با وجود ریشه‌های تاریخی زبان روسی در آسیای مرکزی، جایگاه واقعی آن در زندگی امروز مردم قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، تاجیکستان و تا حدودی ترکمنستان پرسش‌های فزاینده‌ای را برمی‌انگیزد. منابع رسمی همچنان سطح بالای تسلط را نشان می‌دهند: از ۵۰ تا ۹۰ درصد جمعیت اظهار می‌کنند که به زبان روسی مسلط‌اند. با این حال، این شاخص‌ها بیش از پیش به دلیل کلی‌گویی و سیاسی شدن بیش از حد مورد انتقاد قرار می‌گیرند. تیم تحلیلگران Bugin.info هدف خود را فراتر رفتن از آمارهای رسمی و بررسی استفاده واقعی از زبان روسی در فضای دیجیتال قرار داد.

برای این منظور از روش مشاهده رفتار دیجیتال استفاده شد: زبان جست‌وجوهای اینترنتی، ترجیحات در شبکه‌های اجتماعی، تنظیمات رابط کاربری در تلفن‌های هوشمند و اپلیکیشن‌ها، زبان نظرات و انتخاب پلتفرم‌ها. ردپای دیجیتال به شاخص اصلی تبدیل شد، زیرا در فضای آنلاین نمی‌توان زبان را صرفاً به طور نمادین اعلام کرد - یا استفاده می‌شود، یا نمی‌شود.

اینترنت - آینه‌ای از عمل زبانی

اینترنت به ابزاری روزمره برای بیشتر جمعیت منطقه تبدیل شده است، به ویژه در قزاقستان (حدود ۸۰٪ نفوذ اینترنت)، ازبکستان (۸۹٪) و قرقیزستان (۸۸,۵٪). در تاجیکستان (۲۸-۲۶٪) و ترکمنستان (۲۱٪) دسترسی به اینترنت همچنان محدود است، به ویژه در مناطق روستایی. در گروه سنی ۱۶ تا ۲۹ سال، سطح دسترسی به اینترنت در سه کشور پیشرو به مرز ۱۰۰٪ نزدیک می‌شود، که فضای دیجیتال را به منبعی نماینده برای تحلیل الگوهای زبانی جوانان تبدیل می‌کند.

شکاف میان آمار رسمی و واقعیت

فرضیه‌ای که در این پژوهش آزموده شد این است که شاخص‌های رسمی تسلط به زبان روسی به طور نظام‌مند اغراق‌آمیز هستند. دلایل این امر شامل اینرسی نهادی، تأثیر گذشته شوروی، عادات اداری و فشارهای اجتماعی است. علاوه بر این، خود مفهوم «تسلط» به ندرت مشخص می‌شود - از توانایی خواندن تابلوها تا مهارت نوشتن نامه‌های اداری.

فرضیه جدید: زبان روسی به عنوان زبان نخبگان

داده‌های دیجیتال نشان می‌دهند که زبان روسی به زبان دسترسی به اقتصاد، فناوری و مهاجرت تبدیل شده است. جست‌وجوی اطلاعات درباره سرمایه‌گذاری، املاک، ویزا، تحصیل در خارج، و ارزهای دیجیتال عمدتاً به زبان روسی انجام می‌شود. مخاطبان این نوع جست‌وجوها شامل دارندگان دستگاه‌های مدرن، ساکنان پایتخت‌ها، فریلنسرها، متخصصان فناوری اطلاعات، پزشکان و وکلا هستند. بر خلاف جایگاه همگانی زبان روسی در قرن بیستم، در قرن بیست‌ویکم این زبان هرچه بیشتر به عنوان زبان تحرک افقی و مشارکت فناورانه عمل می‌کند.

غوطه‌وری در شبکه‌های اجتماعی: زبان محتوا و نظرات

پژوهش Bugin.info شامل پایش ۱۰۰ حساب کاربری پرطرفدار در YouTube، TikTok، Instagram و Telegram در میان رهبران افکار قزاقستان بود. نتایج تحلیل نشان داد:

• حدود ۶۰ تا ۶۵٪ محتوا به زبان روسی است.
• ۳۵ تا ۴۰٪ نظرات به روسی، ۲۰ تا ۲۵٪ به قزاقی و بقیه ترکیبی یا به صورت نویسه‌گردانی نوشته شده‌اند.
• در TikTok و Instagram طنز قزاقی‌زبان و زیبایی‌شناسی شهرستانی غالب است، اما در Telegram و YouTube همچنان غلبه محتوای روسی‌زبان در حوزه‌های آموزش، تحلیل، مالی و فناوری مشاهده می‌شود.
• در کانال‌های تلگرامی مرتبط با سیاست، شغل، فناوری اطلاعات و مالی، زبان روسی در ۸۵ تا ۹۰٪ موارد استفاده می‌شود.

تنظیمات زبان در تلفن‌های هوشمند و اپلیکیشن‌ها

بر اساس داده‌های مستقل مربوط به Android و iOS در سال‌های ۲۰۲۴–۲۰۲۵:

• در قزاقستان بیش از ۷۵٪ کاربران زبان رابط کاربری روسی را انتخاب می‌کنند.
• در ازبکستان و قرقیزستان حدود ۷۰-۶۵٪ کاربران از روسی استفاده می‌کنند(در شهرها بیشتر و در مناطق روستایی کمتر).
• در تاجیکستان این رقم بیش از ۳۵-۳۰٪ نیست و عمدتاً میان جوانانی است که به پلتفرم‌های خارجی دسترسی دارند.
• در ترکمنستان داده‌ها محرمانه است، اما بر اساس برخی اطلاعات غیرمستقیم، سهم رابط کاربری روسی حدود ۲۵-۲۰٪ برآورد می‌شود.

جست‌وجوهای اینترنتی و درآمد

زبان‌های ملی بیشتر برای جست‌وجوهای روزمره، مذهبی و منطقه‌ای استفاده می‌شوند: خرید سبزیجات، تعمیر لوازم خانگی، پیش‌بینی هوا، نام‌های پیامبران. زبان روسی برای موضوعات مرتبط با مهاجرت، کسب‌وکار، پزشکی، خدمات بین‌المللی، ارزهای دیجیتال و فناوری به کار می‌رود. در مناطقی با تولید ناخالص داخلی بالاتر به ازای هر نفر، سهم جست‌وجوهای روسی به طور قابل توجهی بالاتر است (مثلاً آلماتی، بیشکک و تاشکند).

زبان روسی در شبکه‌های اجتماعی قزاقستان

YouTube: تسلط زبان روسی و کدگزینی پایدار

پلتفرم YouTube در قزاقستان بیش از ۱۰,۶ میلیون کاربر فعال در ماه را پوشش می‌دهد. تحلیل ۱۰۰ کانال پرطرفدار قزاقستان نشان داد:

• ۶۵٪ ویدئوها صرفاً به زبان روسی منتشر می‌شوند.
• ۲۰٪ در قالب محتوای ترکیبی تولید می‌شوند، جایی که بلاگرها در یک قسمت از یک زبان به زبان دیگر تغییر می‌دهند.
• تنها ۱۵٪ کانال‌ها عمدتاً به زبان قزاقی فعالیت می‌کنند.

در بخش نظرات، در ۷۰٪ موارد به زبان روسی نوشته شده، حدود ۲۵-۲۰٪ به قزاقی و ۱۰-۵٪ به ترکیبی از هر دو زبان است. این داده‌ها نشان‌دهنده ادامه عادت گسترده مصرف و بحث درباره محتوا به زبان روسی است، به ویژه در حوزه‌های سرگرمی، آموزشی و فناوری.

TikTok: رشد محتوای قزاقی‌زبان، اما روسی همچنان برتری دارد

امروزه TikTok سریع‌ترین شبکه در کشور با بیش از ۱۴ میلیون کاربر است. در این پلتفرم، پیشرفت قابل توجهی در ترویج زبان قزاقی مشاهده می‌شود، به ویژه در میان جوانان و مناطق غیرشهری. با این حال، آمار زبانی به شرح زیر است:

• ۵۰-۵۵٪ ویدئوها به زبان روسی تولید می‌شوند.
• ۲۰-۲۵٪ به زبان قزاقی هستند.
• تا ۲۵٪ به زبان ترکیبی، به ویژه در محتوای طنز و بلاگ‌ها.

در بخش نظرات ۶۵-۶۰٪ به زبان روسی نوشته می‌شوند، ۳۰-۲۵٪ به قزاقی و ترکیبی حدود ۱۵-۱۰٪ است. نکته مهم این است که بخش قابل توجهی از نظرات قزاقی‌زبان با لاتین‌نویسی، ایموجی‌ها و شکل‌های محاوره‌ای همراه است، که نشان‌دهنده ماهیت غیررسمی زبان است.

Instagram: پلتفرمی تصویری با پوسته‌ای دوزبانه

Instagram همچنان به زبان روسی به عنوان ابزار اصلی ارتباط وفادار مانده است:

• ۵۵-۶۰٪  محتوا به زبان روسی منتشر می‌شود.
• ۲۵-۳۰٪ به زبان قزاقی است، عمدتاً در قالب استوری‌ها و پست‌هایی با محتوای میهنی یا محلی.
• حدود ۱۵٪ از فرمت‌های ترکیبی استفاده می‌کنند.

در بخش نظرات، در ۷۰-۶۵٪ موارد زبان روسی به کار می‌رود. زبان قزاقی بیشتر در واکنش‌ها به استوری‌ها و میم‌ها دیده می‌شود. برداشت کلی از پلتفرم همچنان روسی‌زبان باقی مانده است، به ویژه در بخش لایف‌استایل، برندها، مد و کسب‌وکار.

Telegram: کانال‌های خبری و کارشناسی - به زبان روسی

Telegram به عنوان پلتفرمی برای اخبار و محتوای کارشناسی، بیشترین تسلط زبان روسی را حفظ کرده است:

• ۶۰-۷۰٪ مطالب به زبان روسی منتشر می‌شوند.
• ۲۰-۳۰٪ به زبان قزاقی.
• ۵-۱۰٪ در قالب ترکیبی.

در بخش نظرات و واکنش‌ها نیز تصویر مشابهی دیده می‌شود: حدود ۷۵٪ کاربران ترجیح می‌دهند به روسی بنویسند، به ویژه در کانال‌های مرتبط با اقتصاد، فناوری، سیاست و تحلیل.

این چه معنایی دارد؟ با وجود تلاش‌های نهادی برای گسترش استفاده از زبان قزاقی، زبان روسی همچنان در عرصه‌های عمومی و دیجیتال غالب است. این امر هم به عادت‌های کاربران مربوط می‌شود و هم به گستره وسیع محتوای روسی‌زبان، از جمله میم‌ها، ویدئوهای آموزشی، بررسی‌های فناوری و اینفوتیمنت. زبان قزاقی به تدریج جایگاه خود را تقویت می‌کند، به ویژه در TikTok و استوری‌های Instagram، اما دامنه آن هنوز محدودتر است. بخشی از دلیل این مسئله، نبود پایگاه بزرگ تولیدکنندگان محتوا به زبان قزاقی و امکان کمتر برای کسب درآمد از زبان محلی است.

با توجه به اینکه میزان نفوذ اینترنت در قزاقستان به ۹۱٪ جمعیت رسیده و در میان جوانان تقریباً ۱۰۰٪ است، تحلیل ساختار زبانی در شبکه‌های اجتماعی تصویری واقع‌بینانه از آینده ارائه می‌دهد. در سال‌های پیش رو می‌توان انتظار گسترش بخش قزاقی‌زبان را داشت، اما تنها در صورتی که این فرایند با حرفه‌ای‌سازی محتوا، پشتیبانی بازاریابی و یارانه‌ها همراه شود. با این حال، در بازه ۳ تا ۵ سال آینده زبان روسی جایگاه پیشتاز خود را در اینترنت قزاقستان حفظ خواهد کرد - دست‌کم در حوزه‌هایی همچون آموزش، علم، امور مالی، تحلیل و اخبار.

زبان روسی در شبکه‌های اجتماعی ازبکستان

ویژگی‌ها، روندها و تفاوت با قزاقستان و قرقیزستان

ازبکستان پرجمعیت‌ترین کشور آسیای مرکزی است (بیش از ۳۶ میلیون نفر) که در آن حوزه اینترنت و فرهنگ دیجیتال با سرعت زیادی در حال توسعه است. با وجود سیاست‌های پیگیرانه دولت برای تقویت جایگاه زبان ازبکی و گذار به الفبای لاتین، زبان روسی همچنان در فضای آنلاین نقش مهمی ایفا می‌کند، به ویژه در رسانه‌ها، کانال‌های تلگرام، حوزه فناوری اطلاعات و آموزش.

ضریب نفوذ اینترنت در ازبکستان حدود ۹۱٪ است و شمار کاربران اینترنتی از ۳۳ میلیون نفر فراتر رفته است. محبوب‌ترین پلتفرم‌ها عبارتند از: تلگرام، یوتیوب، تیک‌تاک و اینستاگرام.

توزیع زبانی در شبکه‌های اجتماعی

YouTube: حدود نیمی از محبوب‌ترین کانال‌ها محتوای خود را عمدتاً به زبان روسی منتشر می‌کنند (۵۲٪). نزدیک به یک سوم محتوای ترکیبی (روسی-ازبکی) است و تنها ۲۰٪ از کانال‌ها کاملاً به زبان ازبکی فعالیت می‌کنند. زبان روسی در اینجا بر محتوای تحلیلی، تجاری و آموزشی مسلط است.

TikTok تصویر متفاوتی دارد: ۴۷٪ از محبوب‌ترین حساب‌ها به زبان ازبکی فعالیت می‌کنند. ۳۵٪ محتوای ترکیبی دارند و تنها ۱۸٪ غالباً روسی هستند. جوانان به طور فعال زبان ازبکی را از طریق محتوای سرگرمی و طنز ترویج می‌کنند.

Instagram سهم زیادی از محتوای ترکیبی را نشان می‌دهد (حدود ۴۲٪). زبان ازبکی ۳۴٪ و زبان روسی حدود ۲۴٪ را تشکیل می‌دهد. با این حال، در حوزه‌های مد، زیبایی و کسب‌وکار زبان روسی همچنان حضور پررنگ دارد.

Telegram روسی‌ترین شبکه اجتماعی در ازبکستان است. حدود ۵۸٪ از کانال‌های محبوب به زبان روسی منتشر می‌شوند، ۲۵٪ ترکیبی و تنها ۱۷٪ به ازبکی. دلیل آن تسلط کانال‌های روس‌زبان در حوزه‌های خبر، تحلیل، فناوری اطلاعات و سیاست است.

ویژگی‌های فضای زبانی ازبکستان

• زبان روسی به طور فعال در حوزه‌های فناوری اطلاعات، تحلیل، آموزش و فریلنس استفاده می‌شود.
• زبان ازبکی در محتوای سرگرمی و جوان‌پسند، به ویژه در TikTok و Instagram، در حال قدرت‌گیری است.
• Telegram همچنان فضای اصلی روس‌زبان است، به ویژه در تاشکند و میان جوامع حرفه‌ای.
• ازبکستان در اینترنت دو زبانه باقی مانده است: سیریلیک و لاتین، روسی و ازبکی اغلب در یک حساب همزیستی دارند.
• شکاف نسلی آشکار است: کاربران بالای ۳۰ سال بیشتر از روسی استفاده می‌کنند، در حالی که جوانان بیشتر به ازبکی گرایش دارند.

تفاوت با قزاقستان و قرقیزستان

بر خلاف قزاقستان، که در آن حضور زبان قزاقی در شبکه‌های اجتماعی در حال تقویت است، و قرقیزستان، که سهم زبان قرقیزی در کنار روسی فعالانه رشد می‌کند، در ازبکستان زبان روسی همچنان به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود، به ویژه در محیط حرفه‌ای و رسانه‌ای. با این حال، TikTok و Instagram در ازبکستان رشد پرشتاب محتوای ازبکی را نشان می‌دهند، به ویژه در میان جوانان. همزمان، سیاست دولتی در ازبکستان بر گسترش بیشتر کاربرد زبان ازبکی و گذار به خط لاتین متمرکز است، در حالی که زبان روسی همچنان زبان ارتباط بین‌قومیتی، تجارت و فناوری اطلاعات باقی مانده است.

زبان روسی در شبکه‌های اجتماعی قرقیزستان

ویژگی‌ها، روندها و تفاوت با ازبکستان و قزاقستان

قرقیزستان کشوری با سطح بالای دوزبانی است که در آن هم زبان قرقیزی و هم زبان روسی در ارتباطات آنلاین و آفلاین به طور گسترده استفاده می‌شوند. با وجود حمایت فعال از زبان قرقیزی در سطح دولتی، زبان روسی همچنان جایگاه مهمی در فضای دیجیتال کشور دارد. این موضوع نه تنها به نسل‌های مسن‌تر مربوط است، بلکه بخش قابل توجهی از جوانان را نیز در بر می‌گیرد. بر اساس آمار سال ۲۰۲۵، در قرقیزستان بیش از ۶,۳ میلیون کاربر اینترنت وجود دارد و ضریب نفوذ اینترنت از ۹۵٪ فراتر رفته است. محبوب‌ترین پلتفرم‌ها عبارتند از: تلگرام، یوتیوب، اینستاگرام و تیک‌تاک.

توزیع زبانی در شبکه‌های اجتماعی

YouTube: حدود ۵۰٪ از محبوب‌ترین کانال‌ها محتوای خود را به زبان روسی تولید می‌کنند. نزدیک به ۳۰٪ از کانال‌ها محتوای ترکیبی (روسی-قرقیزی) دارند و حدود ۲۰٪ به طور کامل به زبان قرقیزی فعالیت می‌کنند. زبان روسی در بخش‌های تحلیل، وبلاگ، مرورها، آموزش و اخبار مسلط است.

TikTok روندی متفاوت دارد. حدود ۴۰٪ از حساب‌های محبوب به زبان قرقیزی، ۳۸٪ به صورت ترکیبی و تنها ۲۲٪ صرفاً به زبان روسی فعالیت می‌کنند. نسل جوان بیش از پیش از زبان مادری خود در محتوای سرگرمی، موسیقی، شوخی‌ها و ترندها استفاده می‌کند.

Instagram عمدتاً پلتفرمی روس‌زبان باقی مانده است، به ویژه در حوزه‌های مد، گردشگری، کسب‌وکار و وبلاگ‌نویسی. حدود ۴۸٪ از محتوا به زبان روسی، ۳۵٪ ترکیبی و ۱۷٪ به قرقیزی است.

Telegram همچنان پلتفرم غالب برای اخبار، مباحث اجتماعی و تحلیل است. حدود ۶۰٪ از کانال‌های پرمخاطب به روسی، ۲۵٪ ترکیبی و تنها ۱۵٪ به قرقیزی فعالیت می‌کنند. کانال‌های روس‌زبان به طور سنتی مخاطب گسترده‌تری دارند، به ویژه در شهرهای بزرگ.

ویژگی‌های فضای زبانی قرقیزستان

• قرقیزستان یکی از دوزبانه‌ترین کشورهای آسیای مرکزی است. زبان روسی در قانون اساسی به عنوان زبان رسمی به رسمیت شناخته شده است.
• زبان روسی در شهرها (بیشکک، اوش)، به ویژه در حوزه‌های کسب‌وکار، رسانه و فناوری اطلاعات غالب است.
• زبان قرقیزی به طور فعال توسط دولت ترویج می‌شود و سهم آن در اینترنت به طور پایدار رشد می‌کند، به ویژه در TikTok و YouTube.
• فرمت ترکیبی (استفاده همزمان از دو زبان در یک پست یا ویدئو) در فضای دیجیتال بسیار رایج است.
• Telegram روس‌زبان‌ترین پلتفرم است، در حالی که TikTok به تدریج به سمت قرقیزی‌زبان شدن پیش می‌رود.

تفاوت با ازبکستان و قزاقستان

برخلاف ازبکستان، که در آن زبان ازبکی در TikTok غالب شده و فعالانه زبان روسی را در دیگر شبکه‌های اجتماعی به حاشیه می‌راند، در قرقیزستان تعادل نسبی بین دو زبان حفظ می‌شود. در عین حال، برخلاف قزاقستان، که گسترش زبان قزاقی با برنامه‌ها و بودجه‌های کلان دولتی همراه است، در قرقیزستان حمایت از زبان قرقیزی محدودتر و پراکنده‌تر است، به ویژه در فضای دیجیتال.

انتشار زبان قرقیزی در اینترنت اغلب به واسطه تلاش‌های فردی، پروژه‌های مستقل و کانال‌های یوتیوبی صورت می‌گیرد، نه برنامه‌های متمرکز دولتی. در همین حال، زبان روسی همچنان زبان اصلی کسب‌وکار، فناوری اطلاعات و محتوای تحلیلی باقی مانده است.

قرقیزستان نمونه‌ای منحصربه‌فرد از دوزبانی دیجیتال است: زبان روسی در اخبار، تحلیل‌ها، کانال‌های تلگرام و پروژه‌های آموزشی غالب است، در حالی که زبان قرقیزی به طور فعال در محتوای بصری و سرگرمی، به ویژه میان جوانان، رشد می‌کند. در سال‌های آینده می‌توان انتظار داشت سهم بیشتری از محتوای قرقیزی، به ویژه در TikTok و YouTube، پدیدار شود، در حالی که زبان روسی جایگاه خود را در گفتمان حرفه‌ای و تخصصی حفظ خواهد کرد.

زبان روسی در شبکه‌های اجتماعی تاجیکستان

ویژگی‌ها، روندها و تفاوت با ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان

تاجیکستان یکی از یکدست‌ترین کشورهای آسیای مرکزی از لحاظ زبان است. زبان رسمی، تاجیکی (شاخه‌ای از فارسی) است و همین زبان در بیشتر حوزه‌های زندگی اجتماعی غالب می‌باشد. با این حال، زبان روسی همچنان نقش مهمی به عنوان زبان ارتباط بین‌قومیتی، مهاجرت، و همچنین محتوای آموزشی و فنی ایفا می‌کند. در شبکه‌های اجتماعی تصویری پیچیده دیده می‌شود: زبان تاجیکی موقعیت غالب دارد، اما زبان روسی همچنان اهمیت راهبردی خود را حفظ کرده است. طبق آمار سال ۲۰۲۵، تعداد کاربران اینترنت در کشور حدود ۶,۵ میلیون نفر است و ضریب نفوذ اینترنت حدود ۸۵٪ می‌باشد. محبوب‌ترین پلتفرم‌ها عبارتند از: تلگرام، یوتیوب، تیک‌تاک و اینستاگرام.

توزیع زبانی در شبکه‌های اجتماعی

YouTube: حدود ۶۰٪ از محبوب‌ترین کانال‌ها از زبان تاجیکی استفاده می‌کنند. زبان روسی در ۲۵٪ از کانال‌ها دیده می‌شود، عمدتاً در محتوای آموزشی، فنی و مذهبی. نزدیک به ۱۵٪ از کانال‌ها قالب ترکیبی دارند، اغلب مربوط به مخاطبان مهاجر یا محتوای مربوط به زندگی در خارج از کشور.

TikTok: سهم زبان تاجیکی بسیار بالاست - حدود ۷۰٪ از حساب‌های محبوب. زبان روسی در ۲۰٪ از حساب‌ها و ۱۰٪ باقی‌مانده به صورت ترکیبی استفاده می‌شود. جوانان فعالانه زبان مادری خود را، به ویژه در ویدئوهای طنز و موسیقی، ترویج می‌کنند.

Instagram در تاجیکستان پلتفرمی با حضور پررنگ زبان تاجیکی است. حدود ۵۵٪ از محتوا به زبان تاجیکی، ۳۰٪ به روسی و حدود ۱۵٪ به صورت دوزبانه تولید می‌شود. زبان روسی بیشتر در حوزه‌های مد، کسب‌وکار و مهاجرت دیده می‌شود.

Telegram: حدود ۵۰٪ از کانال‌ها تاجیک‌زبان‌اند، اما حدود ۳۵٪ از پرمخاطب‌ترین کانال‌ها به زبان روسی فعالیت می‌کنند – به ویژه کانال‌های خبری، تحلیلی و مذهبی. حدود ۱۵٪ کانال‌ها بسته به موضوع و مخاطب، از هر دو زبان استفاده می‌کنند.

ویژگی‌های فضای زبانی تاجیکستان

• بر خلاف دیگر کشورهای منطقه، زبان تاجیکی به طور مطلق در TikTok و Instagram غالب است.
• زبان روسی بیشتر در شهرها، میان مهاجران، در حوزه فناوری اطلاعات، آموزش و محتوای مذهبی حفظ شده است.
• زبان تاجیکی در اینترنت به عنوان نشان هویت ملی، به ویژه در میان جوانان، مطرح است.
• محتوای روسی غالباً با مهاجرت، اخبار روسیه و تبلیغ مذهبی مرتبط است.
• Telegram همچنان پلتفرمی است که زبان روسی در آن جایگاه نیرومندی دارد، به خصوص در کانال‌هایی که به مخاطبان خارجی توجه دارند.

تفاوت با ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان

بر خلاف ازبکستان، که در آن دوزبانی (روسی و ازبکی) مشاهده می‌شود، یا قرقیزستان و قزاقستان، که زبان روسی در حوزه‌های حرفه‌ای هنوز غالب است، در تاجیکستان زبان روسی نقش ثانویه دارد. این زبان جایگاه رسمی ندارد و استفاده از آن هرچه بیشتر محدود به گروه‌های اجتماعی خاص و حوزه‌های موضوعی مشخص می‌شود. با این حال، در حوزه‌های مهاجرت، آموزش، فناوری اطلاعات و محتوای مذهبی زبان روسی همچنان پرکاربرد و موردنیاز است. این امر به ویژه در مورد محتوایی صدق می‌کند که برای تاجیک‌های مقیم خارج - روسیه، قزاقستان، امارات متحده عربی و سایر کشورها - تولید می‌شود.

تاجیکستان کشوری است که غلبه زبان ملی در فضای دیجیتال در آن از همه کشورهای آسیای مرکزی آشکارتر است. زبان روسی ابزار مهمی برای ارتباطات حرفه‌ای و بین‌المللی باقی مانده است، اما به تدریج توده‌ای بودن خود را از دست می‌دهد. با این وجود، در حوزه‌های آموزش، مهاجرت، دین و اخبار همچنان جایگاه معناداری دارد، به ویژه در Telegram وYouTube .

در آینده می‌توان انتظار داشت که تاجیکی‌سازی محتوا در شبکه‌های اجتماعی بیشتر شود، اما در کنار آن، یک بخش روس‌زبان تخصصی نیز حفظ خواهد شد، که عمدتاً به مخاطبان بین‌المللی و جریان‌های مهاجرتی توجه دارد.

زبان روسی در شبکه‌های اجتماعی ترکمنستان

ویژگی‌ها، محدودیت‌ها و تفاوت با دیگر کشورهای آسیای مرکزی

ترکمنستان یکی از بسته‌ترین کشورهای آسیای مرکزی است، که این امر به طور مستقیم بر ساختار فضای اینترنتی، دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و وضعیت زبانی تأثیر می‌گذارد. در شرایط سانسور شدید، محدودیت دسترسی به پلتفرم‌های جهانی و کنترل گسترده دولت، فضای دیجیتال ترکمنستان به شدت با همسایگانش متفاوت است. با این حال، حتی در چنین شرایطی، زبان روسی همچنان جایگاه خاصی را حفظ کرده است - پیش از همه در جامعه مهاجران و در پلتفرم‌های جایگزین.

در سال ۲۰۲۵ در ترکمنستان حدود ۲,۷ میلیون کاربر اینترنت ثبت شده است. سطح نفوذ اینترنت حدود ۵۵-۵۰٪ برآورد می‌شود. با این حال، دسترسی به پلتفرم‌های بین‌المللی (مانند YouTube، Instagram، TikTok، Telegram و غیره) اغلب مسدود یا محدود می‌گردد. کاربران به طور گسترده از VPN، پروکسی و آینه‌ها استفاده می‌کنند.

توزیع زبانی در شبکه‌های اجتماعی در دسترس

به دلیل نبود دسترسی آزاد به شبکه‌های اجتماعی اصلی، ارزیابی کامل توزیع زبانی در داخل کشور دشوار است. با این حال، می‌توان سه بخش اصلی را مشخص کرد:

1. پلتفرم‌های داخلی و رسانه‌های دولتی - تقریباً به طور کامل به زبان ترکمنی. زبان روسی به طور رسمی استفاده نمی‌شود، جز در بیانیه‌های بین‌المللی رسمی.
2. کانال‌های خارجی و جایگزین (از طریق VPN) - محتوای روسی حدود ۳۵-۳۰٪ از کاربران فعال در مصرف اطلاعات مستقل، ولاگ‌های YouTube و کانال‌های تلگرام را تشکیل می‌دهد. زبان ترکمنی حدود ۵۰٪ است و باقی‌مانده به زبان ترکیبی یا انگلیسی.
3. جامعه مهاجران - در اینجا سهم زبان روسی بسیار بالاتر است. بسیاری از وبلاگ‌نویسان ترکمن مقیم خارج (ترکیه، روسیه، امارات متحده عربی) محتوای خود را به زبان روسی یا در قالب دوزبانه منتشر می‌کنند.

ویژگی‌های فضای زبانی ترکمنستان

• زبان ترکمنی به طور کامل در کانال‌های رسمی و داخلی غالب است.
• زبان روسی از فضای دولتی و عمومی حذف شده، اما در حوزه خصوصی و مهاجران همچنان حفظ شده است.
• VPN و ابزارهای ناشناس‌سازی ابزارهای ضروری برای دسترسی به محتوای روسی‌زبان (و به طور کلی آزاد) هستند.
• جوانان، به ویژه دانشجویان و مهاجران، به طور فعال از زبان روسی در چت‌های تلگرام، ویدئوهای YouTube، کانال‌های آموزشی و خبری استفاده می‌کنند.
• تلگرام یکی از معدود پلتفرم‌هایی است که کانال‌های روسی‌زبان درباره ترکمنستان در آن وجود دارد، اما این کانال‌ها عمدتاً از خارج از کشور اداره می‌شوند.

تفاوت با دیگر کشورهای آسیای مرکزی

بر خلاف قزاقستان، قرقیزستان و حتی ازبکستان، که زبان روسی در محیط‌های رسمی، آموزشی و رسانه‌ای حضور فعال دارد، در ترکمنستان استفاده از آن به شدت محدود شده است. دولت سیاست ترکمن‌سازی کامل را دنبال می‌کند و شرایطی برای چندزبانگی در فضای دیجیتال ایجاد نکرده است. در مقایسه با تاجیکستان، که در آن زبان روسی همچنان جایگاه پایدار در فناوری اطلاعات، مهاجرت و محتوای مذهبی دارد، در ترکمنستان این زبان در سطح نهادی سرکوب شده است. با این حال، همچنان در اینترنت غیررسمی و سایه‌ای زنده است - فراتر از دیدرس رسمی.

زبان روسی در شبکه‌های اجتماعی آسیای مرکزی: حفظ موقعیت یا عقب‌نشینی؟

با رشد دیجیتالی‌سازی در کشورهای آسیای مرکزی، زبان‌های ملی به سرعت در شبکه‌های اجتماعی جایگاه خود را تقویت می‌کنند. با این حال، زبان روسی، علیرغم کاهش در بخش عمومی، همچنان نقش کلیدی خود را در حوزه‌های تحلیل، آموزش و ارتباطات حرفه‌ای حفظ کرده است. این موضوع را یک پژوهش تطبیقی جدید نشان داد که بیش از ۴۰۰ حساب کاربری محبوب درYouTube ، TikTok، Instagram و Telegram در ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ترکمنستان را دربر می‌گرفت.

جایگاه و تأثیر

برخلاف قزاقستان، جایی که محتوای روسی‌زبان همچنان به دلیل رسانه‌ها و بلاگرهای پایتخت قوی باقی مانده، در دیگر کشورهای منطقه شاهد گذار تدریجی به زبان‌های ملی هستیم. این امر به ویژه در TikTok مشهود است: در ازبکستان بیش از ۴۷٪ محتوای میان ۱۰۰ بلاگر برتر به طور کامل به زبان ازبکی تولید می‌شود، در تاجیکستان - حدود ۷۰٪ به زبان تاجیکی. برای مقایسه، در قرقیزستان این شاخص هنوز از ۴۰٪ فراتر نرفته است، در حالی که سهم حساب‌های مختلط (قرقیزی-روسی) به ۳۸٪ می‌رسد.

Telegram آخرین سنگر نفوذ دیجیتال روسی‌زبان در منطقه باقی مانده است. طبق برآورد تحلیلگران، تا ۶۰٪ کانال‌های محبوب تلگرام در قرقیزستان و ازبکستان همچنان ارتباطات خود را به زبان روسی انجام می‌دهند. این امر به این دلیل است که این پلتفرم به طور گسترده در حوزه‌های فناوری اطلاعات، کسب‌وکار، اخبار و تحلیل‌های سیاسی استفاده می‌شود - حوزه‌هایی که به طور سنتی تحت سلطه زبان روسی قرار دارند.

دو بخش - دو زبان

یک خط تقسیم‌بندی روشن در حال شکل‌گیری است: محتوای جوان‌پسند و سرگرم‌کننده - به زبان‌های ملی، محتوای حرفه‌ای و تحلیلی - به زبان روسی. هنوز یک نویسنده می‌تواند TikTok را به زبان ازبکی و در عین حال Telegram را به زبان روسی اداره کند، با تکیه بر مخاطبان مختلف و مدل‌های درآمدزایی متفاوت. در YouTube نیز تقاضای پایداری برای ویدیوهای روسی‌زبان وجود دارد – به ویژه در ازبکستان و قرقیزستان. آنجا حدود ۵۰٪ از کانال‌های محبوب یا به زبان روسی منتشر می‌شوند یا در قالب مختلط. در تاجیکستان و ترکمنستان این بخش محدودتر است، اما در حوزه محتوای مذهبی و مهاجرتی همچنان باقی مانده است. به عنوان مثال، کانالی که فعالیت دیاسپورای تاجیک در مسکو را پوشش می‌دهد، به زبان روسی اداره می‌شود و بیش از ۴۰۰ هزار مشترک دارد.

عامل مهاجرت

یک محرک اضافی حضور زبان روسی، جوامع مهاجر هستند. زبان روسی برای آن‌ها نه تنها وسیله‌ای برای تطبیق، بلکه ابزاری برای اجتماع ‌شدن دیجیتال است. بسیاری از بلاگرهای سیار از میان مهاجران کارگری، کانال‌های YouTube و Telegram خود را از مسکو، یکاترینبورگ و سن‌پترزبورگ به زبان روسی اداره می‌کنند.

مورد ویژه ترکمنستان

ترکمنستان یک مورد خاص است. در شرایط دسترسی بسیار محدود به پلتفرم‌های جهانی (بر اساس وضعیت سال ۲۰۲۵ در این کشور YouTube، TikTok، Telegram و حتی WhatsApp به طور رسمی مسدود شده‌اند)، سیاست زبانی به شدت متمرکز است. در اینترنت رسمی و مجاز، زبان ترکمنی غالب است و زبان روسی عملاً غایب. با این حال، خارج از کشور یک فضای اطلاعاتی روسی‌زبان شکل گرفته که توسط مهاجران ترکمن ایجاد شده است: در YouTube و Telegram حداقل ۵۰ کانال فعال وجود دارد که درباره ترکمنستان به زبان روسی فعالیت می‌کنند - با مجموع بیش از ۲ میلیون مشترک.

روند ۱۰ سال آینده

بر اساس پیش‌بینی پروژه «بوگین اینفو»، تا سال ۲۰۳۵ سهم زبان روسی در سطح عمومی شبکه‌های اجتماعی آسیای مرکزی همچنان کاهش خواهد یافت. دلایل اصلی: تقویت سیاست‌های زبانی دولت‌ها، رشد احساسات ملی‌گرایانه، گذار جوانان به پلتفرم‌ها و محتوای ملی. با این حال، در حوزه‌های فناوری اطلاعات، پزشکی، حقوق، لجستیک و تحلیل، زبان روسی همچنان زبان کاری اصلی باقی خواهد ماند - حداقل در ازبکستان، قرقیزستان و قزاقستان.

همچنین انتظار می‌رود یک قالب دوزبانه پایدار شکل بگیرد: زبان مختلط، استفاده از زیرنویس‌های روسی، و تطبیق محتوا برای مخاطبان مختلف. Telegram وYouTube ، علیرغم کاهش سهم، همچنان پناهگاه‌های زبانی برای گفتمان روسی‌زبان باقی خواهند ماند. زبان روسی دیگر زبان جهان‌شمول منطقه نیست، اما هنوز هم بیگانه نشده است. این زبان به آرامی اما مطمئن در حال تبدیل شدن به زبان حرفه‌ای‌ها، نسل‌های مسن‌تر و دیاسپوراهاست.

منبع:

https://bugin.info/detail/issledovanie-russkii-iazy/ru