/news/full/53644-religioznyj-dissonans-naskolko-silny-ugrozy-svetskim-ustojam-kazahstana.html