در اوایل دسامبر سال گذشته، حکومت نیم‌قرنی به ظاهر تزلزل‌ناپذیر خاندان اسد و حزب «بعث» در سوریه فرو پاشید و قدرت به شورشیان به رهبری اسلام‌گرایان هیئت تحریر الشام رسید. همان طور که پیشتر سایت «العربیه» گزارش داده بود، محمد البشیر رئیس دولت موقت سوریه شد. گفته می‌شود که وی از نزدیکان رهبر اسلام‌گرایان سوری، ابومحمد الجولانی (نام اصلی‌اش: احمد الشرع) است. محمد البشیر این سمت را تا اول مارس 2025 حفظ خواهد کرد. واقعیت جدید در سوریه به سرعت در حال تغییر موازنه قوا نه تنها در منطقه، بلکه در سراسر جهان است.

خبرگزاری 24.kg به بررسی چگونگی تاثیر چرخه سیاسی سوریه بر ثبات داخلی کشورهای آسیای مرکزی می‌پردازد. خطرات و تهدیدات ژئوپلیتیکی مرتبط با سقوط رژیم اسد چیست؟ بحران سوریه چه تاثیری بر مواضع بازیگران اصلی منطقه ما مانند آمریکا، روسیه، چین و البته ترکیه خواهد داشت؟ کارشناسان ترکیه را ذینفع اصلی ناآرامی‌های سوریه می‌دانند.

علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد

تحلیلگران سیاسی دوره‌ای را که از زمان سرنگونی دیکتاتوری اسد در سوریه آغاز شده است، دوره‌ای انتقالی می‌دانند. جِرِمی بووِن، سردبیر بین‌المللی بی‌بی‌سی، در ستون خود می‌نویسد: امروزه اصلی‌ترین چیز این است که بفهمیم آیا مقامات جدید سوریه به اندازه کافی عاقل هستند و قادر به ایجاد ثبات هستند یا خیر. او تاکید می‌کند که پس از پایان دیکتاتوری نمی‌توان پیش‌بینی کرد که حوادث چگونه پیش می‌رود.

تلاطم‌های ژئوپلیتیک مورد انتظار در سوریه می‌تواند آسیای مرکزی را تحت تاثیر قرار دهد. در صفوف گروه‌های اسلامی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در درگیری‌های سوریه شرکت می‌کنند، مردم منطقه ما نیز هستند. بر اساس برآوردهای مختلف، تا 30 هزار شبه‌نظامی در طرف هیئت تحریر الشام جنگیدند که نیمی از آنها نمایندگان کشورهای آسیای مرکزی هستند.

تیمور عمروف، کارمند مرکز علمی «کارنِگی» برلین، به نقل از منابع رسمی در تاجیکستان به خبرگزاری ۲۴.kg گفت که حدود ۲۰۰۰ نفر از این کشور در مقاطع مختلف به سوریه رفته و به جنبش‌های تروریستی پیوستند و در سال 2013-2014، رسانه‌های مختلف گزارش دادند که حدود 4 هزار نفر از ازبکستان و تاجیکستان توسط شبه‌نظامیان سوری جذب شده‌اند.

شیرعلی رضایِف، کارشناس تاجیک، پس از سرنگونی اسد در کانال تلگرامی خود نوشت که جهان بار دیگر شاهد احیای گروه‌های رادیکال شد چونکه این آنها هستند که شروع به کنترل قلمروهای کل کشورها می‌کنند. به گفته این تحلیلگر، این سابقه به ویژه برای آسیای مرکزی خطرناک است، زیرا بومیان کشورهای منطقه در جنگ داخلی سوریه شرکت کردند.

تیمور عمروف همچنین می‌گوید که شبه‌نظامیانی که مایل به بازگشت به میهن خود هستند، می‌توانند به تهدیدی بالقوه برای آسیای مرکزی تبدیل شوند، اما بازگشت احتمالی آنها به عوامل مختلفی بستگی دارد. اول از همه، رژیم سیاسی جدید سوریه چقدر با ثبات و توانمند خواهد بود؟ آیا نمایندگان آن آماده همکاری با آسیای مرکزی و تبادل اطلاعات در زمینه تامین امنیت هستند؟

این کارشناس گفت: اگر چنین روندی برقرار شود و روابط سوریه با آسیای مرکزی باثبات، قابل پیش‌بینی و مشارکت‌محور شود، می‌توان خطر بازگشت شبه‌نظامیان را به حداقل ممکن کاهش داد. اما هنوز برای صحبت در این مورد زود است. کسانی که به قدرت رسیدند، دقیقاً کسانی بودند که قبلاً علیه رژیم اسد جنگیده بودند و شهرت خاصی دارند که نشان می‌دهد آنها افراد انعطاف‌پذیر خاصی نیستند. پیش از این نیز اخباری مبنی بر اینکه یکی از مظنونان تحت تعقیب ارتکاب جنایات متعدد در تاجیکستان در وزارت دفاع سوریه به عهده گرفته است، منتشر شد. این نگرانی وجود دارد که سایر ستیزه‌جویان که قبلاً تهدیدی برای ثبات در آسیای مرکزی بودند، در ساختار قدرت رژیم جدید سوریه ادغام شوند.

فِلیکس کولوف، که پیش از این ریاست وزارت امور داخلی، کمیته دولتی امنیت ملی و دولت قرقیزستان را بر عهده داشت، معتقد است که از میان شهروندان کشورهای آسیای مرکزی که به سوریه رفته‌اند، تنها کسانی هستند که تحت حکومت البشیر نمی‌توانند شغلی پیدا کنند. باز خواهد گشت. کولوف به دور از این فکر است که حوادث سوریه می‌تواند ثبات را در کشورهای ما تضعیف کند. اما با این وجود، او مواظب بودن را توصیه می‌کند و می‌گوید که علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد. نخست‌وزیر سابق از سازمان‌های اطلاعاتی آسیای مرکزی می‌خواهد «سلول‌های خفته» را ردیابی کنند، زیرا ایجاد آنها یکی از روش‌های کار پیروان حکومت اسلامی و ولایت خراسان است.

فِلیکس کولوف افزود: وظیفه سرویس‌های ویژه جلوگیری از این امر است و علاوه بر این، سرویس‌های اطلاعاتی کشورهای مختلف باید بدون انتظار توافقات مربوطه در سطح رسمی بین سران کشورها، با یکدیگر تماس و ارتباط برقرار کنند. این سیاست‌شناس توصیه می‌کنند مشاهده کنیم که سوریه چگونه مرحله انتقالی را تجربه خواهد کرد. اگر گروه‌ها بتوانند بین خود به توافق برسند و اختیارات را تقسیم کنند، این دوره انتقالی نسبتاً بی‌دردسر خواهد گذشت.

دردسرها و علاقه‌ها

روسلان سلیمانوف، شرق‌شناس، در تفسیری برای خبرگزاری 24.kg، به نخبگان آسیای مرکزی توصیه می‌کند که فقط به سوریه تمرکز نکنند، بلکه توجه خود را به افغانستان نیز معطوف کنند. به عقیده وی، همان طور که در گزارش‌های متعدد کارشناسان شورای امنیت سازمان ملل آمده است، تهدید بسیار بزرگتری برای منطقه از آنجا ناشی می‌شود. سلیمانوف گفت: افغانستان امروز بهشت ​​تروریسم بین‌المللی است. ما به طور مشخص می‌توانیم در مورد گروه دولت اسلامی و شاخه افغانستان آن، ولایت خراسان صحبت کنیم که در جهت آسیای مرکزی بسیار فعال است. نمایندگان آنها در شبکه‌های اجتماعی به زبان‌های تاجیکی و ازبکی حضور پررنگ دارند.

این کارشناس هیچ ارتباطی بین قیف سیاسی در دمشق و تأثیر مستقیم آن بر آسیای مرکزی نمی‌بیند، اما به ما یادآوری می‌کند که روند انتقال در سوریه تمام نشده است. این بدان معناست که تشدید احتمالی درگیری و متعاقب آن جنگ بین گروه‌های مختلف به خاطر می‌تواند به طور جمعی بر کشورهای همسایه خاورمیانه و بقیه جهان تأثیر بگذارد.

روسلان سلیمانوف بیان کرد: نباید فراموش کنیم که دستان افرادی که در دمشق قدرت را به دست گرفتند تا آرنج به خون آغشته‌اند. آنها در اردوگاه‌های دولت اسلامی و القاعده آموزش دیده‌اند. امروزه زندان‌های زیادی در سوریه هست که تحت کنترل آمریکایی‌ها و گروه‌های مسلح کرد است. اما اینکه در آینده چه اتفاقی برای آنها خواهد افتاد نیز چندان روشن نیست. تاکنون اوضاع تحت کنترل بوده است، اما هنوز هم بسیار شکننده است و این تعادل هر لحظه ممکن است به هم بخورد. واضح است که مواضع قدرت‌های خارجی نیز تغییر کرده است. روسیه ضعیف شده و در اصل در حال ترک سوریه است و اگر در آنجا بماند، صرفاً اسمی خواهد بود. ترکیه در حال تقویت و تبدیل شدن به میانجی اصلی بین مقامات جدید سوریه و سایر نقاط جهان است و اگر درگیری بین گروه‌های مختلف تشدید شود، آنکارا مسئول آن خواهد بود. ما منتظر پایان دوره انتقال هستیم.

وی افزود: هنوز مشخص نیست که آیا امکان تشکیل یک دولت جدید و دائمی و تعیین آینده سوریه و در کنار آن، کل منطقه و سایر نقاط جهان که از بحران پناهجویان از این کشور و حملات تروریستی آسیب دیده‌اند، وجود دارد یا خیر.

قهرمان مطلق، بازنده سیاسی و ناظر

تحلیلگران می‌گویند که ترکیه ذینفع اصلی حوادث سوریه است و تصریح می‌کنند که سرنگونی بشار اسد یک رویداد تا حد زیادی مثبت برای آنکارا است.

یاشار نیازبایف، صاحب کانال تلگرامی «دستور کار ترکیه» گفت: مهم‌ترین چیز بازگشت احتمالی آوارگان سوری است که بار اقتصادی را کاهش می‌دهد و درک عمومی از سیاست مهاجرت را بهبود می‌بخشد. در این زمینه، رتبه اردوغان حتی افزایش یافت، اگرچه با توجه به ارقام رسمی، تا کنون بیش از 60 هزار سوری ترکیه را ترک کرده‌اند. به گفته وزارت کشور، روزانه تا 2 هزار نفر از مرز عبور می‌کنند.

وی اشاره کرد که پیش‌بینی می‌شود صنعت ساختمان ترکیه به دلیل احیای سوریه و از سرگیری پروژه خط لوله گاز قطر به ترکیه احیا شود و این امر امنیت انرژی این کشور را تقویت خواهد کرد. به عنوان یک مزیت، یاشار نیازبایف همچنین بر این جنبه تاکید کرد که آنکارا اکنون می‌تواند موقعیت خود را در منطقه از طریق مشارکت در فرآیندهای سیاسی تقویت کند. ترکیه بر تشکیل دولت جدید سوریه تأثیر می‌گذارد و به طرز محسوسی این کار را انجام می‌دهد. به عنوان مثال رئیس وزارت امور خارجه سوریه در ترکیه زندگی و تحصیل کرده است. اما برخی از نقاط ضعف نیز وجود دارد و بزرگترین آن تقویت احتمالی گروه‌های کرد به ویژه در مناطق مرزی است. این امر امنیت ترکیه را تهدید می‌کند.

یاشیار نیازبایف افزود: دقیقاً به همین دلیل است که آنکارا عملیات احتمالی با تلاش خودشان یا با تلاش سوری‌ها و رهبری جدید دولت در شمال سوریه را اعلام می‌کند و در این زمینه روابط ترکیه با ایالات متحده و کشورهای اروپایی ممکن است بد شود.

در مورد موقعیت ترکیه در آسیای مرکزی، در پس‌زمینه پیروزی این کشور در سوریه، حضور این عضو ناتو در منطقه تنها تقویت خواهد شد. تیمور عمروف خاطرنشان می‌کند که این امر به دلیل تضعیف روسیه اتفاق خواهد افتاد: سقوط رژیم اسد بار دیگر تأیید کرد که ارتش روسیه آنقدرها که می‌خواست به نظر برسد، قدرتمند نیست. چین نیز کنار رفت. همان طور که کارشناسان تاکید کردند، پکن قبلاً هیچ گونه فعالیتی در سوریه نشان نداده بود و این بدان معناست که توزیع مجدد نیروها در سیاست چین در آسیای مرکزی منعکس نخواهد شد.

رژیم مکث و توقف

در اواخر دسامبر، احمد الشرع، رهبر شورشیان که رژیم بشار اسد را سرنگون کردند، در مصاحبه با بی‌بی‌سی تصریح کرد: سوریه از جنگ خسته شده و تهدیدی برای کشورهای همسایه و غرب نیست.

نکته اصلی این است که حل مسئله سوریه مانند آن به اصطلاح «پیروزی» نباشد. در کوتاه‌مدت ممکن است قابل توجه به نظر برسد، اما در درازمدت بهتر است که اصلاً وجود نداشته باشد.

منبع:

https://24.kg/vlast/317359_situatsiya_vsirii_tumannyie_perspektivyi_dlya_tsentralnoy_azii/